¿It kʼwajat tʼojojodh abal tam ka tujey an púlik yajchiktaláb?

1. ¿Jaleʼ ti lej alwaʼ ku tʼojojon okʼxidh ka watʼey jun i púlik yajchiktaláb?

TAM jun ka tʼojojon ma in éjtowal kin kʼaniy in ejatal. Ka tsalpay kʼal axéʼ, an atikláb axi kʼwajat tʼojojodh okʼxidh ka watʼey jun i ablom, yab in yajchiknál ani in éjtowal kin tólmiy axi más. Ti Europa waʼats jun i grupo axi in tʼojnál kin tólmiy an atiklábchik, jajáʼchik in ulal: «Jitaʼchik ka tʼojojon alwaʼ yab neʼets kin lej yajchiknaʼ».

2. ¿Jaleʼ tin tomnál ku tʼojojon okʼxidh ka tujey an púlik yajchiktaláb? (Mateo 24:44).

² An «púlik yajchiktaláb» neʼets ka ulits tam yab i aychal (Mat. 24:21). Pero wawáʼ yab neʼets ki jikʼpaʼ kom i exlálits abal neʼets ka ulits. In tʼajál 2.000 i támub, a Jesús in uchaʼ in aykolil abal kwaʼalak ka kʼwajiychik tʼojojodh abal nixéʼ a kʼicháj (ka ajiy Mateo 24:44). Max ki bélkaʼ axéʼ xi kaw, neʼets ki ejtow ki kʼaniy i ejatal ani neʼets ki ejtow ki tólmiy axi más abal jayej ka kʼániyatchik (Luc. 21:36).

3. ¿Jaleʼ ti neʼets ki yejenchij ki koʼoy i kuxudhtaláb, ki yájnanchij axi más ani ki kʼanidhaʼ an epchalchik?

³ Abal ku tʼojojon okʼxidh ka ulits an púlik yajchiktaláb, in yéjenchal ki tejwamédhaʼ i kuxudhtaláb, ki yajnanchij axi más ani ki kʼanidhaʼ an epchalchik. Ki tsalpay kʼal axéʼ, ¿jantʼoj neʼets ki yejenchij max ku uchan ki olnaʼ jun i kaw axi lej tsapik ani an atiklábchik tu ku kʼwiyaʼ? (Apoc. 16:21). Neʼets ki yejenchij i kuxudhtaláb abal ku bélkaxin ani abal ki belaʼ abal a Jehová neʼets tu ku béletnaʼ. Kʼeʼat jantʼoj axi awits ka watʼey játs abal an epchalchik kin kʼibaʼ patal jawaʼ in kwaʼal (Hab. 3:17, 18). Tanáʼ ti kwaʼal ki yájnanchij an epchalchik abal ki tólmiy ani ki pidhaʼ jawaʼ in yéjenchal. Jayej, tam an eyalchik kin tujchij tu ku odhnaʼ, walám neʼets kin yejenchij ku kʼalej tu tsinel kʼal an epchalchik ani ku kʼwajiy tanáʼ al jayits i kʼij (Ezeq. 38:10-12). ¿Jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ tam ka watʼey nixéʼ? Kwaʼal ki tejwamédhanchij yan i kʼanidhomtaláb an epchalchik.

4. ¿Jaleʼ ti exlál abal etsʼey neʼets ki yejenchij ki koʼoy i kuxudhtaláb, ki yajnanchij axi más ani ki kʼanidhaʼ an epchalchik?

⁴ A Jehová tu exóbchal ban Biblia abal kwaʼal ki koʼoy i kuxudhtaláb, ki yajnanchij axi más ani ki koʼoy i kʼanidhomtaláb. Lucas 21:19 tu ólchal abal max ki koʼoy i kuxudhtaláb, neʼets ki ejtow ki kʼaniy i ejatal. Jayej, Colosenses 3:12 tu exóbchal abal kwaʼal ki yajnanchij axi más, ani 1 Tesalonicenses 4:9, 10 in ulal: «A Dios ti exobchámalits kit kʼanidháxin, bel nanáʼ tu exobchámalits ka kʼanidhaye más an epchalchik». Axéʼ xi kaw dhúchunchat i epchalchik axi in kuxuyámalits yan i kʼibataláb, jajáʼchik in yájnanchalak axi más ani in kʼanidhálakchik an epchal. Pero jajáʼchik kwaʼalak kin áynanchij kin tʼajaʼchik nixéʼ, ani jayetsej kwaʼal ki tʼajaʼ wawáʼ. ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tʼajaʼ nixéʼ? Al axéʼ xi exobintaláb neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ tin tʼajaʼ an epchalchik axi ti kʼaʼál siglo ani jantʼiniʼ ti éjtowal ki nitsʼbiy, abal ku kʼwajiy tʼojojodh okʼxidh ka ulits an púlik yajchiktaláb.

