Abal ka exbay an Tolmixtaláb abal ti exóbal abal an tamkuntaláb I Ejatal ani i Tʼojlábil tu aykol kʼal a Cristo
6 MA TI 12 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBILIA | GÉNESIS 1 ANI 2
«A Jehová in tʼajál ka waʼtsin i ejataláb ban Tsabál»
it-1 527-528
Tsʼejkabláb
Ban kʼaʼal kʼicháj, a Jehová in uluw: «Ka waʼtsin i tajaxtaláb», tam, an tajaxtaláb tujey in watʼenchal an tókowlom abal ka ulits ma ti Tsabál. Kom waʼatsak yan i tókowlom, yabayej tejwaʼak alwaʼ ban Tsabál juʼtáj tu kalel an tajaxtaláb. Walám an tajaxtaláb tujey ti tejwamél kʼayum kʼayum, antsanáʼ tin ulal an versión (axi ti inglés) in kʼál a J.W. Watts: «Tujey ti ulel i tajaxtaláb ti wachik». (Gé 1:3, A Distinctive Translation of Genesis.) A Dios in tʼajaʼ abal ka waʼtsin an tajaxtaláb ani an yikʼwaxtaláb. An tʼajaxtaláb in bijiy Kʼichaj ani an yikʼwaxtaláb in bijiy Akal. Axéʼ in leʼ kin uluw abal an Tsabál u tsawiwilak tin tonidh an Kʼakʼal. Nixéʼ in tʼajalak abal jún i pejach ban Tsabál ka tejwaméj tajax ani axi jún pukʼeʼ an Tsabál ka tejwaméj yikʼwax. (Gé 1:3, 4.)
Ban Tsabchíl Kʼicháj, a Jehová in tʼajaʼ ka pilmej an «jaʼlom» axi kʼwajatak ban Tsabál. Axéʼ in leʼ kin uluw abal yan i jáʼ jilkʼon teje tsabál ani yan i jáʼ dháykʼan lej tʼekʼat . Antsanáʼ ti jilkʼon tsʼejkadh jún i joltam ti Tsabál ma walkʼiʼ, a Jehová in bijiy Éb. Axéʼ xi Éb expidh pel abal an Tsabál, kom an Biblia yab in olnál max kʼal an jáʼ axi dháykʼan lej tʼekʼat u bajuwab kʼeʼatchik i ót. (Gé 1:6-8; ka ajiy EXPANSIÓN)
Ban Oxchíl Kʼicháj a Jehová in tʼajaʼ abal an jáʼ axi waʼatsak ban tsabál ka tamkun. Jawaʼ jilkʼon waynek a Jehová in bijiy Tsabál. Al axéʼ xi kʼicháj, a Jehová jayej in tʼajaʼ abal an tsabál kin wáʼtsindhaʼ i tsʼojól, i álteʼ ani i téʼlom axi in binál i waliláb. Axéʼchik xi tʼayabláb neʼetsak ka yaney tin puwél an tsabál. (Gé 1:9-13.)
it-1 528 5-8
Tsʼejkabláb
Jayej lej exbadh ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal ti Génesis 1:16 yab u eyendháb an kaw hebreo ba ráʼ axi in le kin uluw «tsʼejkaʼ», tanáʼ eyendháj an kaw hebreo á sáh, axéʼ in le kin uluw «tʼajaʼ». Génesis 1:1 in ulal abal a Dios in tsʼejkaʼ an «ebchik», tanáʼ ajidhits jayej an kʼakʼal, a itsʼ ani patal a ót. Patal axéʼ tsʼejkáj okʼxidh ka tujey an Kʼaʼál Kʼicháj. Ban tseʼchíl «kʼicháj», a Dios in «tʼajaʼ» abal an kʼakʼal, an otchik ani a itsʼ ka eyan tejeʼ tsabál ani ban éb. An Biblia in ulal: «A Dios in punuwchik ti éb», axéʼ in le kin uluw abal ban tseʼchíl kʼicháj neʼetsakits ka tejwaméj juʼtáj tu cheʼel an tajaxtaláb tam akal ani tam kʼicháj. Axéʼchik xi tajabláb jayej «neʼetsak ka eyan abal an atiklábchik kin exlaʼ al jawaʼ tam kʼicháj, a itsʼ ani an támub ti kʼwajatchik». (Gé 1:14.)
