Abal ka exbay an Tolmixtaláb abal ti exóbal abal an tamkuntaláb I Ejatal ani i Tʼojlábil tu aykol kʼal a Cristo
2 MA TI 8 A SEPTIEMBRE
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | HEBREOS 7 ANI 8
«Neʼets kin tʼajaʼ ti sacerdote abal etsʼey ejtíl a Melquisedec»
it-2-S 359
Melquisedec
Pélak i tsʼálej ti Salem ani i «sacerdote axi bijidh kʼal a Jehová». (Gé 14:18, 22.) Játs an kʼaʼal sacerdote axi in olnál an Biblia, kʼwajiy jantʼiniʼ i sacerdote okʼxidh an tamub 1933, okʼxidh kʼal a Cristo. Pélak i tsʼalej ti bichow Salem, axéʼ in léʼ kin uluw «koyattaláb», jaxtám an abatwále Pablo in bíjiyal ti «tsʼálej in kʼal an koyattaláb». Jayej u bijiyáb «tsʼálej in kʼal an bolidhtaláb», kom an bijláb Melquisedec játs in léʼ kin uluw. (Heb 7:1, 2.) U tsalpayáb abal tanáʼ ti Salem tujey jawaʼ talbél exláj jantʼiniʼ Jerusalén, jaxtám, junchikíl a Jerusalén u bijiyáb ti «Salem». (Sl 76:2.)
A Abrán, axi talbél bijiyat ti Abrahán, in ataʼ a Kedorlaomer ani in tolmiwálchik, ani talbél in aynanchij ma ti Savé. Tanáʼ pidhan «i pan ani i vino» kʼal a Melquisedec ani uchan: «Tu lábliyal tatáʼ Abrán, ani lej púlik pél an Dios axi a kʼakʼnál, axi in tsʼejkaʼ an éb ani an tsabál ani xowéʼ ti kʼániyamal kʼal jitaʼchik ti tomolnál». Talbél, a Abrahán in pidhaʼ a Melquisedec wéʼ kʼal «an kʼaláb axi in tíxkʼanchij» an tsʼálejchik tam ti kʼalej ti pejéx. (Gé 14:17-20; Heb 7:4.)
it-2-S 360
Melquisedec
¿Jaleʼ ti lej tekedh ki uluw abal a Melquisedec yab in koʼoy «in tujtal nibal in taltal»? A Pablo in tejwamédhaʼ jantʼoj lej exbadh tam ti in uluw abal a Melquisedec yab in kwaʼalak in tátaj nibal in nánaj, yab in kwaʼalak jún i yanél juʼtáj ti tál, yab in koʼoy in tujtal nibal in taltal tin ejatal, pero a Melquisedec in bajuwal ejtíl in Tsakámil a Dios, axi pél i sacerdote abal etsʼey. (Heb 7:3.) Antsanáʼ jantʼiniʼ patal an atikláb, a Melquisedec waʼtsin ani tsemets. Pero an Biblia yab in olnál in bij in tátajchik, yab in olnál tin kwéntaj in yanél, yab in olnál jaykʼiʼ ti waʼtsin nibal jaykʼiʼ ti tsemets. Jaxtám a Melquisedec u jumbiyáb kʼal a Jesús, axi neʼets ti sumo sacerdote abal etsʼey. Tin yanél a Melquisedec yab waʼtsin ni jún i sacerdote okʼxidh kʼal jajáʼ, nibal in koʼoy kʼal jitaʼ ka kalchiyat, antsanáʼ jayej, a Jesús yab neʼets ka kalchiyat nibal kʼal jitaʼ. A Jesús in bajuw ti tsʼálej ani ti sacerdote, pero yab pél kom waʼtsin al in yanél a Judá, ani in ejtow kin bajuw bélits abal waʼtsin al jún i yanél axi wálbidh, a Judá. Jajáʼ pél i sacerdote kom antsanáʼ tin uluw a Jehová.
it-2-S 359
Melquisedec
In tʼipoy an tʼojláb axi neʼets kin tʼajaʼ a Cristo jantʼiniʼ i sacerdote. Al jún i kʼej káw, a Jehová in uluw tin kwéntaj a Jesús antsanáʼ: «¡Tatáʼ neʼets ka tʼajaʼ tit sacerdote abal etsʼey, ejtíl a Melquisedec!». (Sl 110:1, 4.) Axéʼ an Salmo in tólmiy an hebreos kin exbay abal axi kin bajuw ti sacerdote ani ti tsʼálej, játs axi neʼetsak ka bijiyat ti Mesías. Al an carta abal an Hebreos, an abatwále Pablo in tajaxmédhaʼ jitaʼ játs an Mesías, tam ti in uluw abal a Jesús «játs axi bíjidhits ti sumo sacerdote abal etsʼey ejtíl a Melquisedec». (Heb 6:20; 5:10; ka ajiy TSʼEJKADH KÁW.)