KA TSÁPNANCHIJ KA TEJWAMÉDHAʼ I KUXUDHTALÁB

5. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ an epchalchik axi ti kʼaʼál siglo abal kin koʼoy i kuxudhtaláb?

⁵ An epchalchik axi ti kʼaʼál siglo in yejenchij kin tejwamédhaʼ i kuxudhtaláb (Heb. 10:36). An epchalchik in tametnálak yan i kʼibataláb, ejtíl axi i tametnál wawáʼ xowéʼ ta kʼicháj. Talchik u ayoknábak kʼal an eyalchik axi ti Roma ani kʼal jitaʼchik in okʼnálak jun i belomtaláb. Kʼeʼatchik u kʼánchinalak kʼal in yanél kin kʼakʼnaʼ a Jehová (Mat. 10:21). Jayej kwaʼalak kin tsápnanchij abal yab kin jilaʼ ka kʼámbiyat kʼal an apóstatas, kom kʼwájatakchik in bukʼuwal i exobchixtaláb axi yab chubax (Hech. 20:29, 30). An epchalchik in kuxuy patal axéʼ xi kʼibataláb (Apoc. 2:3). Jajáʼchik in lej tsalpay kʼal in tʼiplábil in tʼojnálil a Jehová axi ti biyál, ejtíl a Job (Sant. 5:10, 11). Jayej jajáʼchik in lej ólonchij a Jehová abal ka pidhan i tsapláb (Hech. 4:29-31). Ani in lej belálakchik abal neʼets ka lábliyat kʼal a Jehová max kin kuxuy an kʼibataláb (Hech. 5:41).

6. ¿Jantʼoj i éjtowal ki exóbnaʼ kʼal jawaʼ in tʼajaʼ a Merita abal kin kuxuy?

⁶ Wawáʼ jayej neʼets ki ejtow ki kuxuy max ki tsalpay ban tʼiplab in kʼal in tʼojnálil a Jehová axi kʼwajat ti Biblia ani axi kʼwajat ban publicaciones. Kʼal nixéʼ ti tólmiyat a Merita, jajáʼ pel jun i epchal mimláb axi u kʼwajíl ti Albania ani jajáʼ u lej kʼwíynalak kʼal in yanél kom in kʼakʼnál a Jehová. Jajáʼ in ulal: «Jawaʼ tin lej tólmiy játs ku exóbnaʼ ti Biblia jawaʼ in watʼaʼ a Job. Jajáʼ in lej yajchiknaʼ ani yab in exlálak kʼal jitaʼ ti kʼwajatak ti tʼajchinal patal nixéʼ. Belits antsanáʼ, jajáʼ in uluw an kaw axi kʼwajat ti Job 27:5, ‹neʼets ku áynanchij ku kʼakʼnaʼ a Jehová ma tam kin tsemets›. Axéʼ in tʼajaʼ kin lej tsalpaxin, kom yab u yajchiknámal ejtíl jajáʼ ani nanáʼ komʼíj u exlál jitaʼ kʼwajat in tʼajál ki yajchiknaʼ».

7. ¿Jantʼoj a éjtowal ka tʼajaʼ xowéʼ belits max yab a tamtém jun i kʼibataláb?