Ban Boʼchíl Kʼicháj, a Dios in tsʼejkaʼ yan i koʼnél. In tsalapil a Jehová yab pelak abal júnkats i koʼnél ka wenkʼon ti pilchik i koʼnél. A Jehová in eyendhaʼ in tsap abal kin tsʼejkaʼ yantolom i pilchik i koʼnél. An Biblia in ulal: «A Dios: in tsʼejkaʼ yan i pakʼdhaʼ koʼnélchik axi ka kʼwajiy ban jáʼ. Ani in tsʼejkaʼ patal an koʼnél axi neʼetsak ka yaneychik ban jáʼ, jayej in tsʼejkaʼ patal an koʼnélchik axi u júmnal». A Jehová lej u kulbelak kʼal patal jawaʼ in tsʼejkamal, jaxtám in labliychik ani in uluw «ka yaney». Patal an koʼnélchik in ejtowalak ka yaney kom patal «tsʼejkanchat in junek» kʼal a Jehová. (Gé 1:20-23.)
Ban Akakchíl Kʼicháj, a Jehová in «tsʼejkaʼ patal an koʼnél axi dhimalon, axi u bodhodhól tsabál ani axi maxu, patal in tsʼejkanchij in junek». A Jehová in lej kulbetnaʼ pátal jawaʼ in tsʼejkaʼ. (Gé 1:24, 25.)
Tin táltalits an akakchíl kʼicháj, a Jehová in tsʼejkaʼ kʼeʼat i ejataláb axi lej pilits kʼal an koʼnélchik ani an ángeles: pelak an inik. A Jehová in tsʼejkaʼ an inik ejtíl jajáʼ in ey. Génesis 1:27 in ulal abal a Dios in tsʼejkaʼ «an inik ani an uxum». Génesis 2:7-9 in tejwamedhál abal a Jehová in eyendhaʼ i pojodh abal kin tsʼejkaʼ an inik ani in juchunchij i ikʼ tin dham abal kin koʼoy i ejataláb. An inik in kwaʼalak patal jawaʼ in yéjenchalak abal ka kʼwajiy ejat, in kwaʼalak yan i kʼapnél ani jún i alubél tsabál juʼtáj ka kʼwajiy. A Jehová in eyendhaʼ jawaʼ waʼatsak ban tsabál abal kin tsʼejkaʼ a Adán, pero abal kin tsʼejkaʼ a Eva a Jehová in eyendhaʼ jún in tsoyil a Adán. (Gé 2:18-25.) Tam ti tsʼejkáj a Eva, a Adán jayej in koʼoyits in «junek» abal ka yaney. (Gé 5:1, 2.)
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
w15 6/1 5
Jawaʼ in bajumal an ciencia
Jaykʼiʼ ti tsʼejkáj an Tsabál ani an kʼaylal
An cientificos in tsalpayalchik abal an Tsabál in kwaʼal 4000 millones i támub ti tsʼejkamej ani abal patal jawaʼ waʼats ban kʼaylal in kwaʼal 13000 o 14000 i millones i támub ti tsʼejkamej. An Biblia yab in olnál jaykʼiʼ ti tsʼejkáj patal jawaʼ waʼats ban kʼaylal. Jayej, yab in olnál max in kwaʼal wéʼ i miles i támub ti tsʼejkamej an Tsabál. An kʼaʼál versículo in kʼál an Biblia expidh in ulal: «Tin tujtal, a Dios in tsʼejkaʼ an tsabál ani patal jawaʼ waʼats ban kʼaylal» (Génesis 1:1.) Max an cientificos in tʼajál ti kwéntaj axéʼ xi versículo, walám jajáʼchik in ejtowal kin tsálpanchij jay i támub in neʼdhál ti tsʼejkamej an Tsabál ani patal jawaʼ waʼats ban kʼaylal.
