Max yab ki kʼibchij a Jehová neʼets ki batsʼuw i alwaʼtaláb xowéʼ ani axi taʼtal a kʼicháj

1, 2. ¿Jaleʼ ti ulal abal jawaʼ u watʼel xowéʼ pel ejtíl axi u watʼelak tin kʼichájil a Lot?

TAM i tsuʼtal patal an kidháb tʼajbiláb axi in tʼajál xowéʼ an atiklábchik, i éxbayal jantʼiniʼ tin atsʼaʼ a Lot, jajáʼ pel jun i inik axi kʼwajiy ti biyál ani in tʼojonchalak a Jehová. A Lot in atsʼálak lej tʼeʼpidh kom in tsuʼtalak abal an atiklábchik in tʼajálak yan jantʼoj axi kidháb. Jajáʼ in exlálak abal a Jehová yab in kulbetnálak jawaʼ in tʼajál an atiklábchik (2 Ped. 2:7, 8). A Lot in lej kʼakʼnálak a Jehová ani in kʼanidhálak, jaxtám in pojkálak an kidháb tʼajbiláb axi u tʼájnalak. Xowéʼ ta kʼicháj jayetsej u watʼel, yan i atikláb yabáts in kʼakʼnál an abatnaxtaláb axi a Jehová in binál ani jaxtám in tʼajálchik jawaʼ in léʼ. Pero max i kʼanidhál a Jehová ani i tsʼejnál ki kʼibchij, yab neʼets ki tʼajaʼ jantʼoj axi kidháb ani neʼets ki tsápnanchij ki koʼoy tʼokat i ejatal (Prov. 14:2).

² A Jehová in eyendhál an libro in kʼál a Proverbios abal tu ku tólmiy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Patal an epchal, belits max tsakamej o payeblábits, in éjtowal kin exóbnaʼ yan jantʼoj tin kwéntaj a Proverbios.

I BÁTSʼUWAL I ALWAʼTALÁB MAX I TSʼEJNÁL KI KʼIBCHIJ A JEHOVÁ

3. Antsanáʼ jantʼiniʼ tin ulal Proverbios 17:3, ¿jaleʼ ti lej exbadh ki béletnaʼ jawaʼ i odhál ti ichích? (Ka tsuʼuw jayej an imágenes).

³ Lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ i atsʼál ti ichích, kom a Jehová tu metʼanchal. Axéʼ in léʼ kin uluw abal a Jehová yab expidh tu metʼanchal eblimkʼij, Jajáʼ in exlál jawaʼ i atsʼál ti ichích (ka ajiy Proverbios 17:3). A Jehová tu lej kʼanidhál tam in tʼajál ti kwéntaj abal i dhayál ti ichích an exobchixtaláb axi tu pidhál. Max i kwaʼal ti ichích axéʼ xi exobchixtaláb, yab neʼets ki jilaʼ tu ku tsʼilkʼoy jawaʼ u tejwamél ban xeʼtsintaláb, nibal neʼets ki uluw i janamtaláb (Juan 4:14; 1 Juan 5:18, 19). Max ku utey más kʼal a Jehová, más neʼets ki kʼanidhaʼ ani neʼets ki kʼakʼnaʼ. Jayej neʼets ki tsápnanchij yab ki yajbédhanchij in ichích, nibal neʼets ki tsalpay ki tʼajaʼ jun i walabtaláb. Tam ki atsʼaʼ abal i léʼ ki tʼajaʼ jun i walabtaláb dhúbatkʼij neʼets ki tsalpay axéʼ: «¿Jaleʼ ti neʼets ku yajbédhanchij in ichích a Jehová max Jajáʼ tin lej kʼanidhál ani tin beletnámal?» (1 Juan 4:9, 10).

4. ¿Jantʼoj in tʼajaʼ jun i epchal mimláb kom i tsʼejnálak kin kʼibchij a Jehová?

