¿Jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ tam ki tsuʼuw abal kʼwajat ti tʼajnal jantʼoj axi yab tekedh?

1, 2. a) ¿Jantʼoj in tʼajál yan i atikláb tam u pojkáb? b) ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ?

XOWÉʼ ta kʼicháj yan i atiklábchik u pojkáb kom tsʼejwantál, jayej waʼats axi u pojkáb kom pil in bichówil o kom pil jantʼiniʼ ti walkidh. Waʼats jitaʼ kʼwajat in yajchiknál kom an eyalchik o kʼeʼat i atikláb expidh in tsalpayal kin ataʼ más i tumín ani yab in tʼajál ti kwéntaj abal kʼwajat in odhnál an atiklábchik. Patal axéʼ in tʼajál abal wawáʼ ki yajchiknaʼ ani jayej kin yajchiknaʼ kʼeʼat i atikláb.

² Wawáʼ i léʼ ku kʼwajiy koyat kʼal an atiklábchik ani yab i léʼ ku odhnáj. Jaxtám i lej yajnál tam i tsuʼtal abal yab u tʼajnal jawaʼ tekedh ani jayej tu lej tsakudhál. Yan i atikláb in exál kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb axi in tsuʼtal. ¿Jantʼiniʼ tin tʼajálchik? U kʼalel kin tomolnaʼ an eyalchik ani in exál kin punuw an eyal axi jajáʼchik in tsalpayal abal neʼets kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb. Pero wawáʼ i exlál abal yab in tomnál ki júnkunchij an atiklábchik kʼal jawaʼ in tʼajál, kom expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin tsʼejkaʼ patal axéʼ xi kʼibataláb (Juan 17:16). Belits antsanáʼ, i lej yajnál ki tsuʼuw abal an atiklábchik in yajchiknál ani u odhnáb. Jaxtám, walám junchikíl ki konowiy ti kwetemtal: «¿Jantʼoj in tomnál ku tʼajaʼ? ¿Walám waʼats jantʼoj axi u éjtowal ku tʼajaʼ abal ka tsʼejkan an kʼibataláb?». Jats neʼets ki tsuʼuw al axéʼ xi exobintaláb. Pero okʼox neʼets ki tsuʼuw jantʼoj in atsʼál a Jehová ani a Jesús tam kin tsuʼuw abal an atiklábchik in yajchiknál.

A JEHOVÁ ANI A JESÚS YAB JAYKʼIʼ IN ODHNÁL AN ATIKLÁBCHIK

3. ¿Jaleʼ ti yab i kulbetnál ki tsuʼuw abal u odhnáb axi más? (Isaías 5:7).

³ ¿Jaleʼ ti yab i kulbetnál ku odhnáj ani ki tsuʼuw abal axi más u odhnáb? Jats kom an Biblia in ulal abal a Jehová tu tsʼejkaʼ ejtílits Jajáʼ, ani Jajáʼ «in lej kulbetnál ka tʼajan jawaʼ tekedh» (Sal. 33:5; Gén. 1:26). A Jehová yab jaykʼiʼ in odhnámal nibal jun i atikláb ani yab in léʼ abal wawáʼ ki tʼajaʼ (Deut. 32:​3, 4; Miq. 6:8; Zac. 7:9). Jun i tʼiplab, tin kʼichájil an kawlomej Isaías, a Jehová in atsʼaʼ tam ti an israelitas kʼwajatak in kónoyal i tolmixtaláb kom kʼwajatak ti odhnáb kʼal in at-israelitas (ka ajiy Isaías 5:7). A Jehová in boliy an israelitas axi kʼwajatak in jekʼomnál an abatnaxtaláb axi Jajáʼ in binámal ani jayej in boliy jitaʼchik kʼwajatak in odhnál axi más (Is. 5:​5, 13).

4. ¿Jantʼoj in atsʼál a Jesús tam kin tsuʼuw abal jun i atikláb u odhnáb? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

⁴ A Jesús u tsalpax ejtíl a Jehová, jaxtám yab in kulbetnál kin tsuʼuw ka odhnáj an atiklábchik. Ki tsalpay jantʼoj in tʼajaʼ a Jesús tam ti kʼwajiy tejéʼ tsabál. Jun i kʼicháj, in tsuʼuw jun i inik axi waynek in kʼubak, in yajnanchij ani in jéldhanchij. Pero tam ti tsuʼtat kʼal an fariseos abal in tʼajaʼ nixéʼ, lej tsákuychik. Jajáʼchik yab in yájnanchalak an inik axi kʼwajatak in yajchiknál ani in ulalakchik abal a Jesús yab in belkálak an abatnaxtaláb axi binámej tin kwéntaj an sábado. A Jesús in lej yajnaʼ tam tin tsuʼuw abal axéʼchik xi atikláb yab in yájnanchalak jitaʼ (Mar. 3:​1-6).