it-2 52
A Jesucristo
A Jesús yab pel jún i tsʼejkom. A Jesús yab wenkʼon ti tsʼejkom expidh kom in tólmiy a Jehová kin tsʼejkaʼ patal jawaʼ waʼats. An tsapláb axi eyendháj abal ka tsʼejkáj patal jawaʼ waʼats kalej kʼal a Jehová. Jajáʼ in eyendhaʼ in espíritu santo. (Gé 1:2; Sl 33:6). An Biblia in ulal abal a Jehová játs axi in tsʼejkaʼ patal jawaʼ in kwaʼal i ejataláb, patal jawaʼ tejwaʼ ani jawaʼ yab i ejtowal ki tsuʼuw, jaxtám expidh Jajáʼ in tomnál ka kʼakʼnáj. (Sl 36:9.) A Jesús yab pél jún i tsʼejkom. Pél jún i tolmix, kʼwajiy kʼal a Jehová tam ti tsʼejkáj patal jawaʼ waʼats. A Jesús etsʼey in tejwamedhaʼ abal a Jehová játs an tsʼejkom ani játs in tejwamedhál patal jawaʼ dhuchadh ban Biblia. (Mt 19:4-6; Ka ajiy CREACIÓN.)
13 MA TI 19 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBILIA | GÉNESIS 3 MA TI 5
An kʼaʼál janamtaláb in chiʼdhaʼ yan i yajchiktaláb
w17.02 5 9
A Jehová neʼets kin putuw in tsalapil
9 A Satanás in eyendhaʼ jún i tsan abal kin kʼambiy a Eva ani kin jekʼomnaʼ a Jehová (ka ajiy Génesis 3:1-5; Rev. 12:9). An Diablo in tʼajaʼ abal a Evá kin tsalpay abal kʼwajatak ti kʼanchinal kin kʼapuw «patal an waliláb axi waʼatsak ban alubél tsabal». Jaxtám in konowiy a Eva, «¿chubax abal yab a ejtowal ka kʼapuw jawakits tam waliláb axi ka leʼnaʼ?». Talbél in uchayej kʼeʼat i janamtaláb a Eva: «Yab neʼets kit tsemets». Jawaʼ in leʼak an Diablo pelak abal a Eva kin jekʼomnaʼ a Dios. Jaxtám in uchaʼ: «A Dios in exlál abal tam tatáʼchik ka kʼapuw axéʼ xi waliláb neʼets ka jakʼpin a wal». Kʼal axéʼ xi kaw a Satanás in tʼajaʼ abal a Eva kin tsalpay abal kʼwajatak ti kʼanchinal kʼal a Jehová kin exlaʼ yan jantʼoj alwaʼ. Jayej in uchayej kʼeʼat i janamtaláb: «Neʼets ka bajuwchik ejtíl a Dios. Neʼets ka exlaʼ jawaʼ alwaʼ ani jawaʼ yab alwaʼ».
w00 11/15 25-26
¿Jantʼoj i ejtowal ki exóbnaʼ tin kwéntaj a Adán ani a Eva?
Ki tsalpay jawaʼ kʼwajatak ti watʼel nixéʼ a kʼicháj, an tsan kʼwajatak in jalkʼuyal an kaw axi a Jehová ani a Adán in ulumal, ¿walám in ejtowalak a Eva kin belkaʼ a Jehová? Anits. Ka tsalpay, ¿jantʼini neʼets ka atsʼaʼ max jún i atikláb axi yab a exlál kin uluw abal a jaʼúb axi a lej kʼanidhál ti kidhab kawiliyamal? Jawaʼ a Eva in tomnalak kin tʼajaʼ pél kin belkaʼ a Dios: in tomnalak kin pojkaʼ ani kin jilaʼ kin atsʼaʼ jawaʼ an Diablo kʼwajatak in ulal. An tsan yab in tomnalak kin kawiliy an bolidhtaláb in kʼál a Jehová nibal an káw axi uchan a Eva kʼal a Adán. Jawaʼ a Eva in tomnalak kin tʼajaʼ pelak kin tejwamedhaʼ abal in kʼakʼnál in tomkíl ani kin konoy jantʼoj in tsálpayalak kʼal jawaʼ uchan kʼal an tsan. Jayetsej in tomnál ki tʼajaʼ wawáʼ tam ki atsʼaʼ o ku olchin jún i exobchixtaláb axi yab junkudh kʼal jawaʼ in tsálpayal a Jehová. Pero a Eva yab in tʼajaʼ antsanáʼ, jajáʼ in belchij an káw axi uchan kʼal an Diablo ani in tʼajaʼ jawaʼ jajáʼ in tsálpayalak abal alwaʼ. Ani kom yab in jilaʼ kin tsalpay jawaʼ uchan kʼal an tsan, jaxtám ti wálbin. Jawaʼ in tʼajaʼ a Eva in chiʼdhamal yan i kʼibataláb kom yab in tixkʼaʼ tin tsalapil an leʼnomtaláb nibal in aychij ka tʼilmáts kʼal a Adán (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).