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
w00-S 15/8 14 párr. 11
I tsʼakchixtaláb axi a Jehová in batsʼuwal
11 An abatwále Pablo in uluw abal «an sumo sacerdote u bijiyáb abal kin bínaʼ i tsʼejwalixtaláb ani kin tʼajaʼ i tsʼakchixtaláb» (Hebreos 8:3). A Pablo in uluw abal an tsʼakchixtaláb axi in tʼajálak an sumo sacerdote ti Israel pélak tsáb, jún pélak i «tsʼejwalixtaláb» ani axi jún pélak abal ka «pakwlanchat in walab» an israelitas (Hebreos 5:1). An atiklábchik in binál i «tsʼejwalixtaláb» abal kin tejwamédhaʼ abal in kʼanidhál, in kʼakʼnál o abal in léʼ kin tʼajaʼ tin jaʼúb jún i atikláb (Génesis 32:20; Proverbios 18:16). Antsanáʼ jayej, in abatnaxtal a Moisés in tejwamedhálak abal yan kʼal an tsʼakchixtaláb axi in tʼajálakchik, pél abal an israelitas ka utey más kʼal a Dios. Axi kin jekʼomnaʼ an abatnaxtaláb, kwaʼalak kin bínaʼ jún i «tsʼakchixtaláb abal ka pakwlanchat in walab». A Exodo, a Levítico ani a Números, in olnál an tsʼakchixtaláb ani an tsʼejwalixtaláb axi u tʼájnalak ti Israel. Walám kʼibat ki exbay ani ki tʼilaʼ tin kwéntaj patal an tsʼakchixtaláb axi u tʼájnalak, pero in tomnál ki tʼajaʼ ti kwéntaj talchik i olchixtaláb.
it-2-S 574 párr. 4
Tsʼejkadh káw
¿Jaykʼiʼ ti «tujey ti talél in tsap» in abatnaxtal a Moisés?
Tam ti a Jehová in eyendhaʼ a Jeremías abal kin olnaʼ abal neʼetsak ka waʼtsin jún i it tsʼejkadh káw, tam «tujey ti talél in tsap» in abatnaxtal a Moisés, kom neʼetsak kin bajuw a kʼicháj abal ka tixkʼáj. (Jer 31:31-34; Heb 8:13.) Tam ti tsemets Cristo, ban tamub 33 E.C, kalchiyat in abatnaxtal a Moisés (Col 2:14) kʼal an it tsʼejkadh káw. (Heb 7:12; 9:15; Hch 2:1-4.)
9 MA TI 15 A SEPTIEMBRE
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | HEBREOS 9 ANI 10
«Jun i tʼipláb kʼal jantʼoj axi neʼetsej ka ulits»
it-2-S 635 párr. 4
Pakwlanchixtaláb
In abatnaxtal a Moisés in ulalak abal max jún i atikláb in léʼak ka pakwlanchat in walab kʼal a Dios o jawaʼ in tʼajchij jún i atikláb, okʼox kwaʼalak kin jilaʼ kin tʼajaʼ an walabtaláb ani talbél, kin bínaʼ jún i koʼnél abal ka eyendháj jantʼiniʼ i tsʼakchixtaláb abal a Jehová. (Le 5:5–6:7.) Antsanáʼ in tejwamédhaʼ an abatwále Pablo tam ti in uluw: «An biyál tsʼejkadh káw in ulal abal patal jawaʼ ka wadhiyat kʼal i xitsʼ u tʼokedháb. A Dios in pakwlanchal in walab an inikchik expidh kʼal i wakʼladh xits». (Heb 9:22.) Pero bélits antsanáʼ, axéʼ xi tsʼakchixtaláb yab in ejtowalak kin tíxkʼanchij an atikláb an walabtaláb nibal ka jún putat tʼokedhanchat in ichích. (Heb 10:1-4; 9:9, 13, 14.) Pero an it tsʼejkadh káw pél abal kʼal in tsémtal a Jesucristo neʼets ku tʼajat pakwlanchat i walab abal etsʼey. (Jer 31:33, 34; Mt 26:28; 1Co 11:25; Ef 1:7.) Tam ti a Jesús kʼwajiy ti tsabál in jeldhaʼ jún i inik axi u yaʼulák, yab in ejtowalak kin yatsiy in iniktal, nixéʼ in tejwamédhaʼ abal in kwaʼal an tsapláb abal kin pakwlanchij in walab an atiklábchik. (Mt 9:2-7.)
cf-S 183 párr. 4
«Ti kin tʼajat tsʼatʼénchij »
4 An Biblia yab in olnál jantʼiniʼ ti batsʼuwat a Jesús kʼal a Jehová tam ti wichiy ti éb; pero komʼíj in olnál jantʼoj watʼey tam ti a Jesús wichiy ti éb. An israelitas in exlálak jantʼoj u watʼelak ban templo, kom tʼajan al mil quinientos i tamub. Juníl al an tamub, an sumo sacerdote u otselak ban Santísimo in kʼál an templo, abal kin wadhiy tin tamét an arca del pacto in xitsʼál an koʼnélchik abal ka pakwlanchatchik in walab. Al nixéʼ xi kʼicháj an sumo sacerdote in tʼipoyalak jawaʼ neʼetsak kin tʼajaʼ an Mesías. Tam ti a Jesús wichiy ti éb, tʼajat putun jawaʼ in tʼipoyalak an sacerdote. A Jesús otsits juʼtáj ti kʼwajat ketél a Jehová –ban altáj axi más tʼokat- antsanáʼ in tejwamédhaʼ abal jilkʼonits jalbidh kʼal in ejatal, an walabtaláb in kʼál an xeʼtsintaláb (Hebreos 9:11, 12, 24). ¿Walám batsʼkʼunchat kʼal a Jehová?