⁴ Jun i epchal axi u kʼwajíl ti Croacia ani in bij Martab in atsʼálak abal kʼwajatak ti atáb kʼal jun i kidháb leʼnomtaláb. Jajáʼ in ulal: «U atsʼálak kʼibat ku jilaʼ ku tsalpay kʼal axéʼ xi kidháb leʼnomtaláb, kom u atsʼálak abal u léʼak ku tʼajaʼ. Pero, jawaʼ tin tólmiy játs ku tʼilaʼ abal yab u léʼak ku kʼibchij a Jehová». A Marta in ulal abal kʼwajiy in tsalpayal jantʼoj awits kin watʼaʼ max kin tʼajaʼ nixéʼ xi kidháb walabtaláb. Jayetsej in tomnál ki tʼajaʼ wawáʼ tam ki atsʼaʼ abal kʼwajat tu atál jun i kidháb leʼnomtaláb. Lej yajchik neʼets ki atsʼaʼ max ki yajbédhanchij in ichích a Jehová ani yabáts ki ejtow ki tʼojonchij abal etsʼey (Gén. 6:5, 6).

5. ¿Jantʼoj a exobnál tatáʼ kʼal jawaʼ in watʼaʼ a Leo?

⁵ Jun i atikláb axi in tsʼejnál kin kʼibchij a Jehová, yab in alimchikal jantʼiniʼ kin tsinkaʼ jawaʼ in tʼajál. Jayej in tʼajál ti kwéntaj jitaʼ in junkuwál, kom in éxbayal jantʼoj awits ka watʼey. Játs in watʼaʼ jun i epchal axi in bij Leo, jajáʼ u kʼwajíl ban República Democrática del Congo. Tam tin neʼdhálakits tseʼ i támub ti pujadh, in tujchij kin junkuw i atiklábchik axi yab in tomnálak, in tsalpay abal in éjtowalak kin junkuw axéʼ xi atikláb biyat jajáʼ yab kin tʼajaʼ jantʼoj kidháb. Pero kʼal in jaʼúb tujey ti atáb, in tujchij ti utsʼál ani in tʼajál i kidháb tʼajbiláb. Talbél kʼwajiy in tsalpayal kʼal patal jawaʼ exobchinének kʼal in tátajchik tin kwéntaj a Jehová ani in tʼilaʼ abal in atsʼálak más kulbél tam tin kʼakʼnálak a Jehová. In tʼajaʼ ti kwéntaj abal yab alwaʼ jawaʼ kʼwajatak in tʼajál. Jaxtám in jilaʼ ka tólmiyat kʼal an ókʼnomchik abal ka wichiy kʼal a Jehová. Xowéʼ a Leo pel i ókʼnom, i precursor especial ani in atsʼál lej kulbél.

6. ¿Jantʼoj neʼets ki exóbnaʼ al axéʼ xi exobintaláb?

⁶ Xowéʼ neʼets ki exóbnaʼ an capítulo 9 in kʼál a Proverbios, tanáʼ waʼats i exobchixtaláb abal an inik ani an mimláb. Axéʼ xi capítulo u kaw tin kwéntaj tsáb i mimláb, jun in tʼipoyal an tsalpadhtaláb ani axi jun, an tontotaláb.c Biyat i exobnál axéʼ xi exobintaláb neʼets ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Satanás, in tʼajámal abal an atiklábchik expidh kin tsalpay kʼal an pornografía ani an sexo (Efes. 4:19). Jaxtám lej exbadh ki áynanchij ku owméj kʼal jawaʼ kidháb ani ki exóbnaʼ ki tsʼejnaʼ ki kʼibchij a Jehová (Prov. 16:6). Axéʼ xi tsab i mimláb in kániyal tin kʼimáʼ an atiklábchik axi yab tsalpadh in uchálchik abal ka otsel ti kʼapul (Prov. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17). Pero, ¿jantʼoj in watʼal an atiklábchik axi in bátsʼuwal axéʼ xi kanixtaláb? Játs neʼets ki exóbnaʼ.

