Abal ka exbay an Tolmixtaláb abal ti exóbal abal an tamkuntaláb I Ejatal ani i Tʼojlábil tu aykol kʼal a Cristo
4 MA TI 10 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | LEVÍTICO 18 ANI 19
«Yab ki lukliy i ejatal kʼal jawaʼ kidháb»
w19.06 28 párr. 1
¿Jantʼoj i éjtowal ki tʼajaʼ abal yab tu ku kʼambiy a Satanás?
Talbél tin ulumal patal an kidhabtaláb axi in tʼajalak an bíchowchik axi tanáʼ utat, a Jehová in uchaʼ an israelitas: «Neʼets tu neʼdhaʼchik ban tsabál in kʼál an cananeos, pero yab u léʼ abal ka nitsʼbiychik [...] jawaʼ in tʼajál jajáʼ. Al nixéʼ xi tsabál u lej tʼajnal i kidhabtaláb ani jaxtám neʼets ku bóliychik». Abal a Jehová, jawaʼ in tʼajálakchik an cananeos lej watʼadh kidháb. Jaxtám in uluw abal an tsabál juʼtáj u kʼwajílakchik lej watʼadhak luklidh (Lev. 18:3, 25).
w17.02 20 párr. 13
A Jehová in okʼnál in bichówil
13 An eyalchik al kʼeʼat i bichow expidh in eyendhálak an tsalpadhtaláb axi in kwaʼalakchik abal kin okʼnaʼ in bichówil, pero lej pilits jantʼiniʼ tu ábatnomak an eyalchik axi a Jehová in eyendhaʼ. An eyalchik cananeos in nixálak an atiklábchik abal kin tʼajaʼ yan jantʼoj axi kidháb, ejtíl ka kwátsiychik kʼal in lej yanél, ka kwátsiychik kʼal in at inik o in at uxum, ka kwátsiychik kʼal i koʼnél, kin bínaʼ an tsákamchik ti tsʼakchixtaláb ani kin kʼakʼnaʼchik yan i dioses (Lev. 18:6, 21-25). Jayej, an eyalchik axi ti Babilonia ani Egipto yab in exóbchalak in bichówil jantʼiniʼ ka kʼwajiychik tʼokat, pero a Jehová in exóbchalak in bichówil, ani an ciencia in tejwamedhámal abal játs antsanáʼ (Núm. 19:13). Pero an israelitas u exóbchinalak kʼal axi tu okʼnáb jantʼiniʼ kin tʼojonchij a Jehová tin tekedh, jantʼiniʼ kin koʼoy tʼokat in ejatal ani in iniktal. In tʼajaʼchik ti kwéntaj abal pel kʼal a Jehová ti kʼwájatakchik ti okʼnáb.
¿Jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ a Dios kʼal an pojkaxtaláb?
Pero, ¿jantʼoj neʼets ka watʼey kʼal an atiklábchik axi yab in léʼ kin jalkʼuy in ejatal ani in áynanchal kin tʼajaʼ jawaʼ kidháb? Al axéʼ xi kaw axi in olnál an Biblia kʼwajat an tokʼtsixtaláb: «Jitaʼchik in tʼajál jawaʼ tekedh neʼetschik ka kʼwajiy ban tsabal, jayej neʼetschik ka kʼwajiy abal etsʼey jitaʼchik yab in tʼajál jantʼoj axi kidháb», talbél in ulal abal «axi pójkax neʼets ka talabedháj, [...] neʼets ka tixkʼáj abal etsʼey» (Proverbios 2:21, 22). Axéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal ka taley an pojkaxtaláb ani ku kʼwajiy koyat. Axéʼchik xi atikláb kʼayum kʼayum neʼets ka tʼokej in ejatal ma ka tíxkʼan an walabtaláb (Romanos 6:17, 18; 8:21).
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w06 15/6 22 párr. 11
«¡U lej kʼanidhál a káwintal!»
11 Jun i abatnaxtaláb kʼal axi a Jehová in tejwamédhaʼ abal in lej kʼanidhál in bichówil, játs jawaʼ in uluw tin kwéntaj an rebusca. A Jehová in uchaʼ an israelitas abal tam ka kʼojláts yabchik kin koʼjow patal, abal ka jílkʼon wéʼ abal axi tsʼejwantál. Yab kwaʼalak kin kʼojowchik jawaʼ ka jílkʼon wálchikteʼ, ani max kin úkʼchij kin kʼojow jun i pejach, yab kwaʼalak ka wichij kin koʼjow, jayej yab kwaʼalak ka wíchij kin penaʼ jawaʼ in úkʼchij. An rebusca pelak jun i tolmixtaláb abal an tsʼejwantálchik, abal axi tal al pil i bichow, abal axi ódhʼinik ani abal an mimlábchik axi tsémchidh. Jitaʼchik in bátsʼuwalak axéʼ xi alwaʼtaláb kwaʼalakchik ka tʼojon tsapik abal kin elaʼ, pero yab in watʼalakchik i jayil (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-22; Salmo 37:25).
11 MA TI 17 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | LEVÍTICO 20 ANI 21
«A Jehová in tákuyal in bichówil ani in pilmedhál»
w04 15/10 11 párr. 12
¿Neʼets kit kʼwajiy tatáʼ ban Paraíso?