⁷ Kʼeʼat jantʼoj axi neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy, játs etsʼey ki ólchij a Jehová jawaʼ i atsʼál (Filip. 4:6; 1 Tes. 5:17). Walám tatáʼ yab kʼwajat a tamétnál jun i kʼibataláb lej púlik xowéʼ. Pero, ¿jantʼoj a tʼajál tam it wéʼ itʼixbél, tam yab a exlál jantʼoj ka tʼajaʼ o tam it wéʼ tsekenek? ¿A ujnám ka konchij a Jehová ti tólmiy? Max játs jawaʼ a ujnám ka tʼajaʼ xowéʼ, jayetsej neʼets ka tʼajaʼ axi taʼtal a kʼicháj tam ka tamétnaʼ i kʼibataláb. Ani neʼets ka lej belaʼ abal Jajáʼ neʼets ti tólmiy tam ka yéjenchij (Sal. 27:1, 3).

8. ¿Jantʼiniʼ tin tejwamedhál in tʼiplábil a Mayra abal max ki kuxuy xowéʼ an kʼibataláb, jayej neʼets ki ejtow ki kuxuy axi taʼtal a kʼicháj? (Santiago 1:2-4; ka tsuʼuw jayej an imagen).

⁸ Max xowéʼ ta kʼicháj i tsápnanchal ki kuxuy an kʼibataláb axi i kwaʼal, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki kuxuy an púlik yajchiktaláb (Rom. 5:3). ¿Jaleʼ ti lej belál axéʼ? Yan i epchal in atsʼámal abal tolmiyámej kʼal an kʼibataláb abal ka tsapnéj más in bélomtal. Jajáʼchik más in belál abal kʼal a Jehová neʼets ka tólmiyat kin tamétnaʼ axi más an kʼibataláb (ka ajiy Santiago 1:2-4). Játs jawaʼ in tsalpayal jun i epchal axi in bij Mayra, jajáʼ u kʼwajíl ti Albania. Junchikíl an epchal in tsalpayal abal expidh jajáʼ in tametnál yan i kʼibataláb. Tam in atsʼál antsanáʼ, u kʼwajíl kin tsalpay jantʼiniʼ ti tolmiyámej kʼal a Jehová tin nakel axéʼ xi 20 i támub, ani in ulal axéʼ xi kaw tin kwetémtal: «Yab neʼets ku walbaʼ tu báʼ. Nanáʼ u tʼajámal ti kwéntaj jantʼiniʼ a Jehová tin tólmiyamal abal ku tamétnaʼ an kʼibataláb axi u koʼoyámal». Tatáʼ jayej a éjtowal kit koyleʼ ani ka tsalpay jantʼiniʼ a Jehová ti tólmiyamal abal ka kuxuy an kʼibataláb axi a koʼoyámal. A Jehová in tsuʼtal an kʼibataláb axi a tamtém ani neʼets ti lábliy max ka kuxuy (Mat. 5:10-12). Ani tam ka tujey an púlik yajchiktaláb, tatáʼ neʼets kit kʼwajiy tʼojojodh abal ka ejtow ka tamétnaʼ.

KA YAJNANCHIJ AXI MÁS

9. ¿Jantʼiniʼ in tejwamédhaʼ an epchalchik axi ti Antioquía de Siria abal in yajnanchal an epchalchik axi ti Judea?

⁹ Ki tsalpay kʼal jawaʼ in tʼajaʼ an epchalchik axi ti Judea tam tin yajchiknaʼchik kʼal an jayil. Tam ti an epchalchik axi ti Siria in exlaʼchik, in lej yajnanchij. Jayej in aliy jantʼiniʼ kin tejwamédhanchij abal chubax in yájnanchalak. Jajáʼchik in tʼajaʼ axéʼ: «In junkuw an kaw kin tamkuy an tumín ani kin abchij an epchalábchik axi ti Judea» (Hech. 11:27-30). An epchalchik axi kʼwajatak in yajchiknál u kʼwajilak owél, pero belits antsanáʼ an epchalchik axi ti Antioquía in léʼak kin tólmiychik (1 Juan 3:17, 18).