YAB KI BATSʼUW AN KANIXTALÁB IN KʼAL AN MIMLÁB AXI TONTOLIDH

7. Kʼal jawaʼ in ulal Proverbios 9:13-18, ¿jantʼoj in watʼal an atiklábchik axi kániyat kʼal «an mimláb axi tontolidh»? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

⁷ Okʼox neʼets ki tʼilaʼ tin kwéntaj «an mimláb axi tontolidh» (ka ajiy Proverbios 9:13-18). Jajáʼ yab u tidhebél kin dhájay an atiklábchik ani kin uchaʼ axéʼ: «Patal jitaʼ yab tsalpadh ka chich tejéʼ». Antsanáʼ tin kániyal abal ka otsits tin kʼimáʼ abal ti kʼapul. Pero, ¿jantʼoj in watʼal jitaʼchik u otsel tin kʼimáʼ? An Biblia in ulal «abal jitaʼ u otsel tanáʼ, u tsémel». Al kʼeʼat i capítulos, a Proverbios u kaw tin kwéntaj i mimlábchik axi antsanáʼ in ey. Ejtíl, u kaw tin kwéntaj «jun i mimláb axi xeʼets kʼíbenek» ani jun «axi iníkbej». An Biblia jayej in ulal abal tin kʼimáʼ axéʼ an mimláb expidh u ulelchik abal ka tsemets (Prov. 2:11-19). Proverbios 5:3 ma ti 10 jayej in olnál abal ki tʼajaʼ ti kwéntaj kʼal kʼeʼat i «mimláb axi xeʼets kʼíbenek». An Biblia in ulal abal axéʼ xi mimláb yab in tʼajál ti kwéntaj abal «neʼets ti belál abal ka tsemets».

8. ¿Jantʼoj kwaʼal kin takuy kin tʼajaʼ jitaʼchik u tʼajchinal an kanixtaláb kʼal «an mimláb axi tontolidh»?

⁸ Patal jitaʼ kin atsʼaʼ an kanixtaláb axi in binál «an mimláb axi tontolidh», kwaʼal kin tsalpay max neʼets kin batsʼuw o imbáj. ¿Jaykʼiʼ walám neʼets ki atsʼaʼ nixéʼ xi kanixtaláb? Walám neʼets ki atsʼaʼ tam ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ jun i walabtaláb axi kidháb, ejtíl ku kwatsiy kʼal jitaʼ, o jayej tam ka kalej jun i walekláb tin kwéntaj an pornografía. ¿Jantʼoj neʼets ki tʼajaʼ max ku tʼajchin nixéʼ xi kanixtaláb?

9, 10. ¿Jaleʼ ti yab tekedh ku xeʼtsin tu iníkbej o tu uxúmbej?

⁹ Waʼats yan i exobchixtaláb abal jaleʼ ti yab alwaʼ ku kwatsiy kʼal jitaʼ axi yab pel i tomkíl o i kʼimádhil. Ti Proverbios, in ulal abal «an mimláb axi tontolidh» xeʼets in ulal axéʼ: «An jáʼ axi kweʼedh játs axi más tsiʼik». ¿Jantʼoj in tʼipoyal «an jáʼ axi kweʼedh»? An Biblia in ulal abal jitaʼchik tómkidh ani u kwatsíl junax, pel ejtíl max in utsʼál i jaʼ axi tsamamál (Prov. 5:15-18). An inik ani an mimláb axi tómkidh in éjtowalchik ka kwatsiy junax, ka kʼijidhbéj ani yab kʼwajat ti wálbinal. Pero «an jáʼ axi kweʼedh» lej júnits. Axéʼ walám in tʼipoyal jitaʼchik u kwatsíl junax pero yab tómkidh. Jun i atikláb axi u kwéʼ in tʼajál tsinat, jayetsej in tʼajál jun atikláb axi in kʼámbiyal in tomkíl o in kʼimádhil. Walám in tsalpayal abal max yab ka tsuʼtat kʼal jitaʼ, yab jaykʼiʼ neʼets ka exláj. Pero axéʼ pel ejtíl i jáʼ axi kweʼedh, ¿jaleʼ? Kom kʼwajatchik ti tsuʼtab kʼal a Jehová. Jajáʼ yab i éjtowal ki kʼambiy kom in tsuʼtal patal jawaʼ i tʼajál. Max ki tʼajaʼ jun i walabtaláb ejtíl axéʼ, pel ejtíl max ki utsʼaʼ i jáʼ axi tsʼaʼik, yab neʼets ki atsʼaʼ alwaʼ kom neʼets ki kʼibchij a Jehová (1 Cor. 6:9, 10). Pero awits ka watʼey jantʼoj más.