12 Pero waʼats jantʼoj axi in lej tomnál ki tʼajaʼ ti kwéntaj. A Dios in uchaʼ an israelitas: «Kwaʼal ka belkaʼ patal an abatnaxtaláb axi kʼwajat tu abchal xowéʼ, abal ka koʼoychik i tsapláb ani ki otsits ban tsabál axi neʼets tu pidhaʼ ani ka kʼalnaʼchik» (Deuteronomio 11:8). Ti Levítico 20:22, 24 jayej u kaw tin kwéntaj an tsabál axi neʼetsak kin bátsʼuwchik an israelitas: «Tatáʼchik kʼwaʼal ka belkaʼ ani ka tʼajaʼ patal jawaʼ kʼwajat tu konchal abal antsanáʼ yab kit kédhmayat ban tsabál axi neʼets tu pidhaʼ. Jaxtám tu uchaʼchik: Tatáʼchik neʼets ka kʼalnaʼ in tsabálil nixéʼchik xi bichow, tanáʼ waʼats i leche ani tsiʼim ani tatáʼchik neʼets ka kʼalnaʼ». Tam, abal an israelitas kin ejtow kin kʼalnaʼ an Tierra Prometida, kwaʼalak kin tsápnanchij ka kʼwajiy utat kʼal a Jehová. Pero kom an israelitas yab bélkaxin, a Jehová in jilaʼ abal ka otsánchat kʼal an babilonios ani ka neʼdhájchik jantʼiniʼ i wikʼnél.
it-1 1119
Herencia
Játs an kʼaláb axi u jílchinal jun i atikláb tam an dhabal ka tsemets. Jayej u bijiyáb ti herencia tam jun i tsakamláb in kanchal jantʼini játsak in ey in tátajchik o in tʼajál jawaʼ in ujnámakchik kin tʼajaʼ in tátajchik. Ti hebreo, an kaw axi u eyendháb abal herencia játs na·jál (sustantivo, na·jaláh). Axéʼ játs tam u watʼbancháb jantʼoj jun i atikláb o u pidhnal kom jats in tomnál kin batsʼuw. (Nú 26:55; Eze 46:18.) An kaw ya·rásch junchikíl u eyendháb abal tam jun i atikláb u jílchinal jantʼoj kʼal in tátajchik. Pero jayej u eyendháb abal tam jun i atikláb in kʼalnál jawaʼ in kʼwaʼalak kʼeʼat. (Gé 15:3; Le 20:24.) Axéʼ xi kaw jayej u eyendháb abal tam u tixkʼancháb in tsabálil jun i bichow ban guerra. (Dt 2:12; 31:3.) Ti griego, an kaw abal «herencia» játsak klḗ·ros, ti kʼaʼál axéʼ u eyendhabak abal «suerte»; talbél abal «participación», ani talbél abal «herencia». (Mt 27:35; Hch 1:17; 26:18.)
it-2 579 párr. 5
Pájaros
Talbél kʼal an diluvio, a Noé in bínaʼ ti tsʼakchixtaláb i koʼnél axi u jumnal ani jayej in bínaʼchik kʼeʼat i konél. (Gé 8:18-20.) Ma ti nixéʼ a kʼicháj a Jehová in jilaʼ abal an atiklábchik kin kʼapuw i tsʼitsi,n expidh in uluw abal yab ki kʼapchij in xitsʼál. (Gé 9:1-4; ka jumbiy kʼal Le 7:26; 17:13.) Tin kʼichájil a Noé max jun i tsʼitsin in éjtowalak kin bínaʼ ti tsʼakchixtaláb jayej in éjtowalak kin kʼapuw. An Biblia in ulal abal ma tam ti a Jehová in pidhaʼ an abatnaxtaláb a Moisés, tam ti in uchaʼchik jawaʼ tam tsʼitsin in éjtowalak kin kʼapuw ani jawaʼ imbáj. (Le 11:13-19, 46, 47; 20:25; Dt 14:11-20.) An Biblia yab in olnál jaleʼ ti a Jehová in tsuʼtalak luklidh talchik i tsʼitsin. Yan kʼal axéʼchik xi tsʼitsin in tsemdhalchik i koʼnél abal kin kʼapuw ani talchik in kʼapal i koʼnél axi tsémenekits pero talchik imbáj. (Ka ajiy ABUBILLA.) Pero axéʼ xi abatnaxtaláb yabáts eyan tam ti tsʼejkáj an ít pacto, antsanáʼ ti tejwamédhanchat a Pedro al jun i tsuʼbixtaláb. (Hch 10:9-15.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
it-1 562 párr. 1
Cortaduras
Ban abatnaxtaláb axi a Jehová in pidhaʼ an israelitas in uchaʼchik abal yab in tomnálak kin kotoy in iniktal tam ka tsemets jun in jaʼúb. (Le 19:28; 21:5; Dt 14:1.) ¿Jaleʼ? A Israel pelak jun i bichow tʼokat kom takuyamej kʼal a Jehová (Dt 14:2), jaxtám yab in tomnálak kin nitsʼbiy jawa in tʼajalak kʼeʼat i bichow. An israelitas yab in tomnálak kin tʼajaʼ axéʼ xi kidháb tʼajbiláb kom jajáʼchik in exlalak jantʼoj u watʼel tam jun ka tsemets ani in kwaʼalchik an aychixtaláb abal ka edháj. (Da 12:13; Heb 11:19.) Tam an israelitas in belkalak axéʼ xi abatnaxtaláb in tejwamedhálakchik abal in kʼakʼnál in iniktal, kom pidhnének kʼal a Jehová.