it-2-S 638 párr. 7
Tʼokataláb
In abatnaxtal a Moisés pélak tʼokat. Al in abatnaxtal a Moisés u konoyábak ka bijiyat i sacerdotes abal ka tʼójon ti templo ani kin bínaʼ i tsʼakchixtaláb. Axéʼ xi abatnaxtaláb talak kʼal a Dios ani jaxtám pélak tʼokat, pero an abatwále Pablo in tejwamédhaʼ abal an abatnaxtaláb, an tsʼakchixtaláb ani in tʼojlábil an sacerdotes yab pélak abal ka tixkʼanchat tʼajat in walab an israelitas. (Heb 7:11, 19; 10:1.) Yab pélak abal ka jekʼondhájchik kʼal an walabtaláb ani an tsemláj, pélak abal ka tejwaméj abal pélakchik i waláblom. (Ro 3:20; 7:7-13.) Pero an tsalap axi a Dios in kwaʼalak kʼal axéʼ xi tsʼejkadh káw putun: an tsʼejkadh káw pél ejtíl jún i «exóbchix» axi tu beldhaʼ ma ti chích a Cristo, «pélak jún i tʼiplab kʼal jantʼoj axi neʼetsej ka ulits». (Gál 3:19-25; Heb 10:1.) A Pablo in uluw: In abatnaxtal a Moisés «yab neʼetsak ka eyan abal tu ku walkaʼ kʼal an walabtaláb, kom jitaʼ in binalák an tsʼakchixtaláb jayej pélak i waláblom». (Ro 8:3.) Hebreos 7:11, 18-28 in olnál abal an sumo sacerdote jayej pélak i waláblom (jajáʼ játs axi in binalák an tsʼakchixtaláb ani u otselak al an Santisimo in kʼal an templo juníl al an tamub kʼal in xitsʼál an koʼnélchik abal ka pakwlanchatchik in walab), jaxtám «yab in ejtowalak kin jún putat jekʼondhaʼ» an israelitas. Bélits abal an sacerdotes in binalák i tsʼakchixtaláb kʼal axi tu tolmiyábak an israelitas ka utey kʼal a Jehová, yab in ejtowalak ka tʼajat walkachik kʼal an walabtaláb. A Pablo in uluw abal bélits abal u pakwlanchabchik in walab, «yab kidhat u walkabakchik» kʼal an walabtaláb. (Heb 10:1-4; ka júmbiy kʼal Heb 9:9.) An sumo sacerdate yab in ejtowalak kin jálbiy an walabtaláb in kʼal patal an atikláb ani kin kidhat wálkaʼchik. Expidh a Jesús, jantʼiniʼ i sumo sacerdote, játs axi tu walkál kʼal an walabtaláb abal etsʼey kom in bínaʼ in ejatal. (Heb 9:14; 10:12-22.)
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
w92-S 1/3 31 párrs. 4-6
Konowixtalábchik axi a tʼajámal
A Pablo in uluw abal u yejenchábak jún i tsʼakchixtaláb abal a Dios kin ejtow kin tsʼejkaʼ jún i káw kʼal an atiklábchik, ejtíl, in abatnaxtal a Moisés. A Moisés játs axi eyendháj kʼal a Dios abal kin tsʼejkaʼ jún i káw ani játs axi káwin kʼal an israelitas tam ti a Dios in tsʼejkaʼ an káw kʼal jajáʼchik. Téjwaʼak ejtíl max pélak a Moisés axi in tsʼejkaʼ nixéʼ xi káw kʼal an israelitas pero an dhabal pélak a Jehová. ¿In koʼoy kin bínaʼ in ejatal a Moisés abal ka tujey ti éynal nixéʼ xi tsʼejkadh káw? Imbáj. Eyendháj in xitsʼál i koʼnélchik, játs u binabak ti tsʼakchixtaláb. (Hebreos 9:18-22.)
¿Jantʼoj in tʼajaʼ a Jehová tam ti in tsʼejkaʼ jún i káw kʼal an Israel espiritual? In eyendhaʼ a Jesús abal ka utuwat axéʼchik xi atikláb kʼal jajáʼ. A Jehová játs axi in tsʼejkaʼ axéʼ xi ít tsʼejkadh káw pero a Jesús játs axi tólmixin abal ka putun. Ban tsabál, a Jesús ma in ejtow kin junkuw an kʼaʼal atiklábchik axi takuyat abal ka kʼalej ti éb. (Lucas 22:20, 28, 29.) U yejenchábak jún i tsʼakchixtaláb abal ka tujey ti eynal an ít tsʼejkadh káw. Yabáts u yejenchábak in xitsʼál i koʼnél, u yejenchábak jún i ejataláb axi tʼokat, in ejatal a Jesús. Jaxtám a Pablo in uluw abal a Jesús játs axi in tsʼejkaʼ an ít tsʼejkadh káw. Tam ti «a Jesús otsits [...] ti éb, tin tamét a Jehová, in tejwamédhaʼ abal kʼal in ejatal jilkʼonits jalbidh i walab», tam tujey ti eynal an ít tsʼejkadh káw. (Hebreos 9:12-14, 24.)