5. ¿Jaleʼ ti yab kwaʼal ki áynanchij u tsakúl tam ki tsuʼuw abal u tʼajnal jantʼoj axi yab tekedh?

⁵ A Jehová ani a Jesús u tsakúl tam kin tsuʼuw abal u odhnáb jitaʼ, jaxtám yab kidháb max wawáʼ jayej ki atsʼaʼ antsanáʼ (Efes. 4:26 ani an nota de estudio «Cuando se enojen»). Pero lej exbadh ki tʼilaʼ abal belits max ku tsákuy yab neʼets ki ejtow ki tsʼejkaʼ an kʼibataláb. Jayej max ki áynanchij u tsakúl neʼets ki odhnaʼ ti kwetemtal ani ma awits ku yawʼláts (Sal. 37:​1, 8; Sant. 1:20). Tam, ¿jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ tam ku odhnáj o tam ki tsuʼuw abal u odhnáb jitaʼ? Ki tsuʼuw jantʼoj in tʼajaʼ a Jesús.

¿JANTʼOJ IN TʼAJAʼ A JESÚS TAM TIN TSUʼUW ABAL U ODHNÁB AXI KʼEʼATCHIK?

6. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ ti kwéntaj a Jesús tam ti kʼwajiy tejéʼ tsabál? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

⁶ Tam ti a Jesús kʼwajiy tejéʼ tsabál in tsuʼuw abal u lej odhnábak an atiklábchik. Jun i tʼiplab, jajáʼ in tsuʼuw abal jitaʼchik in okʼnálak jun i belomtaláb, in púnchalak yan i abatnaxtaláb an atiklábchik (Mat. 23:​2-4). Jayej, in tʼajaʼ ti kwéntaj abal an eyalchik axi ti Roma in lej odhnálak an atiklábchik. Ma talchik i judíos u támkunalak abal kin tomolnaʼ an romanos. Pero a Jesús yab in júnkunchij nibal jun kʼal axéʼchik xi atikláb, nibal in tólmiy. Tam ti a Jesús exan ka tʼajan ti tsʼalej jajáʼ dhúbatkʼij nixkʼin (Juan 6:15).

7, 8. ¿Jaleʼ ti a Jesús yab in exaʼ kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb axi waʼatsak tam ti kʼwajiy ti tsabál? (Juan 18:36).

⁷ A Jesús yab in tólmiy an eyalchik abal ka tsʼejkan an kʼibataláb axi waʼatsak. ¿Jaleʼ ti yab in tʼajaʼ? Jajáʼ in exlálak abal an atiklábchik yab in éjtowal kin abatnaʼ tin kwetemtal ani yab in kwaʼalak in uchbíl kin tʼajaʼ (Sal. 146:3; Jer. 10:23). Jayej in exlálak abal an atiklábchik yab in éjtowal kin tixkʼaʼ patal jawaʼ in tʼajál ka waʼtsin i kʼibataláb, ejtíl a Satanás ani an walabtaláb. A Satanás in abatnál an xeʼtsintaláb ani in nixoknál an atiklábchik abal ka nitsʼbiyat (Juan 8:44; Efes. 2:2). Ani an walabtaláb in tʼajál abal an atiklábchik axi in kwaʼal jun in éy yab kin ejtow kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh (Ecl. 7:20).

⁸ A Jesús in exlálak abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin ejtow kin tixkʼaʼ patal jawaʼ in tʼajál ka waʼtsin i kʼibataláb. Jaxtám, jajáʼ in eyendhaʼ in ejatal ani in tsap abal kin olnaʼ an alwaʼ kaw tin kwéntaj in Éyaltal a Dios (Luc. 8:1). Kʼal in tʼojlábil in ejtow kin kanatbédhaʼ an atiklábchik axi kʼwajatak in yajchiknál ani jitaʼchik in léʼakits abal ka tʼajan jawaʼ tekedh (Mat. 5:6 ani an nota de estudio; Luc. 18:​7, 8). Nibal jun i eyal neʼets kin ejtow kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb, expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin tʼajaʼ (ka ajiy Juan 18:36).