18 MA TI 24 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | LEVÍTICO 22 ANI 23
«¿Jantʼoj i exobnál kʼal an ajib axi in tʼajalak an israelitas?»
it-1 934
Ajib tin kwéntaj an panes axi yab in kwaʼal i levadura
An kʼaʼál kʼicháj tam tu tʼajnalak an ajib tin kwéntaj an tortas no fermentadas, an israelitas u támkunalakchik ani nixéʼ a kʼicháj yabák u tʼojnal. Ban tsabchíl kʼicháj, an 16 a Nisán, u nenchabak jun bóyeʼ i cebada an sumo sacerdote. Axéʼ an cebada játs axi u kʼaʼál kʼojowabak ti Palestina. Okʼxidh kʼal axéʼ xi ajib, an israelitas yabak in éjtowalak kin eyendhaʼ axéʼ xi cebada xi ít. Yab in éjtowalakchik kin tsʼejkaʼ ti pan, nibal kin tʼiliy. An sumo sacerdote in neʼdhalak jun i bóyeʼ i cebada ani in dhiyalak tin tamét a Jehová ani biyat, u binabak ti tsʼakchixtaláb jun i carnero axi in kwaʼalak jun támub ti waʼtsinének. Jayej u binabak wéʼ i grano ti tsʼakchixtaláb, átsʼedhach kʼal wéʼ i aceite. (Le 23:6-14.) Yab waʼatsak nibal jun i abatnaxtaláb axi kin uluw abal kwaʼalak ka chikan i grano o i arina eblim ban altar, bélits abal talbél in tʼajaʼchik an sacerdotes. Yab expidh u tʼajnalak júnkats i tsʼakchixtaláb abal patalits an bichow, kʼalejkʼij tam yaneláb in binalak jun i tsʼakchixtaláb ani jayej an atiklábchik axi in kwaʼalak jun i kʼaláb ti Israel. (Éx 23:19; Dt 26:1, 2; ka ajiy PRIMICIAS.)
Jawaʼ in léʼak kin uluw. An israelitas in kʼapalak i tortas no fermentadas kom antsanáʼ ti uchnének ban abatnaxtaláb axi a Jehová in bínaʼ, axi kʼwajat dhuchadh ti Éxodo 12:14-20. Tanáʼ u ólchinalak jantʼoj yab kwaʼalak kin tʼajaʼ (versículo 19): «Al buk a kʼicháj, yab kwaʼal ka eyendhaʼchik i kʼoyej axi in kwaʼal i levadura. Ti Deuteronomio 16:3 an tortas no fermentadas jayej u bijiyáb «pan abal axi tʼeʼpidh», kʼal axéʼ xi pan an israelitas in tʼilalak támub ti támub abal in koʼoychik ka kalej lej dhubat ti Egipto (yabchik in punchij i levadura kom yab neʼetsak kin bajuw ka dhopey [Éx 12:34]). Antsanáʼ in tʼilálakchik abal kʼwajiy ti Egipto ti wikʼnél ani tʼojondhájchik lej tsapik. Pero jayej in tʼilálakchik abal kʼal a Jehová walkáj. Jaxtám a Jehová in uchaʼchik: «Abal etsʼey ka tʼilaʼchik abal nanáʼ tu kaldhaʼ ti Egipto». An israelitas in atsʼalakchik kulbél kom yabáts kʼwájatak ti wikʼnél, ani in lej kʼakʼnanchalak a Jehová kom játs kʼal axi ti walkáj. Axéʼ in tʼajalak abal kin léʼnaʼchik kin tʼajaʼ an ajib in kʼal an tortas no fermentadas. (Dt 16:16.)
it-2 631 párr. 1
Pentecostés
An kʼaʼál kʼojláts in kʼal an trigo yab u eyendhábak antsanáʼ jantʼiniʼ tu tʼajnalak kʼal an kʼaʼál kʼojláts in kʼal an cebada. U xaluwabak wéʼ i arina (4,4 l.) kʼal i levadura abal ka tsʼejkáj tsab i pan. Axéʼ xi pan in tsʼejkalak ejtíl an pan axi in ujnamak kin tsʼejkaʼ abal kin kʼapuw ani in nenchalak an sacerdotes abal kin kʼapuw (Le 23:17.) Junax kʼal axéʼ xi tsʼakchixtaláb jayej u chíkchinalak i koʼnél a Jehová (ofrendas quemadas), in binalakchik i tsʼakchixtaláb abal ka pákwlanchat in wálab, ani in binalakchik tsab i tsʼakchixtaláb abal ka kʼwajiychik koyat kʼal a Jehová. An sacerdote in yakʼwalak an pan ani péjachik i tʼuʼlek in kʼal an cordero ani in wiwalak tin tamét a Jehová. Antsanáʼ in tʼipoyalak abal kʼwajat in pidhál. Talbél tin wiwamal tin tamét a Jehová an pan ani an corderos, an sacerdote in éjtowalak kin kʼapuw kom pel jantʼiniʼ max kʼwájatakchik ti kʼapul kʼal a Jehová. (Le 23:18-20.)