Tam ti a Pablo in uluw abal a Moisés ani a Jesús in tsʼejkaʼ i káw kʼal i atiklábchik, yab kʼwajatak in ulal abal jajáʼchik pélak an dhabal kʼal axéʼ xi tsʼejkadh káw, kom kʼal jitaʼ ti uchanchik kin tsʼejkaʼ pél kʼal a Jehová. Jajáʼchik expidh eyendháj kʼal a Jehová abal ka putun tsablom an tsʼejkadh káw. Abal ka eyan an tsʼejkadh káw axi pidhan a Moisés, kwaʼalak ka bináj in xitsʼál i koʼnél, ani abal ka tujey ti eynal an ít tsʼejkadh káw, a Jesús koʼoy kin bínaʼ in ejatal.
it-1-S 291 párr. 4
Pujantaláb
A Lucas in dhuchaʼ abal tam ti a Jesús pujan kʼwajatak in olonchal a Jehová. (Lu 3:21.) A Pablo jayej in uluw abal tam ti a Jesús «chích tejéʼ tsabál» (tam ti a Jesús pujan ani in tujchij ti ólnom, yab pél tam ti waʼtsin kom yabaye in ejtowalak ti káw) in uluw jawaʼ dhuchadh ti Salmo 40:6-8 (Versión de los Setenta): «Xowéʼ yabáts a léʼ abal an inik kin bínaʼ i tsemdhach koʼnél tin kwéntaj in wálabchik. Tatáʼ Dios tin abaʼ kin waʼtsin ani ku bínaʼ u ejatal [ʼ]. [...]. Te in tál Dios tʼojojodh u ichích abal tu tʼajchij a kulbétal ani ku bínaʼ tu báʼ tin kwéntaj in walab an inikchik. (Antsanáʼ ti dhuchadh ta káwintal abal neʼets tu tʼajchij a kulbétal)». (Heb 10:5-9.) Al an yaneláb juʼtáj ti waʼtsin a Jesús pélakchik i judíos, ani a Jehová in tsʼejkamalits jún i káw kʼal jajáʼchik. (Éx 19:5-8; Gál 4:4.) Jaxtám, tam ti a Jesús pujayat, kʼwajatakits al jún i tsʼejkadh káw kʼal a Dios, kom pélak i judío. Pero jajáʼ neʼetsak kin tʼajaʼ jantʼoj axi más exbadh ani yab expidh jawaʼ in konoyalák an tsʼejkadh káw. Tam ti pujan, in tejwamédhanchij a Jehová abal neʼetsak kin tʼajchij in «kulbétal». In kulbétal a Jehová pélak abal a Jesús «kin bínaʼ in ejatal» abal yabáts ka bináj i koʼnél jantʼiniʼ i tsʼakʼchixtaláb. A Pablo in uluw: «Lej chubax a Jesucristo in tʼajchij in kulbétal a Dios tam ti in bínaʼ tin báʼ ka tsemdháj ani jaxtám a Dios tu tʼokedhanchamalits i ichích». (Heb 10:10.) An tʼojláb axi a Jehová in léʼak abal a Jesús kin putuw pélak kin olnaʼ tin kwéntaj in eyaltal ani a Jesús kʼwajatak tʼojojodh abal kin tʼajaʼ. (Lu 4:43; 17:20, 21.) A Jehová in batsʼuw jawaʼ a Jesús in tʼajaʼ ani in pidhaʼ i Espiritu santo ani in uchaʼ: «Tatáʼits pél tu ichích wal tsakámil; in lej kulbél kʼal tatáʼ». (Mr 1:9-11; Lu 3:21-23; Mt 3:13-17.)
16 MA TI 22 A SEPTIEMBRE
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | HEBREOS 11
«¿Jaleʼ ti exbadh ki koʼoy i belomtaláb?»
w16.10-S 27 párr. 6
Ki lej belaʼ jawaʼ a Jehová in ulúmal abal neʼets kin bínaʼ
6 An Biblia in wilkʼál ti Hebreos 11:1 (ka ajiy) jantʼoj játs an belomtaláb. Tanáʼ in olnál abal an belomtaláb pél tsáb jantʼoj axi yab tejwaʼ. 1) «Jawaʼ tu uchamalits ki aychij abal neʼets ku pidhan», axéʼ in léʼ kin uluw jawaʼ i aychal ka putun kom yabaye i tsuʼúmal; ejtíl, abal neʼets ka taley an pojkaxtaláb ani abal an tsabál neʼets ka wenkʼon ti jún i paraíso. 2) Waʼats jantʼoj tiwaʼ ti éb axi yab i ejtowal ki tsuʼuw. Al axéʼ xi versículo jayej kʼwajat an káw «i chubax tsoʼobits», axéʼ in léʼ kin uluw abal i lej belal kʼal jantʼoj axi yab jaykʼiʼ neʼets ki ejtow ki tsuʼuw; ejtíl, abal a Jehová pél jún i Dios axi ejat, jayej abal a Jesús ani an ángeles ejat ani abal waʼats jún i Eyaltaláb tiwaʼ ti éb axi kʼwajat ti tʼojnal (Heb. 11:3). Tam, ¿jantʼiniʼ i tejwamedhál abal i belál kʼal jantʼoj axi yab i tsuʼtal? I tejwamedhál kʼal jawaʼ i ulal, kʼal jawaʼ i tʼajál, kom max yab ki tʼajaʼ, yab kʼwajat i tejwamedhál i belomtaláb.
w13-S 1/11 11 párrs. 2-5
A Dios in lábliyal patal jitaʼ in tsápnanchal ka utey kʼal jajáʼ
¿Jantʼoj i yéjenchal abal ki kulbedhaʼ a Jehová? A Pablo in dhuchaʼ: «Neʼets ka kulbéj a Dios kʼal wawáʼ expidh max ki belaʼ». Ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal an abatwále Pablo in uluw «expidh max ki belaʼ». Axéʼ in léʼ kin uluw abal max i léʼ ki kulbedhaʼ a Dios kwaʼal ki koʼoy i belomtaláb.