A Adán in belkaʼ jawaʼ uchan kʼal in kʼimadhil
Talbél tin kʼapumal an waliláb a Eva, jayej in pidhaʼ a Adán. ¿Jaleʼ a Adán in kʼapuw an waliláb ani yab in uchaʼ jantʼoj a Eva? (Génesis 3:6, 17.) A Adán kwaʼalak kin tsalpay alwaʼ jantʼoj neʼetsak kin tʼajaʼ. ¿Walám kin belkaʼ a Jehová kom játs kʼal axi ti pidhnének patal jawaʼ in kwaʼalak, ma in kʼimadhil? ¿Walám neʼets kin tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ in tsálpayalak a Jehová? ¿O walám neʼets kin belkaʼ a Eva? A Adán in exlálakits abal jawaʼ uchan a Eva kʼal an tsan yabak chubax. An abatwalej Pablo in dhuchaʼ: «Yab jáʼ a Adán axi kʼambiyat kʼal an tenekláb, pel a Eva axi kʼambiyat ani wálbin» (1Timoteo 2:14). Kom a Adán in lej kʼanidhalak a Eva ani yab in leʼak kin kʼiba, tʼajchíl in jekʼomnaʼ a Jehová. Jajáʼ yab in lej belalak abal kʼal a Jehová awilak ka tsʼejkanchat kʼeʼat in tolmiwál.
w12 9/1 4 2
¿In kʼanidhál a Dios an mimlábchik?
¿In uluw a Dios abal in tomnalak kin yajchiknaʼ an mimlábchik?
Imbáj. «An tsan axi jayej u bijiyáb ti Diablo» játs axi neʼetsak kin yajchiknaʼ (Revelación [Apocalipsis] 12:9; Génesis 3:14). Tam ti a Jehová in uluw abal a Adán neʼetsak kin abatnaʼ a Eva, yab kʼwajatak in uchal abal in tomnalak kin odhnaʼ (Génesis 3:16). Expidh kʼwajatak in uchal jawaʼ neʼetsak kin watʼaʼchik kom wálbin.
w04 1/1 29 2
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhal al an libro in kʼal a Génesis (pejach 1)
3:17—¿Jantʼoj in uluw a Jehová abal neʼets ka watʼey kʼal an tsabál ani al jay i kʼij?. A Jehová in uluw abal kwaʼalak ka lej tʼojonchat an tsabál abal ka wáʼtsin an kʼapnél. A Lamec, in tátaj a Noé, in tsuʼuw abal in tsakámil a Adán in atsʼaʼchik lej kʼibat kin tʼojonchij an tsabál kom waʼatsak yan i kʼidhlom, jaxtám in uluw: «Lej yajchikits i kʼubak ki tʼojonchij an tsabál axi a Jehová yabáts kʼwajat in lábliyal» (Génesis 5:29). Pero talbél kʼal an Diluvio, a Jehová in labliy a Noé ani in tsakámil, in uchaʼ abal ka yaneychik ani kin tʼuchij an Tsabál (Génesis 9:1). A Jehová junilekʼij neʼetsak kin labliy an tsabál (Génesis 13:10).