¿I áynanchal ku tʼojon antsanáʼ jantʼiniʼ in tʼajál in bichówil a Jehová?
11 In bichówil a Jehová in léʼ abal ku kʼwajiy alwaʼ, jaxtám wilkʼidh tu tʼilchal abal ki lej tʼajaʼ ti kwéntaj axéʼ xi kaw axi in uluw an abatwalej Pablo: «Ku lej tʼajaxin ti kwéntaj abal ku tolmixin, ki kulbédhanchij in ichích an epchalchik. Yab ki jilaʼ tu támkunal ani más xowéʼ kom i tsuʼtal abal kʼwajat ti kʼunel an kʼij» (Heb. 10:24, 25). Tam an israelitas u támkunalak abal kin kʼakʼnaʼ a Jehová, u tsapnelak in bélomtal. An ajib axi in tʼajalak an israelitas in tʼajalak abal kin atsʼaʼchik lej kulbél. Jun i tʼiplab, ki tsalpay kʼal an kulbetaláb axi in atsʼaʼchik an israelitas tin kʼichájil a Nehemías tam ti in tʼajaʼchik an fiesta de las cabañas (Éx. 23:15, 16; Neh. 8:9-18). Wawáʼ jayej i bátsʼuwal yan i alwaʼtaláb tam u kʼalel ti tamkuntaláb ani ti púlik tamkuntaláb. Ki lej tsápnanchij ki eyendhaʼ patal jawaʼ u exóbchinal abal ka tsapikméj i bélomtal ani ki atsʼaʼ más u kulbél (Tito 2:2).
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w19.02 2 párr. 3
Ku kʼwajiy putudh kʼal a Jehová
3 Ku kʼwajiy putudh kʼal a Jehová játs ki kʼanidhaʼ kʼal patal i ichích ani ki kʼakʼnaʼ expidh Jajáʼ. Ti Biblia an kaw hebreo axi wilkʼamej abal «putudhtaláb» jayej u eyendháb abal tam jantʼoj kʼwajat putat, kidhat ani tʼokat. Jun i tʼiplab, an abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés in ulalak abal tam jun i israelita kin bínaʼ jun i tsʼakchixtaláb, an koʼnél kwaʼalak ka kʼwajiy lubach (Lev. 22:21, 22). An israelitas yab in éjtowalak kin bínaʼ ti tsʼakchixtaláb jun i koʼnél axi u yaʼul, ejtíl, max yab in kwaʼal jun in akan, jun in xútsun o jun in wál. Abal a Jehová kin batsʼuw jun i tsʼakchixtaláb, an koʼnél kwaʼalak ka kʼwajiy putat ani tʼokat (Mal. 1:6-9). ¿Jaleʼ tin léʼ a Jehová abal patal jawaʼ ki pidhaʼ ka kʼwajiy putat? Abal ki exbay ki tsalpay kʼal axéʼ xi tʼiplab. Tam i tsʼaʼyal jun i waliláb, yab i léʼ abal kin kʼipchij jun i pejach. I léʼ abal ka kʼwajiy kidhat ani yab ka kʼwajiy kʼatsenek. I léʼ abal ka kʼwajiy putat ani tʼokat. Jayétsekʼij in tomnál ki tʼajaʼ kʼal an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal a Jehová. Jajáʼ in léʼ abal an kʼanidhomtaláb axi i koʼonchal ka kʼwajiy kidhat, expidh ki kʼakʼnaʼ Jajáʼ.
25 MA TI 31 A ENERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | LEVÍTICO 24 ANI 25
«Jawaʼ u tʼájnalak ban jubileo in tʼipoyal abal weʼits neʼets ku walkáj»
it-2 228
Walkadhtaláb
An Dios axi tu walkál. A Jehová játs an Dios axi u wálkax. A Jehová in kaldhaʼ an israelitas ti Egipto ani in uchaʼchik abal max ka bélkaxin neʼetsak ka kʼwajiychik alwaʼ (Dt 15:4, 5.) A David in uluw abal axi u kʼwajílakchik altáj ti Jerusalén kʼwájatak alwaʼ béletnadh, ani «xeʼetsak walkadh». (Sl 122:6, 7.) Pero an abatnaxtaláb in ulalak abal max jun i atikláb ka jílkʼon tsʼejwantál, in éjtowalak kin nujuw tin báʼ abal kin koʼoy jawaʼ in yéjenchal jajáʼ ani in yanél. An abatnaxtaláb jayej in ulalak abal patal an esclavos israelitas kwaʼalak ka walkájchik ban bukchíl i támub (Éx 21:2.) Ban jubileo (tam kin bajuw cincuenta i támub) patal an israelitas u jílkʼonalakchik walkadh. Nixéʼ a kʼicháj patal axi u koʼoyabak jantʼiniʼ i esclavo u walkábak ani jitaʼchik in nujumal in tsabálil u wichbanchábak. (Le 25:10-19; ka ajiy JUBILEO.)