10. Tam an epchalchik in yajchiknál, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki tejwamédhaʼ abal i yajnanchal? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

¹⁰ Wawáʼ jayej i éjtowal ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i yajnanchal, tam ki exlaʼ abal kʼwajatchik in tametnál jun i kʼibataláb. Waʼats yan jantʼoj axi i éjtowal ki tʼajaʼ abal ku tólmixin dhúbatkʼij, ejtíl ki uchaʼ an ókʼnomchik abal i léʼ tu tolmix, ki bínaʼ i donaciones ani ki kónchinchij an epchalchik ti olábil (Prov. 17:17).b Jun i tʼiplab, ti 2020 tsʼejkáj watʼadh 950 i Comités de Socorro abal ka tólmiyat an epchalchik axi kʼwajatak in yajchiknál kʼal an Coronavirus. I lej kʼákʼnanchal an tolmixtaláb axi in bínaʼ an epchalchik axi u kʼalel ti tolmix juʼtáj tu yejencháb, jajáʼchik in lej yajnanchal an epchalchik axi kʼwajat in yajchiknál. Jaxtám u kʼalel abal kin nenchij i tolmixtaláb, abal kin kanatbédhachik, ani junchikíl u tólmixchik abal ka tsab tsʼejkanchat in kʼimáʼ ani an atáj tamkuntaláb (ka jumbiy kʼal 2 Corintios 8:1-4).

11. ¿Jantʼiniʼ i puwénchal a Jehová tam i yajnanchal an epchalchik?

¹¹ Yan i atikláb in tʼajál ti kwéntaj abal i tólmiyal an epchalchik tam in watʼal jun i kʼibataláb. Jun i tʼiplab, ti 2019 an huracán Dorian in kwajlaʼ jun i atáj tamkuntaláb axi kʼwajat ti Bahamas. Tam ti kʼwájatakits ti tsab kubnal an atáj, an epchalchik kʼalej in tʼilmayal jun i contratista abal kin exlaʼchik jay neʼets kin pakuw kʼal an tʼojláb axi neʼetsak kin tʼajaʼchik. Jajáʼ in uluw: «U léʼchik tu tólmiy, neʼets tu matinchij an máquinas, neʼets tu tsʼejwaliy an material ani neʼets ku tʼajaʼ an tʼojláb anikʼej. U lej jikʼpál jawaʼ a tʼajálchik abal ka tólmiy a jaʼúbchik». Waʼats yan i atikláb axi yab in exlál tin kwéntaj a Jehová, pero in lej tʼajál ti kwéntaj jawaʼ i tʼajál wawáʼ. I lej kulbetnál ki exlaʼ abal tam ki yájnanchij axi más, i éjtowal ki tʼajaʼ abal más i atikláb kin exlaʼ tin kwéntaj a Jehová, kom Jajáʼ pel jun i Dios axi u lej yajnanchix (Efes. 2:4).

12. ¿Jaleʼ ti lej exbadh ki tejwamédhaʼ ma xowéʼ abal i yajnanchal axi más? (Apocalipsis 13:16, 17).

¹² ¿Jaleʼ ti kwaʼal ki yajnanchij an epchalchik tam ka tujeyits an púlik yajchiktaláb? Kom an Biblia in ulal abal jitaʼchik yab kin tólmiy an eyalchik, neʼets kin tamétnaʼ i kʼibataláb xowéʼ ani ban púlik yajchiktaláb (ka ajiy Apocalipsis 13:16, 17). Walám an epchalchik neʼets kin yejenchij i tolmixtaláb abal kin watʼaʼ a kʼicháj. Wawáʼ i léʼ abal tam ka chich a Jesucristo kin boliy an atiklábchik, tu ku elaʼ abal kʼwajat i yajnanchal an atiklábchik, kom tam neʼets tu ku uchaʼ: «Kit kʼwajiy kʼal nanáʼ» (Mat. 25:34-40).

KA KʼANIDHAʼ MÁS AN EPCHALCHIK

13. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ an epchalchik axi ti Roma abal ka kʼanidháxin más? (Romanos 15:7).