it-2 186
An yajal axi in atsʼal an mimláb tam neʼets ka waʼtsin an tʼeleʼ
An yajal axi in atsʼál an mimbláb okʼxidh kin koʼoy an tʼeleʼ ani tam kʼwajatits ti waʼtsinal. Talbél ti walbinének a Eva, uchan kʼal a Dios abal neʼetsak kin lej yajchiknaʼ biyat kʼwajat ti waʼtsinal an tʼeleʼ. Max a Eva in belkamalak a Dios, yab neʼetsak kin yajchiknaʼ tam kin koʼoy an tʼeleʼ. Jawaʼ a Jehová in leʼak pél abal a Evaʼ ka kulbéj ani yab kin yajchiknaʼ tam kin koʼoy an tʼeleʼ, jaxtám an Biblia in ulal: «A Jehová in binál i lablixtaláb, i kulbetaláb ani yab tu tʼajál ki yajchiknaʼ». (Pr 10:22.) Kom walbin a Eva, neʼetsak kin atsʼaʼ i yajal tam ka waʼtsin an tʼeleʼ. Jaxtám a Jehová in uluw, (al axe xi pejach a Jehová in ulal abal Jajáʼ in tʼajaʼ kin yajchiknaʼ, bélits abal Jajáʼ expidh in jilál ki yajchiknaʼ): «Neʼets ku tʼajaʼ ka lej yajchiknaʼ tam ki xeʼtsin koʼodh, ani kʼal i yajal ti neʼets ka tsuʼuw a tsakámil». (Gé 3:16.)
it-2 192 5
Lamec
An káw axi a Lamec in dhúchunchij a Adá ani a Zilá (Gé 4:23, 24) in tejwamedhál abal al nixéʼ xi kʼij, an atiklábchik in kulbetnálak an pojkaxtaláb. Jajáʼ in uluw: «Ka atsʼachik jawaʼ neʼets tu uchaʼ, u tsemdhaʼ jún i inik kom jajáʼ tin odhnaʼ. Max a Caín ne’ets ka pakwlanchat siete veces, tam naná’ kwa’al kin pakwlanchat setenta y siete veces». K’al axé’ xi káw a Lamec in uluw abal kwa’alak ka pakwlanchat in wálab. In uluw abal yab tʼajchíl tam ti in tsemdhaʼ an inik, expidh in tʼajaʼ abal kin kʼaniy tin báʼ. In uluw abal yab in tomnálak ka tsemdháj kom yab junatak k’al jawa’ in t’aja’ a Caín.
it-1 338 2
Kidháb kawiliy
Walám a Abel in eyendhaʼ in bij a Dios abal kin tawnaʼ. An Biblia in ulal abal okʼxidh kʼal an Diluvio, tin kʼichájil a Enós, an atiklábchik tujey in eyendhál in bij a Jehová, pero yab in eyendhálakchik tekedh (Gé 4:26; Heb 11:4). Talchik i atikláb axi exoblamadh in ulal abal an bijláb Jehová tujey ti eyendháb abal ka bijiyat i atikláb ani i walekláb. Max axéʼ játs jawa’ wat’ey, tam in léʼ kin uluw abal tin kʼichájil a Enós tujey ti kidháb kawiliyáb a Jehová. (Ka ajiy ENÓS.)
20 MA TI-26 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBILIA | GÉNESIS 6 MA TI 8
In tʼajaʼ patal jantʼini ti uchan kʼal a Dios
w18.02 4 4
Ki nitsʼbiy an belomtaláb ani an belkaxtaláb in kʼál a Noé, a Daniel ani a Job
4 An kʼibataláb axi in tametnaʼ. A Enoc pelak in tsabil mam a Noé. Tin kʼichájil a Enoc an atiklábchik yabáts in belkálakchik a Jehová. In «kidháb kawiliyalak» a Jehová (Jud. 14, 15). An atiklabchik lej pojkaxak. An Biblia in ulal abal tin kʼichájil a Noé «an tsabál tʼuchich kʼal i kidhabtaláb». An ángeles paʼiychik ti tsabál ani wenkʼon jantʼini i inik abal ka tomkin kʼal i uxumchik. An tsakamchik axi in koʼoy lej pojkaxak ani u odhnax (Gén. 6:2-4, 11, 12). Pero a Noé yab in nitsʼbiy jawaʼ an atiklábchik in tʼajalak. An Biblia in ulal abal «a Jehová in lábliyalak a Noé, abal a Noé expidh in tʼajalak jawaʼ tekedh ani in tʼajaʼ patal jantʼiniʼ ti uchan kʼal a Dios» (Gén. 6:8, 9).