it-1 1120 párr. 3
Herencia
An israelitas yab in éjtowalakchik kin nujuw in tsabálil abal etsʼey, kom jajayej in kʼalakchik ani kwaʼalak kin jilchij in tsakámil axi neʼets ti wáʼtsinal. Jaxtám, tam an israelita kin nújuw an tsabál, an tsʼaʼum kwaʼalak kin jálbinchij jawaʼ in tsálpayal abal neʼets kin kanchij tam kin tʼojondhaʼ, pero an nújul kwaʼalak kin tʼajaʼ ti kwéntaj jay i támub in kʼíbchalej abal an jubileo abal tam, yab kin nújuw watʼadh jálbidh. Tam kin bajuw an jubileo, patal axi in nujumal jun i tsabál kwaʼalak ka wíchbanchat, max yab wichbanchamej okʼxidh. (Le 25:13, 15, 23, 24.) An atájchik axi kʼwájatak eléb ban bíchowchik axi báʼtelidh, jayej kwaʼalak ka wichbáj ban jubileo, pero an atájchik axi kʼwájatak altáj u áwilak ka tsʼaʼiyat abal etsʼey, kom an nujul expidh in kwaʼalak jun i támub abal kin tsab tsʼaʼiy, pero tam jun i levita kin nújuw jun i atáj altáj ba jun i bichow, jajáʼ in éjtowalak kin tsʼaʼiy tam kin leʼnaʼ kom yab in kwaʼalak más i tsabál. (Le 25:29-34.)
it-2 149 párr. 2
Jubileo
Kom an israelitas in lej belkalak an abatnaxtaláb in kʼál an Jubileo, yabak u watʼel jawaʼ xowéʼ u lej tejwamél al yan i bichow. Waʼats i atikláb axi lej tumínladh ani jayej waʼats axi lej tsʼejwantál. Kʼal axéʼ xi abatnaxtaláb in bátsʼuwalak i alwaʼtaláb patal an bichow, kom yab jitaʼ u jílkʼonalak tsʼejwantál ani patal in éjtowalak ka tólmixin abal ka kʼwajiychik alwaʼ. A Jehová neʼetsak kin láblinchij in tʼayablábil an israelitas ani neʼetsak kin exóbchij biyat jajáʼchik ka bélkaxin, axéʼ neʼetsak kin tʼajaʼ abal an israelitas ka kʼwajiychik kulbél ani kin batsʼuw i lablixtaláb axi expidh in éjtowal kin bínaʼ a Jehová. (Isa 33:22.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w09 1/9 22 párr. 4
¿Neʼets ki atsʼaʼ más kulbél max ki wíchbaʼ jawaʼ u tʼajchin?
Max jun i israelita kin odhnaʼ kʼeʼat ani kin jokʼtsebédhaʼ, an abatnaxtaláb in ulalak jantʼoj kwaʼalak ka tʼajchin. Tam, yab kwaʼalak kin wíchbaʼ jawaʼ tʼajchin nibal kin ódhnanchij in yanél. An abatnaxtaláb in ulalak abal axéʼ xi kʼibataláb kwaʼalak kin tsʼejkaʼ an éyal, ejtíl an jueces. Axéʼ in tʼajalak abal yab jitaʼ kin leʼnaʼ kin odhnaʼ in atkʼwajíl, kom in exlálak abal jawaʼ kin tʼajaʼ, neʼetsak ka tʼajchat jajáʼ jayej. Pero axéʼ xi abatnaxtaláb jayej u eynalak abal jantʼoj más.
1 MA TI 7 A FEBRERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | LEVÍTICO 26 ANI 27
«¿Jantʼoj kwaʼal ku tʼajaʼ abal a Jehová ti kin labliy?»
w08 15/4 4 párr. 8
Ki pojkaʼ «jawaʼ yab in kwaʼal in jalbíl»
8 ¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki wenkʼow an kʼaláb ti jun i dios? Ki tsálpay kʼal axéʼ xi tʼiplab. Jun i israelita in elál jun i tʼujub ban alteʼ. Kʼal nixéʼ xi tʼujub in éjtowalak kin tsʼejkaʼ jun i baʼteʼ o jun i atáj. Pero max kin eyendhaʼ ti «columna sagrada» neʼetsak kin tʼajaʼ abal an bichow kin kʼibchij a Jehová (Lev. 26:1). Jayej, xowéʼ an tumín u lej eynal. I eyendhál abal ki tsʼaʼiy jawaʼ i yéjenchal ani jayej i eyendhál abal ki tʼójonchij a Jehová (Ecl. 7:12; Luc. 16:9). Pero max ki lej pidhaʼ in jalbíl an tumín, i éjtowal ki wenkʼow ti dios ani kʼayúm ku tujey tu owmél kʼal a Jehová (ka ajiy 1 Timoteo 6:9, 10). Xowéʼ ta kʼicháj, jawaʼ an atiklábchik mas in tʼajál játs kin aliy an tumín. Jaxtám, yab kwaʼal ki pidhaʼ yan in jalbíl an tumín (1 Tim. 6:17-19).