KA NITSʼBIY A JESÚS TAM KA TSUʼUW ABAL U TʼAJNAL JAWAʼ YAB TEKEDH

9. ¿Jaleʼ ta bélal abal expidh in Éyaltal a Dios neʼets kin ejtow kin tixkʼaʼ patal jawaʼ in tʼajál ki yajchiknaʼ?

⁹ Xowéʼ ta kʼicháj más yánenek an kʼibataláb kom u kʼwajílits tin taltal an xeʼtsintaláb. Pero antsanáʼ jantʼiniʼ tin kʼichájil a Jesús, a Satanás ani an atiklábchik axi pojkax jats axi in tʼajál ka waʼtsin an kʼibataláb (2 Tim. 3:​1-5, 13; Apoc. 12:12). Ani jayej i exlál abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin tixkʼaʼ patal axéʼ xi kʼibataláb. Wawáʼ expidh i tólmiyal in Éyaltal a Dios, jaxtám yab i tólmiyal nibal jun i eyal, nibal i tólmiyal abal jajáʼchik kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb. Ki tsuʼuw jawaʼ in watʼaʼ jun i epchal axi in bij Estela.a Tam ti jajáʼ yabaye in exlálak tin kwéntaj a Jehová, in junkuw i atiklábchik axi u kʼalelak kin tomolnaʼ an eyalchik abal ka atsʼan ani ka tólmiyatchik. Pero talbél, kʼwajiy ti tsalpax abal walám yab neʼetsak ka eyan patal jawaʼ kʼwajatak in tʼajál. An epchal Estela in ulal: «Junchikíl u atsʼálak abal patal jawaʼ kʼwajatak u tʼajál yab neʼetsak ka eyan kʼal jantʼoj. Pero xowéʼ u exóbnaʼits abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin tixkʼaʼ patal an kʼibataláb. Jayej u exobnámal abal expidh a Jehová neʼets kin ejtow kin tólmiy an atiklábchik axi kʼwajat in yajchiknál ani nixéʼ yab u éjtowal ku tʼajaʼ nanáʼ» (Sal. 72:​1, 4).

10. Kʼal jawaʼ in ulal Mateo 5:​43-48, ¿jaleʼ ti wawáʼ yab i exál ki jalkʼuy jun i abatnaxtaláb o jun i eyal? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

¹⁰ Xowéʼ ta kʼicháj an atiklábchik u támkunal abal kin tomolnaʼ an eyalchik abal kin tsʼejkaʼ jun i kʼibataláb. Pero kom dhúbatkʼij u tsakúlchik, in jekʼomnálchik an eyal ani ma in odhnál kʼeʼat i atiklábchik. A Jesús yab tu exóbchij ki tʼajaʼ nixéʼ (Efes. 4:31). Jun i epchal axi in bij Jeffrey, in ulal: «U tʼajámal ti kwéntaj abal an atiklábchik axi u kʼalel kin tomolnaʼ an eyal dhúbatkʼij u tsakúlchik. Jayej, u tujélchik kin pejkaʼ jawaʼ waʼats, in kweʼyal jawaʼ kin elaʼ ani ma u kwadháxchik». Pero a Jesús tu exóbchij ki kʼanidhaʼ patal an atikláb, belits max yab u tsalpax ejtíl wawáʼ ani max tu ayoknál (ka ajiy Mateo 5:​43-48). Ani wawáʼ i tsápnanchal ki nitsʼbiy a Jesús ani ki eyendhaʼ ti ejatal patal jawaʼ tu exobchámal.

11. ¿Jaleʼ ti junchikíl neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki nitsʼbiy a Jesús?

¹¹ Wawáʼ i exlálits abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin ejtow ki tixkʼaʼ patal jawaʼ in tʼajál ki yajchiknaʼ. Pero junchikíl neʼets ki atsʼaʼ kʼibat ki nitsʼbiy a Jesús tam ku tʼajchin jantʼoj axi yab tekedh. Ki tsuʼuw jawaʼ in watʼaʼ a Janiya, jajáʼ u pojkábak kom pil jantʼiniʼ ti walkidh. An epchal in ulal: «U atsʼálak in lej tʼeʼpidh ani jayej in lej tsakúlak ani u léʼak abal axéʼchik xi atikláb ka boliyat. U tsalpay ku tólmiy i atiklábchik axi in ulalak abal neʼets kin tsʼejkaʼ axéʼ xi kʼibataláb. U tsálpayalak abal nixéʼ neʼetsak ti kin tólmiy abal ku atsʼaʼ más kulbél». Pero talbél in tʼajaʼ ti kwéntaj abal kwaʼalak kin jalkʼuy in tsalápil. Jajáʼ in ulal: «U tʼajaʼ ti kwéntaj abal axéʼchik xi atikláb kʼwajatak tin jalkʼunchal u tsalápil, yabáts u lej belálak kʼal a Jehová ani más u belchalak jawaʼ jajáʼchik in ulalak. Jaxtám u takuy yabáts ku júnkunchij axéʼchik xi atikláb kʼal jawaʼ in ulal ani kʼal jawaʼ in tʼajál». Tam ku tʼajchin jawaʼ yab tekedh awil ku tsákuy, pero in tomnál ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj abal nixéʼ yab tu ku nixaʼ ki tólmiy jun i eyal (Juan 15:19).