¿Jantʼiniʼ játs an belomtaláb axi a Dios in léʼ ki tejwamédhaʼ? Kʼaʼál, kwaʼal «ki belaʼ abal waʼats», kom yab i ejtowal ki tʼajchij in kulbétal a Dios max yab i belal kʼal jajáʼ. Pero yab expidh in yéjenchal ki belaʼ kʼal a Dios, kom ma an demonios in belál abal waʼats jún i Dios (Santiago 2:19). «Ki belaʼ abal waʼats» jún i Dios neʼets tu ku nixaʼ ki tʼajchij in kulbétal ani ki beldhaʼ i ejatal jantʼiniʼ jajáʼ in kulbetnál (Santiago 2:20, 26).
Tsabchíl, kwaʼal ki belaʼ abal a Dios u «jalbix», axéʼ in léʼ kin uluw abal in lábliyal patal kʼal jitaʼ tu belnal. An atikláb axi chubax in belál kʼal a Jehová in exlál abal yab jolát in tʼójonchal (1 Corintios 15:58). Yab i ejtowal ki kulbedhaʼ a Dios max yab i lej belal abal neʼets tu ku lábliy (Santiago 1:17; 1 Pedro 5:7.) Max i tsalpayal abal a Dios yab tu lábliyal o abal yab tu tʼajál ti kwéntaj, pél kom yabaye i exlál alwaʼ a Jehová.
¿Jitaʼchik u lábliyab kʼal a Jehová? A Pablo in uluw abal kʼal axi tu «ikʼax aliyab». Jún i libro axi in eyendhál jitaʼchik in wilkʼál an Biblia, in ulal abal ti griego, an káw «ikʼax aliyab» yab expidh in léʼ kin uluw «ki aliy» a Dios; in léʼ kin uluw ku utey kʼal a Dios «abal ki kʼakʼnaʼ». Kʼeʼat i libro in ulal abal axéʼ xi káw griego in léʼ kin uluw abal kwaʼal ki tsápnanchij ani ki aliy kʼal i kanataláb a Dios. Tam, a Jehová in lábliyal patal kʼal jitaʼ tu kʼakʼnáb kʼal i belomtaláb ani i kʼanidhomtaláb (Mateo 22:37).
w16.10-S 23 párrs. 10, 11
Yab ki jilaʼ ki belaʼ kʼal an lablixtaláb axi i aychal
10 Ban capítulo 11 a Hebreos, an abatwále Pablo u káw tin kwéntaj an kʼibataláb axi in tamétnaʼ yan in tʼojnálil a Dios axi an Biblia yab in olnál in bij. Ejtíl, in uluw tin kwéntaj i mímlábchik axi in tejwamédhaʼ yan i belomtaláb, in tsuʼuwchik ti tsemets in tsakámil ani tam ti edhanchat. Jayej káwin tin kwéntaj jitaʼchik «yab in léʼnaʼ ka walkachik, kom yab in léʼ kin jilkakay a Dios. In lej belámal abal a Dios neʼets kin tsáb edhaʼchik talbél abal ka kʼwajiy jún ti más winat alwaʼ abal etsʼey» (Heb. 11:35). Yab i ejtowal ki tajax uluw tin kwéntaj jitaʼ kʼwajatak ti káw a Pablo, pero an Biblia u káw tin kwéntaj a Nabot ani Zacarías, jajáʼchik tʼujbayat ani antsanáʼ ti tsemets kom in belalakchik a Dios ani in tʼajchalak in kulbétal (1 Rey. 21:3, 15; 2 Crón. 24:20, 21). A Daniel ani óxlom in juntal yab in léʼnaʼ ka walkachik, kom in léʼakchik kin tejwamédhanchij i putudhtaláb a Jehová. A Daniel in lej belalak kʼal a Dios, jaxtám, tam ti «jolowat ka kʼapat kʼal i tsój nibal wéʼ yab odhnáj», jayej, óxlom an hebreos «baliyat al i kʼamal lej kʼákʼ ani yab tʼaʼiy» (Heb. 11:33, 34; Dan. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23).
11 Talchik i kawlóme, ejtíl a Micaya ani a Jeremías «lej tilibnáj [...] ani [...] baliyat al i wikʼaxteʼ». Kʼeʼatchik, ejtíl a Elías, «beleláts ti alchik i joltám ani ti alchik i tsʼén. Tsínkʼonalchik al i paxál jól ti tsʼén ani al i jól tsabál». Jajáʼchik in kúxuy kom in exlálak abal lej chubax neʼetsak ka pidhan jawaʼ uchnénekits (Heb. 11:1, 36-38; 1 Rey. 18:13; 22:24-27; Jer. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2).