it-2 1096 párr. 8
Temor
An israelitas in lej kʼakʼnalak (heb. moh·ráʼ) a Moisés kom in tsuʼuwchik jantʼiniʼ ti eyendháj kʼal a Jehová. (Dt 34:10, 12; Éx 19:9.) Jitaʼchik in belalak kʼal a Jehová, in kʼakʼnálakchik patal jawaʼ a Moisés kin uluw. In tʼajálakchik ti kwéntaj abal kʼwájatak ti eyendháb kʼal a Jehová abal kin bínaʼ i olchixtaláb. An israelitas kwaʼalak kin koʼonchij yan i kʼakʼnaxtaláb juʼtáj tu kʼakʼnabak a Jehová. (Le 19:30; 26:2.) In tejwamedhálakchik axéʼ xi kʼakʼnaxtaláb tam in kʼakʼnalak a Jehová antsanáʼ jantʼiniʼ in kónoyalak ani tam in belkalak jawaʼ in ulal an abatnaxtaláb.
w91 1/3 17 párr. 10
«A Dios neʼets ti pidhaʼ i koyattaláb» ta ichích
10 A Jehová in uchaʼ an israelitas: «Max tatáʼchik ka beldhaʼ a ejatal antsanáʼ jantʼiniʼ tu konchal ani max ka belkaʼchik patal jawaʼ tu abchal ka tʼajaʼ neʼets tu úldhanchij an áb tam ka yéjenchij ani patal jawaʼ ka tʼayaʼ neʼets ka waʼtsin. Nanáʼ neʼets ku tʼajaʼ abal ka waʼtsin i koyattaláb ban bichow, tatáʼchik neʼets ka ejtow kit kwatsiy ti wáyal ani yab neʼets ka tsʼejnaʼ nibal jantʼoj; yab neʼets ku jilaʼ abal ti odhnaʼ nibal jun i koʼnél axi pójkax ani nibal jun i bichow neʼets ti otsanchij. Nanáʼ neʼets kin kʼwajiy kʼal tatáʼchik, neʼets tu tʼajaʼ tu bichówil ani tatáʼchik neʼets ti kin kʼakʼnaʼ. (Levítico 26:3, 4, 6, 12.) An israelitas neʼetsakchik ka kʼwajiy koyat kom yab neʼetsak ka otsanchat kʼal jitaʼ tu pojkáb, neʼetsak kin koʼoy patal jawaʼ kin yéjenchij ani neʼetsak ka kʼwajiy utat kʼal a Jehová. Pero expidh neʼetsakchik kin ejtow kin batsʼuw axéʼchik xi alwaʼtaláb max kin belkaʼ an abatnaxtaláb in kʼál a Jehová (Salmo 119:165.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
it-2 657
Peste
Jawaʼ u watʼelak tam yab in belkálakchik a Dios. A Jehová in uchaʼ an israelitas abal max yabchik ka bélkaxin neʼetsak kin abchij yan i yawʼláts axi u dhaʼux. (Le 26:14-16, 23-25; Dt 28:15, 21, 22.) Ban Biblia i elál i tʼiplab abal tam a Jehová in lábliyalak jun i atikláb, Jajáʼ u kʼwajilak más alwaʼ tin ejatal ani kʼwájatak mas utat kʼal a Jehová (Dt 7:12, 15; Sl 103:1-3; Pr 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Rev 21:1-4), ani jayej i elál i tʼiplab abal tam jun i atikláb u wálbinalak, in éjtowalak ka yawʼláts. (Éx 15:26; Dt 28:58-61; Isa 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Jn 5:14.) Junchikíl a Jehová in ábchijchik jun i yawʼláts axi kidháb talchik i atikláb axi wálbin, ejtíl a Míriam, a Uzías ani a Guehazí in ábchijchik i lepra (Nú 12:10; 2Cr 26:16-21; 2Re 5:25-27), pero al yan i bichow an atiklábchik dhaʼuyat kʼal yan i yawʼláts kom yabchik in béletnaʼ in ejatal ani in tʼajalak yan jantʼoj axi kidháb. Expidh in yajchíknaʼchik kom in tʼajalak jantʼoj axi kidháb. (Gál 6:7, 8.) Tin kwéntaj an atiklábchik axi inikbej ani uxumbej, an abatwalej Pablo in uluw abal a Dios «in jilaʼ abal axéʼchik xi atikláb kin tʼajaʼits jawaʼ kin leʼnaʼ ani kin tʼajaʼ yan i tʼajbiláb tin anam tʼuʼul axi lej tidhetál, pero talbél in yajchíknaʼchik kʼal patal jawaʼ in tʼajaʼ» (Ro 1:24-27.)