12. ¿Jaleʼ ti lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼoj i metʼál ani jantʼoj i ajiyal?

¹² ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal yab ku dhubat tsákuy tam ku odhnáj o tam ki tsuʼuw abal kʼeʼat i atikláb u odhnáb? Ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼoj i tsuʼtal, jantʼoj i ajiyal ani jantʼoj i atsʼál. Jun i tʼiplab, junchikíl u olnáb yan jantʼoj ti internet abal ka jikʼedháj an atiklábchik ani kin kawiliy an eyalchik. Jayej, junchikíl an atikláb axi in olnál an noticias in wéʼ watʼkʼanchal ani in olnál in kwetém tsalápil. Ani max pel chubax jawaʼ kʼwajat ti olnáb, yab neʼets ki ejtow ki tsʼejkaʼ an kʼibataláb belits max ku kʼwajiy tu lej tsalpax. Max wawáʼ ku kʼwajiy ki lej ajiy o ki atsʼaʼ nixéʼ an noticias, expidh neʼets kin tʼajaʼ abal ku lej tʼeʼpin ani ku tsákuy (Prov. 24:10). Jayej walám kin tʼajaʼ ki ukʼchiy abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin tixkʼaʼ patal an kʼibataláb.

13. ¿Jantʼiniʼ in éjtowal tu ku tólmiy an ajumtaláb kʼal an Biblia?

¹³ Kʼeʼat jantʼoj axi neʼets tu ku lej tólmiy jats ki ajiy chudhél chudhél an Biblia ani ki lej tsalpay kʼal jawaʼ i exobnál. Jun i epchal mimláb axi in bij Alia lej tsákuy tam tin tsuʼuw abal kʼwajatak ti odhnáb talchik i atikláb axi tin kwenchálil ani yab u tʼajchinalak jantʼoj an atiklábchik axi u odhnax. Jajáʼ in ulal: «Koʼoy ku lej tʼilaʼ tu okʼ abal expidh a Jehová jats axi neʼets kin ejtow kin tsʼejkaʼ axéʼ xi kʼibataláb. Jayej u ajiy Job 34:​22-29, juʼtáj tin ulal abal yab jitaʼ in éjtowal kin tsínkanchij a Jehová jawaʼ kʼwajat in tʼajál. A Jehová etsʼey in tʼajál jawaʼ tekedh ani expidh Jajáʼ in exlál jantʼiniʼ ti neʼets kin tsʼejkaʼ an kʼibataláb». Pero, ¿jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ biyat i aychal abal a Jehová kin tʼajaʼ nixéʼ?

¿JANTʼOJ I ÉJTOWAL KI TʼAJAʼ XOWÉʼ?

14. ¿Jantʼoj jats axi i éjtowal ki tʼajaʼ xowéʼ? (Colosenses 3:​10, 11).

¹⁴ Wawáʼ yab i éjtowal ki nixoknaʼ an atiklábchik abal yabáts kin tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh. Jawaʼ i éjtowal ki tʼajaʼ jats ki tejwamédhanchij an atiklábchik abal i kʼanidhál, antsanáʼ kʼwajat i nitsʼbiyal a Jesús. Axéʼ xi kʼanidhomtaláb tu nixál ki tʼajaʼ tu alwaʼ inik kʼal patal an atiklábchik belits max tu odhnál o tu ayoknál (Mat. 7:12; Rom. 12:17). A Jehová in atsʼál lej kulbél tam in tsuʼtal abal i tsápnanchal ku neʼdhaxin alwaʼ kʼal an atiklábchik ani yab i odhnál (ka ajiy Colosenses 3:​10, 11).