¹³ Ti kʼaʼál siglo an atiklábchik in tʼajálak ti kwéntaj abal an epchalchik chubax u kʼánidhax. Pero, ¿walám in atsʼálakchik kʼibat abal kin tejwamédhaʼ i kʼanidhomtaláb? Ki tsalpay kʼal an epchalchik axi kʼwajatak ti Roma, talchik kʼal jajáʼ talak al pil i bichow. Talchik pelak i judíos ani exobchinének an abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés. Pero jayej waʼatsak i epchalchik axi talak al pil i bichow, jajáʼchik lej pilits jawaʼ exobchinének ani pilits jantʼiniʼ ti yedhamej. Waʼatsak jitaʼchik u koʼoyábak jantʼiniʼ i esclavos ani kʼeʼat i epchalchik walám ma in kwaʼalak i esclavos axi in tʼojondhál. ¿Kʼal jantʼoj ti neʼetsak ka tólmiyat axéʼ xi epchalchik abal ka neʼdhaxin alwaʼ ani ka kʼanidháxin? An abatwálej Pablo in uchaʼ axéʼ xi kaw an epchalchik axi ti Roma: «Kit batsʼkʼuxin jun kʼal axi jun kʼal i kulbetaláb» (ka ajiy Romanos 15:7). ¿Jantʼoj in léʼnaʼ kin uluw an abatwálej Pablo kʼal axéʼ xi kaw? Jawaʼ in léʼnaʼ kin uluw játs abal kwaʼal ki batsʼuw ejtíl tam i bátsʼuwal ti kʼimáʼ jun i lej jaʼúb. Jun i tʼiplab, a Pablo in uchaʼ a Filemón jantʼiniʼ kin batsʼuw a Onésimo, axi ti biyál pelak in tʼojnálil a Filemón. In uluw: «Ti kin batsʼkʼunchij a Onésimo ejtíl max nanáʼ tin bátsʼuwal» (Filem. 17). Kʼeʼat i tʼiplab pel a Priscila ani a Áquila, jajáʼchik in batsʼuw kʼal yan i kulbetaláb a Apolos ani in neʼdháchik tin kʼimáʼ (Hech. 18:26). Belits abal yab patal an epchal axi ti Roma junatak in éy, jajáʼchik in tsápnanchij ka neʼdhaxin alwaʼ ani yabchik in jilaʼ ka owmedháj kʼal jawaʼ in tsálpayalak o kʼal jawaʼ in atsʼálak.

14. ¿Jantʼiniʼ tin tejwamédhaʼ i kʼanidhomtaláb a Anna ani in tomkíl?

¹⁴ Wawáʼ jayej i éjtowal ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i kʼanidhál, tam i tsápnanchal ki jaʼúbnaʼ ani tam i bátsʼuwal alwaʼ ti kʼimáʼ. Nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal tu ku kʼanidhaʼ más (2 Cor. 6:11-13). Játs jawaʼ in watʼaʼ a Anna ani in tomkíl, jajáʼchik aban ti tolmix jantʼiniʼ i misioneros ti África Occidental. Tam ti itekʼij ti ulnek ti África tujey ti bukʼel an Coronavirus ani yabáts in ejtow ka tamkun kʼal an epchalchik. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ axéʼ xi tomkinél abal kin tejwamédhanchij an epchalchik abal in kʼanidhál? Jajáʼchik in tsápnanchij kin tsapnédhaʼ an epchalchik kʼal i videollamadas ani in uchaʼ abal in léʼak kin exlaʼchik más. An epchalchik in lej kulbétnaʼ jawaʼ in tʼajaʼ a Anna ani in tomkíl, ani tujey ti abchinal i mensajes ani ti tawnáb kʼal an teléfono. ¿Jaleʼ ti axéʼ xi tomkinél in tsápnanchij ka kʼwajiy utat kʼal an epchalchik? A Anna in ulal: «U lej tʼilál patal jawaʼ in tʼajámal an epchalchik abal tu ku tólmiy ani tu ku tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb tam i tametnámal jun i kʼibataláb. Nixéʼ tin tólmiyal abal ku tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb an epchalchik».