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
it-1-S 920 párr. 3
Belomtaláb
Atiklábchik axi in tejwamédhaʼ i belomtaláb. A Pablo in uluw abal an yantolom i biyál atikláb tu tejwamedhanchámal jaleʼ in lej belámal a Dios (Heb 12:1). Jún i tʼiplab, a Abel in exlálak an kʼej káwʼ axi in ulalak abal jún a kʼicháj neʼetsak ka kʼeʼtsanchat in ókʼ an «tsan». Jayej, in tsuʼuw jantʼiniʼ ti putun jawaʼ a Jehová in uchaʼ a Adán ani a Eva ti Edén, abal neʼetsak kin lej yajchiknaʼchik eléb. Tam ti kaldhájchik, a Adán ani in yanél in koʼoy ka tʼojonchik abal kin ejtow kin koʼoy an kʼapnél axi in yéjenchalak, kom a Jehová yabáts neʼetsak kin lábliy an tsabál, jaxtám expidh u waʼtsinalak i kʼidhlom. Jayej, walám a Abel in tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Eva yabáts in ejtowalak ka kʼwajiy kwetém, in yéjenchalak a Adán ani max in odhnálak a Eva, walám jayej in tsuʼuw. Walám a Eva in uchaʼ a Abel abal lej in yajchiknálak tam neʼetsak kin koʼoy jún i tsakam. Kʼeʼat jantʼoj pél abal an jardín ti Edén kʼwajatak beletnadh kʼal tsáb i querubines ani jún i nakat kutsíl axi leyoyól in wiʼídh. (Gé 3:14-19, 24.) Kʼal patal jawaʼ in tsuʼuw pél ejtíl max a Abel in «chubax tsoʼobits» abal a Dios etsʼey in putuwal in káwintal ani in lej belalak abal jún a kʼicháj neʼetsak ka waʼtsin jún i kʼánix; jaxtám, «kom a Abel in belaʼ a Dios, in bínaʼ i tsemdhach koʼnél» jantʼiniʼ i tsʼakchixtaláb. (Heb 11:1, 4.)
wp17.1-S 12, 13
A Enoc in exlaʼ abal a Dios u kulbélak kʼal jajáʼ
¿Jantʼoj in léʼ kin uluw abal a Enoc «tsinkáj kʼal a Dios abal yab ka tsemdháj» kʼal an pójkaxchik? A Enoc yab in tʼajaʼ ti kwéntaj tam ti tsemets, kom walám a Jehová in tíxkʼanchij in ejatal tam ti kʼwajatak in tsuʼtal jún i tsuʼbixtaláb. Pero okʼxidh ka tsemets, a Enoc in exlaʼ abal a Dios u kulbélak kʼal jajáʼ, ¿jantʼiniʼ tin exlaʼ? Walám a Jehová, in tʼajaʼ kin tsuʼuw jún i tsuʼbixtaláb juʼtáj tin tejwamédhanchij abal neʼetsak kin wenkʼow an Tsabál ti jún i paraíso. Talbél kʼal axéʼ xi tsuʼbixtaláb, a Enoc wayits abal etsʼey. A Pablo in uluw tin kwéntaj a Enoc ani kʼeʼatchik in tʼojnálil a Dios: «Patal nixéʼ xi atikláb in lej belámal a Dios ma tam ti tsémetschik» (Hebreos 11:13). Talbél ti tsemets a Enoc, walám kʼal axi tu pojkáb xeʼtsin ti álchinal in tʼuʼúl, pero yab elchat, walám kom a Jehová in tsinkaʼ. Antsanáʼ yab neʼetsak ka kidháb eyendhanchat in iniktal.
23 MA TI 29 A SEPTIEMBRE
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | HEBREOS 12 ANI 13
«A Jehová tu boliyal kom tu kʼanidhál»
w12-S 15/3 29 párr. 18
«Yab alwaʼ kit wenkʼon ka metʼaʼ ta kux»
18 Tam u boliyáb. ¿I yejenchij ku uchan jún i káw axi tsapik o walám u pidhan jún i bolixtaláb? Max u tsakúl kom u boliyat ti biyál, neʼets ki yajchiknaʼ ani yab neʼets ki atsʼaʼ kulbél ti ejatal (Heb. 12:5). Max yab i batsʼuw an exobchixtaláb tam tu pidhan, o max talbél i jilaʼ ki tʼajaʼ jawaʼ u uchan, nixéʼ an exobchixtaláb yab neʼets tu ku tólmiy ani yab neʼets ki ejtow ki jalkʼuy i ejatal. Jawaʼ más tekedh pél ki tʼajaʼ jawaʼ in uluw a Salomón: «Ka batsʼuw an bolixtaláb, yab ka pojkaʼ, kom játs axi neʼets ti kʼáninchij a ejatal» (Pro. 4:13). Jún i tʼiplab, axi u beldhomchik ti bél in lej tʼajál ti kwéntaj patal an olchixtaláb abal jantʼiniʼ ka beldhomáts, wawáʼ aniyej kwaʼal ki batsʼuw an exobchixtaláb, ki punuw ti ejatal ani ki aynanchij an bél (Pro. 4:26, 27; ka ajiy Hebreos 12:12, 13).
w12-S 1/7 21 párr. 3
«Ka uluw, Tátaj, tam ki olátschik».