8 MA TI 14 A FEBRERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NÚMEROS 1 ANI 2
«A Jehová in tʼójojoyal in bichówil»
w94 1/12 9 párr. 4
A Jehová in aychal abal expidh ki kʼakʼnaʼ Jajáʼ
4 ¿Jantʼiniʼ tu kʼwajílak in israelitas ban desierto? Max i ejtowámalak ki tsuʼuw, neʼetsak ki tʼajaʼ ti kwéntaj abal u kʼwajílakchik al yan i tiendas de campaña, alwaʼ kʼelbadh. Tanáʼ waʼatsak watʼadh tres millones i israelitas, ani kʼwájatakchik ajidh al óxchik i tribus. Waʼatsak óxchik i tribus ban norte, ban sur, ban este ani ban oeste. Tsʼejel ban campamento, waʼatsak kʼeʼat i tribu ajidh al tse i yaneláb. Pelak an levitas ani jayej u kʼwajílak al i tiendas de campaña. Tsʼejelak ban campamento, jayej waʼatsak jun i atáj lej alwaʼ tsʼejkadh, axi mápudhak kʼal i tóltom, axéʼ xi atáj pelak an tabernáculo. Axi in tsʼejkaʼ an israelitas axi pidhan i tsalpadhtaláb kʼal a Jehová. (Números 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Éxodo 35:10.)
it-1 403 párr. 1
Campamento
Lej púlikak an campamento in kʼal an israelitas. Waʼatsak 603.550 i inikchik axi u kʼalelak ti pejéx, i uxumchik, i tsakam, i atikláb axi payeblábits ani yan axi u yaʼúl, jayej waʼatsak 22.000 i levitas, ani waʼatsak jayej axi yab i israelitas, ajidhits patal waʼatsak 3.000.000 i atikláb. (Éx 12:38, 44; Nú 3:21-34, 39.) Yab i lej exlál jay in puwém an tsabál in eyendhaʼ an israelitas abal ka kʼwajiychik. Tam ti an israelitas in toniy Jericó, in eyendhachik an tsabál axi kʼwajat ti «Bet-jesimot ma ti Abel-sitim”. (Nú 33:49.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
it-1 1231
Inscripción
Tam u ajiyabak an israelitas, u dhuchunchábak in bij, in yanél juʼtáj ti talak ani in tribu. Yab expidh pelak abal ka exláj jay i israelitas waʼats. An israelitas u ajiyábak abal yan jantʼoj, ejtíl abal ka exláj jantʼiniʼ ti neʼetsakchik kin jalbiy an impuestos ani jitaʼ neʼets ka kʼalej ti pejéx. An levitas u ajiyábak abal ka exláj jantʼoj tam tʼojláb neʼetsak kin tʼajaʼchik ban tabernáculo.
15 MA TI 21 A FEBRERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NÚMEROS 3 ANI 4
«In tʼojlábil an levitas»
it-2 890 párr. 1
Sacerdote
Tam ti in kwaʼalakchik kin belkaʼ an abatnaxtaláb axi pidhan a Moisés. Tam ti a Jehová in kaldhaʼ an israelitas ti Egipto, in tʼajaʼ ka tsemets patal in kʼaʼál tsakámil an egipcios pero yab tsemets nibal jun in kʼaʼál tsakámil an israelitas. (Éx 12:29; Nú 3:13.) A Jehová in kʼalnaʼ axéʼchik xi tsakam kom in kʼaniy, ani jaxtám expidh in éjtowalakchik ka eyendháj abal kin tʼójonchij a Jehová. A Jehová in éjtowalak kin eyendhaʼ patal axéʼchik xi tsakam abal ka tʼójonchat jantʼiniʼ i sacerdotes o ti tólmix ban tabernáculo, pero in takuy kin eyendhaʼ expidh an levitas abal axéʼ xi exbadh tʼojláb. Jaxtám in eyendhaʼ patal an inik axi pelak i levitas abal kin kalchij patal in kʼaʼál tsakámil an doce tribus (a Efraín ani a Manasés, in tsakámil a José, kʼwajatak ajidh jantʼiniʼ tsab i tribus). Tam ti ajiyat patal an inik axi pelak i levitas, tʼajan ti kwentáj abal in kʼibchalak 273 abal kin kidhbay in yaném an tsákamchik axi a Jehová in kʼaniy ti Egipto. Jaxtám a Jehová in uluw abal axéʼ xi 273 i atikláb, kin bínaʼ 5 siclos, (11 dólares [E.U.A.]) kom yab waʼats jun i levita abal ka kálchiyat, an tumín axi támkuyat pidhan a Aarón ani in tsakámil. (Nú 3:11-16, 40-51.) Tam ti a Jehová in uluw ka tʼajan axéʼ, in takuyámalits in tsakámil a Aarón abal kin bajuw ti sacerdotes kom pelak i levitas. (Nú 1:1; 3:6-10.)
it-2 213
Levitas
In uchbíl. An levitas kalej kʼal ox in tsakámil a Leví: a Guersón (Guersom), a Qohat ani a Merarí. (Gé 46:11; 1Cr 6:1, 16.) Tam ti kʼwajiychik ban desierto, axéʼchik xi yaneláb u kʼwajilak utat ban tabernáculo: in yanél a Aarón kʼwajiy ban E., tin tamét an tabernáculo; axi más an qohatitas kʼwajiy ban S.; an guersonitas, ban O., ani an meraritas ban N. (Nú 3:23, 29, 35, 38.) In tojlábil an levitas pelak kin pakuw an tabernáculo ani kin kitnaʼ tam neʼetsak ka beláts. Tam neʼetsakchik ka beláts, a Aarón ani in tsakámil in paʼbalak an cortina axi kʼwajatak ban Santísimo ani in páxkʼiyalak an arca del testimonio, an altares ani axi más an eyextaláb axi u eyendhabak. An qohatitas in neʼdhalak axéʼ xi eyextaláb. An guersonitas in kitnalak patal an tóltom axi u eyendhabak ban tabernáculo, an pantallas ani patal an tsʼaj axi u eyendhabak. An meraritas in kitnalak patal kʼal jawaʼ ti kubat an tabernáculo, ejtíl an armazones, an columnas, an pedestales ani an estacas ani an tsʼaj axi kʼwajatak tin tonidh an tabernáculo). (Nú 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.)