15. ¿Jantʼiniʼ tu tolmiyáb an atiklábchik tam i ólchal an alwaʼ kaw?

¹⁵ Jawaʼ i éjtowal ki tʼajaʼ abal ki tólmiy an atiklábchik jats ki exóbchij tin kwéntaj a Jehová. ¿Jaleʼ? Kom tam jun i atikláb ka exóbchin tin kwéntaj a Jehová ani in léʼ kin kulbedhaʼ, in tsápnanchal kin jalkʼuy jantʼiniʼ in ey, kin tʼajaʼ ti alwaʼ inik ani ti kʼanidhom (Is. 11:​6, 7, 9). Ki tsalpay kʼal jawaʼ in watʼaʼ jun i inik axi in bij Jemal, tam ti jajáʼ yabaye in exlálak tin kwéntaj a Jehová, in tólmiy i atiklábchik axi in tomolnálak an eyal. Jajáʼ in ulal: «Wawáʼ yab i éjtowal ki jalkʼuy jantʼiniʼ in éy an atiklábchik, pero i éjtowal ki eyendhaʼ an Biblia abal ki exóbchij an chubaxtaláb. Jats jawaʼ nanáʼ tin tólmiy». Tam ti axéʼ xi epchal in exlaʼ tin kwéntaj a Jehová in jilaʼ kin tomolnaʼ an eyalchik. Tam wawáʼ ki exóbchij jun i atikláb tin kwéntaj a Jehová kʼwajat i tólmiyal abal yabáts kin tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh.

16. ¿Jaleʼ ta léʼ ka áynanchij ka olnaʼ an alwaʼ kaw?

¹⁶ Antsanáʼ jantʼiniʼ a Jesús, wawáʼ jayej i léʼ ki ólchij an atiklábchik abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin ejtow kin tsʼejkaʼ patal an kʼibataláb axi waʼats. Kʼal nixéʼ, neʼets ki tólmiy kin koʼoy jun i aychixtaláb patal an atikláb axi odhnámej (Jer. 29:11). Ban párrafo 9 i tʼilaʼ tin kwéntaj a Estela, jajáʼ in ulal: «U exlál abal a Jehová neʼets kin tixkʼaʼ an kʼibataláb, nixéʼ tin tolmiyámal abal ku atsʼaʼ koyat tam in odhnáb, o tam u tsuʼtal abal kʼeʼat i atikláb u odhnáb. Jayej u tsuʼúmal abal a Jehová in eyendhál an Biblia abal tu ku kanatbédhaʼ». Wawáʼ jayej i éjtowal ki kanatbédhaʼ an atiklábchik kʼal jawaʼ tu exóbchal an Biblia, pero abal ki ejtow ki tʼajaʼ kwaʼal ku tʼojojon lej alwaʼ. Max wawáʼ i lej belál abal a Jehová neʼets kin tixkʼaʼ patal an yajchiktaláb, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy ki exlaʼ jantʼiniʼ ki tʼilmay i juntal exóbal o i juntal tʼojnal.b

17. ¿Jantʼiniʼ tu tólmiyal a Jehová tam u odhnáb?

¹⁷ I exlál abal biyat a Satanás kin áynanchij kin abatnaʼ axéʼ xi xeʼtsintaláb, an atiklábchik neʼets kin áynanchij kin tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh. Pero jayej i exlál abal neʼets ka tsʼejkan an kʼibataláb kom a Jehová in ulúmal abal neʼets tu ku tólmiy ani neʼets kin talabedhaʼ a Satanás (Juan 12:31). Jun i tʼiplab, ti Biblia a Jehová tu ólchal jaleʼ ti waʼats yan i kʼibataláb ani jayej tu ólchal abal Jajáʼ in lej yajnál tam in tsuʼtal abal jun i atikláb u odhnáb (Sal. 34:​17-19). Jawaʼ in tʼajaʼ a Jesús tu exóbchal jantʼoj in tomnál ki tʼajaʼ tam ki tsuʼuw abal kʼwajat ti tʼajnal jawaʼ yab tekedh. Ani jayej i exobnámal abal expidh in Éyaltal a Dios jats axi neʼets kin talabedhaʼ patal an kʼibataláb (2 Ped. 3:13). Jaxtám, ki áynanchij ki olnaʼ an alwaʼ kaw kʼal yan i kulbetaláb biyat i aychal abal in Éyaltal a Dios kin tʼajaʼ ka waʼtsin i koyataláb ani ka tʼajan jawaʼ tekedh ban tsabál (Is. 9:7).