Jún i tataláb axi in kʼanidhál in tsakámil in exóbchal ani in boliyal abal kin tʼajaʼ jawaʼ tekedh tam ka púwey (Efesios 6:4). In tawnál tsapik pero yab jaykʼiʼ in odhnál. A Jehová jayej yaníl tu boliyal, pero etsʼey in tʼajál kʼal i kʼanidhomtaláb. A Jesús in nitsʼbiy a Jehová, jaxtám yab jaykʼiʼ in odhnaʼ in aykólil. Junchikíl in bóliyalak in aykólil, pero jajáʼchik dhubatkʼij u wichelák kin tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh, bélits antsanáʼ, a Jesús yab jaykʼiʼ in odhnaʼchik (Mateo 20:20-28; Lucas 22:24-30).
w18.03-S 32 párr. 18
«Ka otsʼówiy tam it boliyáb ani neʼets kit tsalpadhméj»
18 Yajchik tam ku boliyat, pero max yab ki batsʼuw an bolixtaláb neʼets ki yajchiknaʼ (Heb. 12:11). Ki tsalpay kʼal a Caín ani kʼal a Sedequías. A Jehová in tʼajaʼ ti kwéntaj abal a Caín in kʼwiyálak a Abel ani in léʼak kin tsemdhaʼ, jaxtám in uchaʼ: «¿Jaleʼ it lej tsakúl? ¿Jaleʼ it kʼwajat tʼeʼpidh? Max ka tʼajaʼ jawaʼ tekedh, ¿yab a belál abal neʼets tu lábliy? Pero max imbáj, neʼets kit walbin, kom a kwaʼal jún i kidháb tsalap ta ichích, pero tatáʼ a ejtowal ka ataʼ nixéʼ xi kidháb tsalap» (Gén. 4:6, 7). A Caín yab in belkaʼ tam ti boliyat kʼal a Jehová. In tsemdhaʼ a Abel ani in yajchiknaʼ patal in ejatal (Gén. 4:11, 12). Max in belkámalak jawaʼ uchan kʼal a Jehová, yabak in yajchiknámal.
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
w11-S 15/9 17 párr. 11
«Kʼal i kuxudhtaláb, ki juniniʼ aynanchij tu ádhil»
11 An Biblia u káw tin kwéntaj «yantolom i biyál atikláb», axéʼchik yab pél jitákits tam atikláb. Jajáʼchik ejtíl max kʼwajat tu metʼál jantʼiniʼ u ádhil ani jayej tu kanatbedhál abal ki aynanchij. In ejtowalchik kin tʼajaʼ kom jajáʼchik jayej adhláts ani in ataʼchik. Jajáʼchik biyál ti tsémenek, pero ejtíl max ejat, kom kʼal in tʼiplab, axi kʼwajat ti Biblia, tu lej kanatbedhál. ¿Jantʼiniʼ u tolmiyáb kʼal axéʼ xi tʼiplab axi xoweykʼij in tujchamal ti ádhil? In tʼajál abal kin aynanchij ti ádhil ani kin tʼajaʼ más alwaʼ. Axéʼ xi «yantolom i biyál atikláb» in tejwamedhál abal patal axi u ádhil xowéʼ, in ejtowal kin ataʼ. Max kin lej tsalpaychik kʼal in tʼiplábil axéʼchik xi atikláb, neʼets kin koʼoy i iniktaláb abal kin aynanchij ti ádhil «kʼal i kuxudhtaláb». In tʼiplábil axéʼchik xi atikláb in lej tólmiy an epchalchik hebreos axi ti kʼaʼal siglo ani neʼets tu ku tólmiy jayej wawáʼ.
w89-S 15/12 22 párr. 10
Ki bínaʼ i tsʼakchixtaláb axi a Jehová in batsʼuwal
10 Ti kʼaʼal siglo, waʼatsak i atikláb axi in léʼak kin kʼambiy an epchalchik hebreos, jaxtám an epchalchik yab in tomnálak kin bínaʼ in xutsun kʼal i exobchixtaláb axi yab júnatak kʼal in káwintal a Dios. (Gálatas 5:1-6.) An exobchixtaláb axi kʼwajatak in olnál axéʼchik xi atikláb yab játs jawaʼ neʼetsak kin tʼajaʼ abal an epchalchik kin tsapikmédhaʼʼ in bélomtal kʼal a Jehová. In tsálpayalakchik abal kwaʼalak kin takuy an kʼapnél axi neʼets kin kʼapuw ani jayej abal kwaʼalak kin bínaʼ i tsʼakchixtaláb, pero a Pablo in uluw: «An kʼapnél yab játs axi neʼets tu ku tsáplinchij i belomtal». Jitaʼ in kʼakʼnál expidh a Jehová ani kin belaʼ kʼal in tsémtal a Jesús, játs axi u labliyáb. A Jehová yab in konoyal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ i kʼapal nibal ki tʼajchij i ajib abal ki kulbedhaʼ. (Romanos 14:5-9.) Kom a Jesús in bínaʼits in ejatal, yabáts i yéjenchal ki tʼajaʼ i tsʼakchixtaláb abal ki kulbedhaʼ a Jehová. (Hebreos 9:9-14; 10:5-10.)
30 A SEPTIEMBRE MA TI 6 A OCTUBRE
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | SANTIAGO 1 ANI 2
«Jawaʼ in tʼajál ku walbin ani ku tsemets»
g17.4-S 14
An takaxtaláb
An takaxtaláb pél an tsalap axi tu nixál ki tʼajaʼ jawaʼ yab tekedh. Jún i tʼiplab, tam it neʼets ti tsʼaʼum walám ka tsuʼuw jantʼoj axi tatáʼ a kulbetnál ani a tsalpayal abal a ejtowal ka tsinat kweʼey. Pero a tsalápil ti uchál abal yab tekedh ani yab a tʼajál jawaʼ a léʼak. Kom a tʼajaʼ antsanáʼ yab a jilaʼ abal an takaxtaláb ti ataʼ.