¹⁰ Jitaʼchik uxúmbej ani iníkbej walám in atsʼálchik tidhebél, awits kin atsʼaʼ abal yabáts in kwaʼal in jalbíl. Walám kin koʼoy i tsakam axi yab in tsálpayalak, o ma kin tʼajaʼ ka bukʼlaxin jun i yaneláb. Jaxtám, más alwaʼ yab ki batsʼuw an kʼanixtaláb axi tu tʼajchal «an mimláb axi tontolidh». Yan i atikláb axi in tʼajál axéʼ xi kidháb walabtaláb yab expidh u owmél kʼal a Jehová. Jayej awits ka dhaʼun kʼal jun i kidháb yawʼláts kʼal axi ka tʼajan ka tsemets (Prov. 7:23, 26). Jaxtám, Proverbios 9:18 in ulal axéʼ xi kaw: «Patal jitaʼ in bátsʼuwal axéʼ xi kanixtaláb u tsémel». Tam, ¿jaleʼ ti yan i atikláb in bátsʼuwal axéʼ xi kanixtaláb, belits max in exlál abal neʼets kin yajchiknaʼ? (Prov. 9:13-18).

11. ¿Jaleʼ ti lej kidháb ki tsuʼuw an pornografía?

¹¹ Xowéʼ ta kʼicháj yan i atikláb in ujnámits kin tsuʼuw an pornografía. In tsalpayal abal yab kidháb, pero expidh u kʼambinal tin kwetemtal kom an pornografía u lej odhnax, ani tam jun kin tujchij kin tsuʼuw, lej kʼibat kin jilaʼ. An waleklábchik axi jun in tsuʼtal yab dhúbatkʼij in éjtowal kin ukʼchiy, kom wilkʼidh in tʼilál jawaʼ in tsuʼuw. Jayej, an pornografía yab tu tólmiyal abal ki tixkʼaʼ an kidháb tsalap, jawaʼ in tʼajál játs ki léʼnaʼ ki tʼajaʼ nixéʼ (Col. 3:5; Sant. 1:14, 15). Yan i atikláb axi in tsuʼtal i pornografía, talbél in bájuwal kin tʼajaʼ jawaʼ in tsuʼuw.

12. Max ka kalej ti patʼálil jun i imagen axi kidháb, ¿jantʼoj in tomnál ki tʼajaʼ?

¹² Max jun i epchal kʼwajat in eyendhál jun i patʼál ani ka kalej jun i imagen tin kwéntaj an pornografía, ¿jantʼoj kwaʼal kin tʼajaʼ? Dhúbatkʼij kwaʼal kin jilaʼ kin tsuʼuw. Jawaʼ neʼets tu ku tólmiy, játs ki tʼilaʼ abal jawaʼ más exbadh játs ku kʼwajiy alwaʼ kʼal a Jehová. Waʼats i waleklábchik axi yab pel i pornografía pero in éjtowal kin tʼajaʼ abal ki koʼoy i kidháb tsalap, nixéʼ jayej in tomnál ki pojkaʼ. ¿Jaleʼ? Kom yab i léʼ ki koʼoy nibal jun i kidháb tsalap ti ichích (Mat. 5:28, 29). A David, pel jun i ókʼnom axi u kʼwajíl ti Tailandia. Jajáʼ in uluw axéʼ: «Nanáʼ u ujnám ku konowiy tu baʼ, ‹¿walám neʼets kin kulbétnaʼ a Jehová ku áynanchij ku tsuʼuw axéʼ xi imágenes, belits abal yab pel i pornografía?›. Nixéʼ tin tolmiyámal abal ku ejtow ku tʼajaʼ jawaʼ tekedh».

13. ¿Jantʼoj neʼets tu ku tólmiy ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh?

¹³ Max i tsʼejnál ki kʼibchij a Jehová, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh. Jaxtám Proverbios 9:10 in ulal abal «jitaʼ in tsʼejnál kin kʼibchij a Jehová, neʼets kin tejwamédhaʼ i tsalpadhtaláb». Abal ki exbay más alwaʼ an tsalap, ki exóbnaʼ in tujtal an capítulo 9 in kʼál a Proverbios, tanáʼ u tʼipoyáb «an tsalpadhtaláb axi chubax» kʼal jun i mimláb.

