¿Jaluwámej an kaw axi k’wajat ti Biblia?
Imbáj. Tam u jumbiyáb k’al i biblias axi biyál ts’ejkámej, u t’ajnal ti kwéntaj abal jayetsej in ulal, bélits abal k’wajinek ti tsab dhuchnal al yan i támub.
¿Walám yab jayk’i’ uk’pin jita’chik in tsab dhucha’ an Biblia?
Elnének yan i biyál dhuchlab in k’ál an Biblia. Talchik pilits jant’ini’ ti dhuchadh. Axé’ in tejwamedhál abal walám uk’pinchik tam ti k’wajatak in wat’bál. Yan k’al axé’ xi kaw yab in jálk’uyal an tsalap axi in lé’ kin uluw an Biblia. Pero wa’ats talchik i kaw lej exbadh axi jáluwat. Talchik jáluwat kom u le’nábak ka jálk’uyat an tsalap axi ti Biblia. Ki tsu’uw tsab i tsalap.
Al talchik i Biblia axi ti biyál, wilk’amej antsaná’ jawa’ in ulal 1 Juan 5:7: «Wa’ats ox i ólnom ti éb, axi in junat olnál i kaw antsaná’ tin kwéntaj a Jesucristo: pel i Tátaj Dios ani pel jajá’ axi u bijiyáb ti kaw ani pel an Espíritu Santo, ani jajá’chik ox júnkats tin éb». Yan i biblias axi lej biyál, in tejwamedhál abal axé’ xi kaw yab k’wajatak ban k’a’ál dhuchlab. Talbelits ti dhúchunchat.a Jaxtám, al talchik i biblias an dhúchumchik in lej t’ajamal ti kwéntaj abal yab kin dhucha’.
Al yan i Biblia axi lej biyálits ti dhuchnének, u tejwamél in lej bij a Dios miles i kalel pero yan i wilk’om in tixk’amal ani in punuwámal «Dios» o «Señor».
¿Jant’ini’ ki exla’ max jatsk’ij jawa’ jalchamej?
Elnének yan i biyál dhuchlab in k’ál an Biblia.b Jaxtám, tam ki jumbiy i éjtowal ki t’aja’ ti kwéntaj ju’táj ti uk’pin jita’ xoweyk’ij in dhuchamal. Tam ki jumbiy an dhuchlab axi ti biyál k’al axi xoweyk’ij wilk’amej, ¿jant’oj i éjtowal ki t’aja’ ti kwéntaj? ¿I éjtowal ki bela’ k’al jawa’ in ulal an Biblia axi i kwa’al?
Tin kwéntaj an Escrituras Hebreas (axi jayej i exlál ti Antiguo Testamento), jun i inik axi exoblámadh axi in bij William Henry Green in uluw: «I éjtowal ki bela’ abal expidh an Biblia játs an libro axi yab jalk’unchámej an tsalap axi in lé’ tu ku ólchij».
An biblista Frederick Bruce in uluw axé’ tin kwéntaj an Escrituras Griegas Cristianas, o Nuevo Testamento: «Patal i belál k’al jawa’ in dhuchamal k’e’atchik i atikláb, bélits abal wát’enek yan i támub. Tam, más in tomnál ki bela’ k’al jawa’ in ulal an Nuevo Testamento».
A Sir Frederic Kenyon, jun i inik axi lej in exobnámal i dhuchlab in k’ál i Biblia axi ti biyal, in uluw: «Jun i atikláb in éjtowal kin yek’wa’ jawakits tam Biblia ani kin uluw abal axé’ chubax játs in káwintal a Dios, abal dhuchnének al yan i, ani yab tixk’anchámej an tsálapchik axi más exbadh».
¿Jant’oj más in éjtowal tu ku tólmiy ki bela’ abal an Biblia yab jalk’unchámej an tsálapchik axi más exbadh?
Nibal an copistas judíos, nibal an copistas axi pelak i aykol k’al a Cristo in tsinka’ abal in bichówil a Dios uk’pin yaníl (Números 20:12; 2 Samuel 11:2-4; Gálatas 2:11-14).c Jayej in dhúcha’chik abal a Dios yaníl in boliy in bichówil, ani in púnuwchik jawa’ játs an exobchixtaláb axi yab tekedh (Oseas 4:2; Malaquías 2:8, 9; Mateo 23:8, 9; 1 Juan 5:21). Kom jajá’chik in wat’ba’ antsaná’ jant’ini’ ti k’wajatakits dhuchadh, in tejwamédha’chik abal yab in lé’ak kin uluw i janamtaláb ani abal in k’ak’nalak in káwintal a Dios.
¿Yab aníts abal in tomnál ki bela’ abal a Dios in beletnámal an Biblia abal yab ka jálk’unchat in tsalápil? (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:24, 25).d A Dios yab in lé’ak abal an Biblia expidh ka eyan ti biyál. In lé’ak abal ka eyan ma xowé’ ta k’icháj (1 Corintios 10:11). Jaxtám, «ma tam ti biyál, patal jawa’ dhuchadh ti al an t’okat dhuchlab játs abal wawá’ ki exóbna’, játs an kaw axi tu tólmiyal ki kuxuy jawa’ yajchik ani tu kulbédhanchal i ichích» (Romanos 15:4).
A Jesús ani in aykolil, yaníl in eyendha’chik i copias in k’ál an Escrituras Hebreas ani yab jayk’i’ tin uluwchik max yab tekedh jant’ini’ ti dhuchadh (Lucas 4:16-21; Hechos 17:1-3).
a Axé’chik xi kaw yab k’wajat ban Códice Sinaítico, ban Códice Alejandrino, ban Manuscrito Vaticano 1209, banVulgata latina original, ban versión siríaca Filoxeniana-Harclense nibal ban Peshitta siríaca.
b Jun i t’iplab, elnének wat’adh 5.000 i dhuchlab in k’ál an Nuevo Testamento, o Escrituras Griegas Cristianas.
c An Biblia yab jayk’i’ tin ulal abal in t’ojnalil a Dios axi ti biyál yab u uk’pinalakchik. Ma in ulal: «Yab wa’ats nibal jun i atikláb axi yab ka wálbin» (1 Reyes 8:46).
d An Biblia in ulal abal a Dios yab k’wajatak in uchál an dhúchumchik jawa’ tam kaw kwa’alak kin dhúcha’chik. Jawa’ in t’aja’ játs kin tejwamédhanchij jawa’ tam tsalap in lé’ak abal ka dhuchan (2 Timoteo 3:16, 17; 2 Pedro 1:21).