A Noé etsʼey in tʼajaʼ in kulbetal a Jehová
Walám a Noé in tʼojonchij cuarenta o cincuenta i támub abal kin taʼpaʼ kin tsʼejkaʼ an arca. Kwaʼalak kin kwajlaʼ i teʼlom, kin utuw, kin kadhaʼ i akanláb ani kin kubaʼ. An arca pelak ejtíl ox i ataj axi punchidh, in kwaʼalak i cuartos ani jún i wiʼleb. Jayej, tin tonidh an arca in kwaʼalak i ventanas. Tsʼejel tin okʼ an arca in kwaʼalak jun i pejach axi jilkʼon jebel pero tsalmidhak. Axéʼ u eynalak abal ka otsits an tajaxtaláb (Génesis 6:14-16).
w11 9/15 18 13
Kʼal i kuxudhtaláb ki juniniʼ aynaʼ an bel axi ku bijchin kʼal a Dios
13 An abatwalej Pablo in uluw kʼal jantʼoj ti tolmiyat talchik in tʼojnalil a Jehová abal kin áynanchij kʼal i kuxudhtaláb. Ki metʼa jantʼoj in tʼajaʼ a Noé (ka ajiy Hebreos 11:7). Uchan kʼal a Jehová abal «neʼetsak kin tʼajaʼ ka ulits jún i Ukʼeltaláb abal kin talabedhaʼ patal an atikláb axi pojkax» (Gén. 6:17). A Noé yabak jaykʼiʼ in tsuʼumal jún i Ukʼeltaláb, pelak jantʼoj axi yab jaykʼiʼ watʼenek. Pero a Noé yab in tsalpay antsanáʼ. Jajáʼ in kwaʼalak yan i belomtaláb. Kom in lej belalak jawaʼ uchan kʼal a Jehová, yab in atsʼaʼ kʼibat kin putuw kʼal an tʼojláb axi uchan kin tʼajaʼ. «In tʼajaʼ patal jantʼiniʼ ti uchan kʼal a Jehová» (Gén. 6:22). A Noé lej tʼojon, kwaʼalak kin tsʼejka an arca, kin odhaʼ yan i kʼapnél abal jajáʼchik ani an koʼnél, kin tamkuy patal an koʼnél axi neʼetsak kin odhaʼ ban arca, kin ólchij an atiklábchik tin kwéntaj an Ukʼeltaláb ani kin exóbchij in yanél tin kwéntaj a Jehová. A Jehová in lábliy a Noé kom in tejwamedhaʼ i belomtaláb ani i kuxudhtaláb. In kʼaninchij in ejatal a Noé ani in yanél ani in pidhaʼ yan i lablixtaláb.
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
w04 1/1 29 7
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhal al an libro in kʼal a Génesis (pejach 1)
7:2 ¿Jantʼiniʼ walám in ejtow a Noé kin exlaʼ jawaʼ tam koʼnél pelák tʼokat ani jawa imbáj? Abal kin exlá jawaʼ tam koʼnél pelak tʼokat o imbaj, walám a Noé in lej tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ tam koʼnél u eyendhabak abal ka binaj ti tsʼakchixtaláb. Yab in tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ tam koʼnél alwaʼ ka kʼapat ani jawaʼ imbaj kom okʼxidh ka ulits an Diluvio, an atiklábchik yabayejak in kʼapalak i tʼulek. Ban abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés tujey ti eyendháb an káw «tʼokat ani axi yab tʼokat» abal ka bijchat an israelitas jawaʼ tam koʼnél in ejtowalak kin kʼapuw. Pero talbél, yabáts eyan axéʼ xi abatnaxtaláb, an atiklábchik in ejtowits kin kʼapuw jawaʼ kin lénaʼ (Hechos 10:9-16; Efesios 2:15). Axéʼ in tejwamedhál abal a Noé in exlalak jawaʼ tam koʼnél in tomnalak kin eyendhaʼ abal kin pidhaʼ ti tsʼakchixtaláb a Jehová. Tam ti kalej ban arca, «in tsʼejka jún i altar ani in eyendhaʼ i koʼnél axi tʼokat ani i koʼnélchik axi u jumnal abal kin binaʼ ti tsʼakchixtaláb abal a Jehová» (Génesis 8:20).