JAWAʼ AN BIBLIA IN OLNÁL
Max junchikíl i léʼ ki tʼajaʼ jantʼoj axi yab tekedh, yab in léʼ kin uluw abal pélits u pojkax. An Biblia in ulal abal patal i tametnál i takaxtaláb (1 Corintios 10:13). Jawaʼ más exbadh pél jantʼoj i tʼajál, tam i tametnál jún i takaxtaláb. Waʼats i atikláb axi yab in tixkʼál nixéʼ xi kidháb tsalap ani in tʼajál jawaʼ in tsalpayal. Pero talchik i atikláb dhubatkʼij in tixkʼál kom in exlál abal yab tekedh nixéʼ xi tsalap.
«Jaʼits i kweteʼ wálbidh leʼnomtal axi tu nixoknál ani tu kʼambiyal abal ku walbin» (Santiago 1:14).
g17.4-S 14
An takaxtaláb
An Biblia in olnál jawaʼ in ejtowal tu ku tʼajaʼ ku walbin. Ti Santiago 1:15 in ulal: «Kʼal i wálbidh leʼnomtal játs tu tujel an walabtaláb, ani kʼal tin ebál an walabtaláb játs tu tsémel wawáʼ». Antsanáʼ jantʼiniʼ jún i mimláb axi koʼodh in exlál abal yab in ejtowal kin jekʼaʼ an kʼicháj tam neʼets kin koʼoy an tʼeleʼ, max yab ki tixkʼaʼ jún i kidháb tsalap, neʼets kin tʼajaʼ abal ku walbin. Pero max wawáʼ i léʼ, i ejtowal ki ataʼ i kidháb leʼnomtal.
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
it-2-S 263 párr. 3
Tajaxtaláb, I
«A Jehová játs axi in tsʼejkaʼ patal jawaʼ u tájkʼanal ti éb». (Snt 1:17.) «In binamal an kʼakʼal abal kin tajbay a kʼicháj, jayej in bínaʼ a itsʼ ani yan i ot abal kin tajbay an akal». (Jer 31:35) Pero jayej tu pidhál yan i exobchixtaláb axi pél ejtíl i tajaxtaláb. (2Co 4:6.) An abatnaxtaláb axi a Jehová in binál, in káwintal ani jawaʼ in takuyal kin tʼajaʼ pél ejtíl i tajaxtaláb abal jitaʼchik in jilál ka exóbchin. (Sl 43:3; 119:105; Pr 6:23; Isa 51:4.) A David in dhuchaʼ ti salmos: «Kom tatáʼ tu tájbayal, jaxtám i tsuʼtal i tajaxtaláb». (Sl 36:9; ka júmbiy kʼal Sl 27:1; 43:3.) Tam kʼwajat ti chudhél, an kʼakʼal neʼets ti kʼayúm tájkʼanal «ma ka tajkʼan alwaʼ», antsanáʼ jayej, an atikláb axi in belkál a Jehová kʼayúm kʼayúm neʼets in tejwamedhál tin ejatal abal in jilál ka exóbchin kʼal in káwintal a Dios. (Pr 4:18.) Max ki tʼajaʼ jawaʼ tu exóbchal a Jehová, tam, u xeʼets al an tajaxtaláb. (Isa 2:3-5.) Pero an atikláb axi in tsalpayal kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb pél ejtíl max xeʼets al i yikʼwaxtaláb. Jaxtám a Jesús in uluw: «Max a tsuʼuxtal odhenek, tin putat a iniktal neʼets ka kʼwajiy yikʼwáx, jaxtám, max an tajáx axi a kwaʼal pél i yikʼwáx, ¿jantʼiniʼ walám in puwél an yikʼwáx?». (Mt 6:23; ka júmbiy kʼal Dt 15:9; 28:54-57; Pr 28:22; 2Pe 2:14.)
it-2-S 227 párr. 6
Abatnaxtaláb
«An abatnaxtaláb tin kwéntaj an kʼanidhomtaláb». Antsanáʼ jantʼiniʼ jún i tsʼálej in kwaʼal más in éy kʼal patal jitákits tam atikláb, «an abatnaxtaláb tin kwéntaj an kʼanidhomtaláb» pél axi más exbadh kʼal patal axi más an abatnaxtaláb. (Snt 2:8.) In abatnaxtal a Moisés tsálpadhak abal ka tejwamedháj i kʼanidhomtaláb. Ban abatnaxtaláb tin kwéntaj an kʼanidhomtaláb u kalel tsáb i abatnaxtaláb, an tsabchíl pél: «Ka kʼanidhaʼ a at kʼwajíl jantʼiniʼ a kʼanidhál ta báʼ». (Mt 22:37-40.) Xowéʼ ta kʼicháj yabáts i belkál jawaʼ in ulal in abatnaxtal a Moisés, expidh kwaʼal ki tejwamédhaʼ i belomtaláb kʼal in tsémtal a Jesús ani ki belkaʼ an abatnaxtaláb tin kwéntaj an kʼanidhomtaláb.