15. ¿Jantʼoj tu exóbchal in tʼiplábil a Vanessa? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

¹⁵ Al yan i tamkuntaláb waʼats i epchal axi lej pilits jantʼiniʼ in ey ani jantʼiniʼ ti yedhamej. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy abal ki kʼanidhaʼ más an epchalchik? Jawaʼ neʼets tu ku tólmiy játs ki tsalpay kʼal jawaʼ in tʼajálchik alwaʼ. A Vanessa pel jun i epchal axi u kʼwajíl ti Nueva Zelanda, jajáʼ in atsʼálak kʼibat ka neʼdhaxin alwaʼ kʼal an epchalchik kom pilits jantʼiniʼ in ey. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ? In jolkʼaʼ más i kʼij abal ka kʼwajiy kʼal an epchalchik. Kʼal nixéʼ tólmiyat abal kin tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Jehová in tsuʼchamal jantʼoj alwaʼ axéʼ xi epchalchik ani jaxtám ti kʼwajat tin bichówil. Jajáʼ in ulal: «Kom u tomkíl bíjiyat ti ókʼnom kʼal an circuito, xowéʼ i júnkuwal más i epchal ani u tʼajámal ti kwéntaj abal lej pílchik jantʼiniʼ in ey. Nixéʼ tin tólmiyamal abal kin neʼdhaxin más alwaʼ kʼal axi más ani ku ejtow ku jaʼúbnaʼ. U lej belál abal a Jehová kʼwajat lej kulbél, kom Jajáʼ in kaniyamal tin bichówil i atiklábchik axi pílchik jantʼiniʼ in ey». ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki tejwamédhanchij an epchalchik abal i kʼanidhál? Ki tsápnanchij ki tsuʼuw antsanáʼ jantʼiniʼ tin tsuʼtal a Jehová (2 Cor. 8:24).

16. ¿Jaleʼ ti neʼets ki yejenchij ki koʼoy i kʼanidhomtaláb tam ka tujey an púlik yajchiktaláb?

¹⁶ Tam ka tujey an púlik yajchiktaláb neʼets kin yejenchij ki lej kʼanidhaʼ an epchalchik. ¿Jantʼoj walám neʼets kin tʼajaʼ a Jehová abal tu ku kʼaniy? Ki tsalpay ban olchixtaláb axi a Jehová in pidhaʼ an judíos axi kʼwajatak ti kʼwajíl ti Babilonia. A Jehová in uchaʼchik: «Kit otsitschik ta kʼimáʼ ani ka mápuy an wiʼleb. Kit jílkʼonchik tanáʼ ma ka watʼey an yajchiktaláb» (Is. 26:20). Walám wawáʼ jayej neʼets ki yejenchij ki bélkaʼ axéʼ xi kaw tam ka tujey an púlik yajchiktaláb. Walám an kaw «kit otsitschik ta kʼimáʼ» in léʼ kin uluw ku kʼwajiy ti tamkuntaláb kʼal an epchalchik. Max wawáʼ yab ku owméj kʼal an epchalchik ani ku kʼwajiy junkudh, a Jehová neʼets tu ku béletnaʼ antsanáʼ jantʼiniʼ tin ulúmalits. Tam, yab expidh kwaʼal ki kúxunchij an epchalchik, jayej kwaʼal ki tejwamédhaʼ abal chubax i kʼanidhálchik. Max yab ki kʼanidhaʼchik yab neʼets ki ejtow ki kʼaniy i ejatal.

KU TʼOJOJONITS

17. ¿Jantʼoj neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ ban púlik yajchiktaláb max ku tʼojojonits ma xowéʼ?

¹⁷ Tam ka tujey «an púlik yajchiktaláb» yan i atikláb neʼets kin lej yajchiknaʼ (Sof. 1:14, 15). Jayej in tʼojnálil a Jehová neʼets kin tamétnaʼ i kʼibataláb. Pero max ku tʼojojon ma xowéʼ, yab neʼets ku lej tʼeʼpin ani neʼets ki ejtow ki tólmiy axi más. Ejtíl, max ki koʼoy i kuxudhtaláb neʼets ki ejtow ki watʼenchij jawákits tam kʼibataláb. Jayej, an yajnanchixtaláb neʼets kin tʼajaʼ abal ki tólmiy an epchalchik ani ki pidhaʼ jawaʼ in yéjenchal. Ani an kʼanidhomtaláb neʼets kin tʼajaʼ abal ku kʼwajiy más junkudh kʼal jajáʼchik. Max ki tʼajaʼ antsanáʼ, a Jehová neʼets tu ku lábliy kʼal an ejataláb abal etsʼey al jun i alabél tsabál juʼtáj ti yabáts neʼets ka waʼtsin nibal jun i yajchiktaláb (Is. 65:17).