w04 1/1 29 8
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhal al an libro in kʼal a Génesis (pejach 1)
7:11 ¿Juʼtáj ti chích walám patal an jáʼ axi jolan ban diluvio tin puwél an tsabál? Ban tsabchíl «kʼicháj», tam ti a Jehová in pilmédhaʼ an jáʼ, «in tʼajaʼ abal yan i jáʼ ka jilkʼon alal ani yan i jáʼ ka dhaykʼan lej tʼekʼat» (Génesis 1:6, 7). Yan i jáʼ jilkʼon ban Tsabál. «An jáʼ axi dhaykʼan lej tʼekʼat» pelak yan i tokow axi tʼuchatak kʼal i jáʼ. Axéʼ pelak «jantʼiniʼ jún i púlik lejem ti éb». Patal axéʼ xi jáʼ jolan tejeʼ Tsabál tin kʼichájil a Noé tam ti ulits an ukʼeltaláb.
27 A ENERO MA TI 2 A FEBRERO
KʼALÁB AXI TI BIBILIA | GÉNESIS 9 MA TI 11
«Tin puwél an tsabál expidh u kawnabak junkats i kawintaláb»
it-1 239
Babilonia axi púlik
Jantʼiniʼ jatsak a Babilonia. Yan i atikláb kʼalej ti kʼwajil al jún i pejach i tsabal ti Sinar, an bichow Babilonia tujey tam ti yan i atikláb in exaʼchik kin tsʼejkaʼ an Torre de Babel. (Gé 11:2-9.) An atiklábchik in exaʼ kin tsʼejkaʼ an Torre de Babel ani kin puwedhaʼ in bichówil abal kin kʼadhatnachik tin baʼ ani yab abal kin puwénchij a Dios. An piramides axi elnenek jolidh ti Babilonia ani ti Mesopotamia in tejwamedhál abal an Torre de Babel tsʼejkáj abal ka kʼakʼnáj kʼeʼat i dioses. Jaxtám a Jehová in tʼajaʼ abal an atiklábchik yabáts kin áynanchij kin tsʼejkaʼ axéʼ xi torre. Ti hebreo, an káw Babel in léʼ kin uluw «Kʼiblon», pero ti sumerio, an bijláb (Ka-dingir-ra) ani ti acadio (Bab-ilu) in léʼ kin uluw «Wiʼleb in kʼál a Dios». An atiklábchik axi jilkʼon ti kʼwajil ti Babel in jalkʼunchij in bij an bichow abal yab ka exláj abal jalkʼunchat in káwintal. Belíts antsanáʼ, an it bijláb in kʼál an bichow in tejwamedhalak abal in kʼakʼnalak kʼeʼat i dioses.
it-2 202 2
Kawintaláb
An tʼilab axi ti Génesis in ulal abal talbél kʼal an diluvio yan i atikláb tujey in tʼajal jún i tʼojláb abal kin jekʼomnaʼ in tsalápil a Jehová, an káw axi uchan a Noé ani in tsakámil. (Gé 9:1.) Yabchik in leʼak ka bukʼey ban tsabál ani kin tʼuchiy. Jaxtám kʼalejchik ti kʼwajil ba jún i pejach i tsabál ti Sinar (Mesopotamia). Tanaʼ in exaʼchik kin tsʼejkaʼ jún i torre abal kin kʼakʼnaʼchik tin baʼ. (Gé 11:2-4.)