KI BATSʼUW AN KANIXTALÁB AXI TU TʼAJCHAL «AN TSALPADHTALÁB AXI CHUBAX»

14. ¿Jantʼoj tam kʼeʼat i kanixtaláb tu tʼajchal a Proverbios 9:1-6?

¹⁴ (Ka ajiy Proverbios 9:1-6). Tejéʼ i elál jun i kanixtaláb axi tu tʼajchal a Jehová, kom jajáyej tu tsʼejkámal ani játs Jajáʼ axi in binál i tsalpadhtaláb (Prov. 2:6; Rom. 16:27). Axéʼ an pejach u kaw tin kwéntaj jun i atáj axi púlik axi in kwaʼal buk i akanláb. Axéʼ tu tʼajál ki tsalpay abal a Jehová lej alwaʼ inik, ani neʼets kin batsʼuw patal jitaʼ in jilál ka exóbchin.

15. ¿Jawaʼ játs an kanixtaláb axi tu tʼajchal a Jehová?

¹⁵ A Jehová lej alwaʼ inik ani etsʼey in léʼ tu ku pidhaʼ jawaʼ más alwaʼ. Játs u tejwamél ban capítulo 9 in kʼál a Proverbios, tanáʼ u tʼipoyáb an tsalpadhtaláb axi chubax kʼal jun i mimláb. Axéʼ xi mimláb in kwaʼalits patal tʼojojodh, in kwaʼalits an tʼuʼlek, an vino ani ma in punuwits an mesa (Prov. 9:2). Jayej, an versículo 4 ani 5 in ulal abal an tsalpadhtaláb axi chubax, in tʼajchal axéʼ xi kanixtaláb jitaʼchik yab in kwaʼal i tsalpadhtaláb: «Adhilchik, kit utey ka kʼapuw an pan». ¿Jaleʼ tin tomnál ki batsʼuw an kanixtaláb axi tu tʼajchal axéʼ xi mimláb? Kom a Jehová in léʼ tu ku béletnaʼ ani in léʼ tu ku pidhaʼ i tsalpadhtaláb. Jajáʼ yab in léʼ abal ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab in tomnál, kom in exlál abal talbél neʼets ki yajchiknaʼ ani neʼets ku xeʼtsin tu tʼeʼpinal. Jaxtám, Jajáʼ in pidhál i «tsalpadhtaláb jitaʼchik in léʼ kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh» (Prov. 2:7). Max i tsʼejnál ki kʼibchij a Jehová neʼets ki tsápnanchij ki kulbédhanchij in ichích ani neʼets ki bélkaʼ an exobchixtaláb axi tu pidhál, nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ku kʼwajiy kulbél (Sant. 1:25).

16. a) ¿Jantʼoj in tʼajaʼ a Alan kom in tsʼejnál kin kʼibchij a Jehová? b) ¿Jantʼoj watʼey kom in tʼajaʼ antsanáʼ?

¹⁶ Max i tsʼejnál ki kʼibchij a Jehová neʼets ki takuy ki tʼajaʼ jawaʼ tekedh, ki tsuʼuw jun i tʼiplab. A Alan pel jun i ókʼnom ani in tʼojlábil pel ti exóbchix al jun i escuela. Jajáʼ in ulal: «Yan u juntal tʼojnal in tsalpayal abal kwaʼal ki tsuʼuw i películas tin kwéntaj an pornografía abal ki ejtow ki exóbchij an tsakamchik ban escuela». Pero a Alan in exlál abal max ki tsalpay antsanáʼ expidh kʼwajat in kʼámbiyal tin baʼ. Jajáʼ tu ólchal jantʼoj in tʼajaʼ: «Nanáʼ u tsʼejnál ku kʼibchij a Jehová ani jaxtám yab u batsʼuw ku tsuʼuw nixéʼ an películas. Jayej u ólchij axi más an maestros jaleʼ ti yab neʼets ku tsuʼuw». A Alan in tʼajaʼ jawaʼ tekedh ani antsanáʼ in tejwamédhaʼ i tsalpadhtaláb (Prov. 9:6). Talchik i maestros in lej jikʼpaʼ jawaʼ in tʼajaʼ a Alan ani ma in tujchij ti exóbal kʼal an Biblia ani ka kʼalej ti tamkuntaláb.