it-2 202 3
Kawintaláb
A Jehová in kʼiblonchij in káwintal abal yabáts kin áynanchij ti tsʼejkom kʼal an torre kom in leʼakchik kin kʼadhatnaʼ tin baʼ. Kom yabáts in ejtowchik ti tʼojnal, tujeychik ti bukʼel tin puwél an Tsabál. Jayej, a Jehová in jalkʼunchij in káwintal kom axéʼchik xi atikláb neʼetsak ka tujey ti tʼojnal junkudh abal ka tomolnaj. Neʼetsak kin eyendhaʼ an tsalpadhtaláb axi in kwaʼalakchik abal ka tólmixin ani kin bajuw kin tʼajaʼ jawaʼ kin leʼnaʼchik. (Ka júmbiy kʼal Ec 7:29; Dt 32:5.) Tam, a Jehová in jalkʼunchij in káwintal an atiklábchik abal ka bukʼlaxin ani ka tʼuchich patal an tsabál, jayej in tʼajaʼ abal yabáts kin áynanchij ti tʼojnal junkudh kom expidh neʼetsak kin odhnaʼchik tin kwetémtal. (Gé 11:5-9; ka júmbiy kʼal Isa 8:9, 10.) Max ki tʼajaʼ ti kwéntaj, xowéʼ ta kʼicháj an atiklábchik yab in eyendhámal tekedh an tsalpadhtaláb axi in kwaʼal. Jaxtám a Jehová in kʼiblonchij in káwintal an atiklábchik axi u kʼwajilak ti Babel, kom in exlálak abal yab neʼetsak kin eyendhaʼ tekedh an tsalpadhtaláb axi in kwaʼalak.
it-2 472
Bichowchik
Kom an atiklábchik tujey in kawnál pílchik i kawintaláb, kʼalekʼij tam mukeʼ i atikláb tujeychik in exobnál pil i ujnamtaláb, pilits jantʼiniʼ ti tʼojon ani tujeychik kin kʼakʼnaʼ kʼeʼat i dioses. (Le 18:3.) Kom tujeychik ti owmél kʼal a Jehová, kʼalekʼij tam mukeʼ i atikláb tujeychik kin tsʼejkaʼ yan i dioses kʼal jawaʼ in atsʼamal al i tʼilab. (Dt 12:30; 2Re 17:29, 33.)
Ki aliy i exbadh exobchixtaláb ti Biblia axi tsinat
it-1 1023 4
Cam
Walám a Canaán in tsuʼuw jawaʼ watʼey kʼal in mam, pero yab kʼwiyan kʼal in papá. O walám a Noé kʼwajatak in okʼxidh olnál jawaʼ neʼetsak kin tʼajaʼ a Cam ani abal in tsakámil Canaán jayej neʼetsak kin nitsʼbiy in ey in papá. An káw axi a Noé in uluw, putun tam ti an cananeos tixkʼaj kʼal in tsakámilchik a Sem. An atiklábchik axi yab tsemdháj (ejtíl, an gabaonitas [Jos 9]) neʼdhaʼchik jantʼiniʼ i tʼojnal ti Israel. Talbél, axéʼ xi káw jayej putun tam ti in yanél a Canaán, in tsakámil a Cam, jilkʼonchik abatnadh kʼal a Medo-Persia, a Grecia ani a Roma. Patal axéʼ xi bichowchik talak al in yanél a Jafet.
it-2 503
Nemrod
Tam ti tujey ti abatnom, a Nemrod in abatnaʼ Babel, Erec, Akkad ani a Calné, axéʼchik xi bichow kʼwajatak ti Sinar. (Gé 10:10.) Jaxtám, walám jajáʼyej in okʼnaʼ an tʼojláb abal ka tsʼejkáj an bichow Babel ani an torre. Talchik i judíos jayej in tsalpayal abal antsanáʼ ti watʼey. A Josefo in dhuchaʼ: «A [Nebrodes (Nemrod)] abatnaxin kʼal i tsapláb, in tsalpay abal max kin koʼoy abatnadh an atiklábchik, jajáʼchik neʼetsak [...] kin kʼayum jilaʼ kin kʼakʼnaʼ a Dios. A Nemrod in uluw abal neʼetsak kin abaʼ ka tsʼejkáj jún i púlik torre abal max jún a kʼicháj a Dios kin chiʼdhaʼ kʼeʼat i ukʼeltaláb yabchik ka ukʼtsin ejtíl in yanélchik axi ukʼtsin tin kʼichájil a Noé. Jayej in uluw abal neʼetsak kin odhnaʼ a Dios kom in chiʼdhaʼ an diluvio. An atiklábchik in belaʼ jawaʼ a Nebrodes [Nemrod] in ulalak, kom an tsalap axi in kwaʼalakchik pél abal yabáts ka abatnáj kʼal a Dios. Jaxtám dhubatkʼij tujeychik in tsʼejkál [...] an torre». (Antigüedades Judías, libro I, cap. IV, secs. 2, 3.)