17, 18. ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb exom in bátsʼuwal jitaʼchik in belkál an kanixtaláb axi u tʼajchinal kʼal «an mimláb axi tsalpadh»? ¿Jantʼoj tam alwaʼtaláb neʼets kin batsʼuw axi taʼtál a kʼicháj? (Ka tsuʼuw jayej an imagen).

¹⁷ A Jehová in eyendhál axéʼ xi tsáb i tʼiplab tin kwéntaj i mimláb, abal tu ku exóbchij jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ abal ku kʼwajiy kulbél abal etsʼey. Jitaʼchik in bátsʼuwal an kanixtaláb axi in tʼajál «an mimláb axi tontolidh», expidh in léʼchik ka kʼijidhbéj kʼal jawaʼ kidháb. In tʼajálchik ti iníkbej ani ti uxúmbej. Jajáʼchik yab in tʼajál ti kwéntaj abal kʼwajat in odhnál in ejatal ani jawaʼ neʼets ka watʼey kʼal jajáʼchik játs abal talbél «neʼets kin kʼibaʼ in ejatal» (Prov. 9:13, 17, 18).

¹⁸ Pero jitaʼchik in bátsʼuwal an kanixtaláb axi in tʼajál «an mimláb axi tsalpadh» in bátsʼuwalchik yan i lablixtaláb. Jajáʼchik in atsʼál lej kulbél kom in bátsʼuwalchik yan i kʼapnél axi lej kujuw ani alwaʼ, axéʼ játs an exobchixtaláb axi tu pidhál a Jehová (Is. 65:13). A Jehová in uluw axéʼ xi kaw: «Ti kin otsʼowiychik ani ka kʼapuw jawaʼ alwaʼ ani etsʼey neʼets ka koʼoychik axéʼ xi kʼapnél» (Is. 55:1, 2). Patal wawáʼ kʼwajat i exobnál ki kulbétnaʼ jawaʼ a Jehová in kulbetnál ani ki pojkaʼ jawaʼ Jajáʼ in pojkál (Sal. 97:10). Jayej i atsʼál lej kulbél ki ejtow ki kaniy kʼeʼat i atiklábchik abal kin exlaʼ «an tsalpadhtaláb axi chubax». I tʼojlábil pel ejtíl jawaʼ in tʼajál an mimlábchik axi u tʼilnal ban capítulo 9 in kʼál a Proverbios. Jajáʼchik u kʼadhíl juʼtáj ti tʼekʼat abal kin tʼajaʼ axéʼ xi kanixtaláb: «Ka chich tejéʼ patal axi in léʼ i tsalpadhtaláb». Patal axi kin bukʼuw ani kin batsʼuw axéʼ xi kanixtaláb neʼets kin batsʼuw yan i alwaʼtaláb xowéʼ, pero jayej neʼets kin batsʼuw i alwaʼtaláb axi taʼtál a kʼicháj. Max ki áynanchij ki tejwamédhaʼ i tsalpadhtaláb neʼets ki ejtow ku kʼwajiy abal etsʼey (Prov. 9:3, 4, 6).

19. Antsanáʼ jantʼiniʼ tin ulal Eclesiastés 12:13, 14, ¿jantʼoj kwaʼal ki tʼajaʼ? (Jayej ka tsuʼuw an recuadro «An alwaʼtaláb axi neʼets ki batsʼuw max ki tsʼejnaʼ ki kʼibchij a Dios»).

¹⁹ (Ka ajiy Eclesiastés 12:13, 14). Belits abal xowéʼ u kʼwajílits tin taltal axéʼ an xeʼtsintaláb, ani waʼats yan i pojkaxtaláb, wawáʼ i léʼ ki tejwamédhaʼ abal i tsʼejnál ki kʼibchij a Jehová. Axéʼ neʼets tu ku béletnanchij i ichích, neʼets tu ku tólmiy ki koʼoy tʼokat i ejatal ani ku kʼwajiy utat kʼal a Jehová. I lej kʼakʼnál ani i kʼanidhál a Jehová, jaxtám neʼets ki áynanchij ki kaniy jitakits tam atikláb axi ki ejtow, abal kin batsʼuw «an tsalpadhtaláb axi chubax».