it-2 214 párr. 2
Levitas
Tin kʼichájil a Moisés an tʼojláb más tsapik abal an levitas u tujelak tam kin putuw treinta i tamub, in tʼojlábil pelak kin kítnaʼchik an tabernáculo ani patal jawaʼ u eynalak tanáʼ, tam ka belatschik. (Nú 4:46-49.) Talchik i tʼojláb in éjtowalak ka tújeychik kin tʼajaʼ tam kin putuw veinticinco i támub, pero yab u jílchinalak kin tʼajaʼ an tʼojláb axi más tsapik, ejtíl kin kitnaʼ an tabernáculo. (Nú 8:24.) Tin kʼichájil a David, an levitas in éjtowalakchik ka tujey ti tʼojnal tam kin putuw veinte i támub. A David in uluw abal játs kom yabáts neʼetsak ka yéjenchat ka yátsiyat an tabernáculo kom neʼetsak ka tsʼejkaj jun i templo. An levitas in éjtowalak kin jílaʼchik ti tʼojnal tam kin putuw cincuenta i támub. (Nú 8:25, 26; 1Cr 23:24-26; ka ajiy EDAD.) An levitas kwaʼalak kin exlaʼ alwaʼ an abatnaxtaláb, kom junchikíl u kónchinalak kin ajchij an israelitas ani kin exóbchij. (1Cr 15:27; 2Cr 5:12; 17:7-9; Ne 8:7-9.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w06 1/8 23 párr. 13
Ki koʼoy i tsalpadhtaláb: ki tsʼejnaʼ ki kʼipchij a Dios
13 A David lej tólmiyat kʼal a Jehová tam ti más in yéjenchalak, jaxtám yab in leʼak kin kʼibchij ani in belalak kʼal Jajáʼ (Salmo 31:22-24). Pero oxíl i kalel yab in tʼajaʼ ti kwéntaj abal kʼal jawaʼ kʼwajatak in tʼajál neʼetsak kin kʼipchij a Jehová, ani jaxtám in lej yajchiknaʼ. An kʼaʼál játs tam ti neʼdháj an arca del pacto abal ti Jerusalén. A Jehová in ulumal abal an levitas kwaʼalak kin kitnaʼchik an arca del pacto tin punukʼ, pero a David in uluw abal ka neʼdhaj al jun i carruaje. Tam ti a Uzah in teynaʼ an arca abal yab ka íjkan, dhúbatkʼij tsemets kom yab in tomnálak kin takaʼ. Jawaʼ in tʼajaʼ a Uzah yab tekedh ani jaxtám ti tsemets. Pero in lej wálab pel a David, kom yab in belkaʼ an abatnaxtaláb axi a Jehová in binamal. Kʼal axéʼ i exobnál abal max i tsʼejnál ki kʼipchij a Jehová neʼets ki tʼajaʼ patal jawaʼ jajáʼ tu kónchal (2 Samuel 6:2-9; Números 4:15; 7:9).
22 MA TI 28 A FEBRERO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NÚMEROS 5 ANI 6
«¿Jantʼiniʼ i éjtowal ki nitsʼbiy an nazareos?»
it-2 467; 468 párr. 1
Nazareo
Jitaʼchik in tákuyalak kin tʼajaʼ ti Nazareo waʼatsak ox jantʼoj axi yab in éjtowalak kin tʼajaʼ: 1) Yab in tomnálak kin utsʼaʼ nibal jantʼoj axi u wíledhax; yab kwaʼalak kin kʼapuw i uvas axi téjtey, axi wéjnek nibal axi wáynek. Yab kwaʼalak kin utsʼanchij in jaʼlíl an uva nibal ti vinagre, nibal max jilmédhachits. 2) Yab kwaʼalak kin kótoychik in xiʼíl. 3) Yab kwaʼalak kin takaʼ i tsemelom, belits max pel in papá, in mamá o in epchal. (Nú 6:1-7.)
Jitaʼchik in tákuyalak kin tʼajaʼ jun i tʼojláb axi exbadh. An atikláb axi in tákuyalak kin tʼojonchij a Jehová [«takudh, pilmedhach»] kwaʼalak ka «kʼwajiy» jantʼiniʼ i nazareo, kin tʼojonchij expidh a Jehová. Yab pelak abal ka tsuʼtat kʼal an atiklábchik abal lej tʼokatits in tʼajál. An abatnaxtaláb in ulalak: «Jayits i támub ka kʼwajiy jantʼiniʼ i nazareo, jajáʼ kʼwajat takudh abal a Jehová». (Nú 6:2, 8; ka jumbiy kʼal Gé 49:26, nota.)
Jawaʼ a Jehová in kónchalak kin tʼajaʼ an nazareos pelak abal kin putuw alwaʼ kʼal in uchbíl. An sumo sacerdote u kónchinalak abal yab kin takaʼ i tsemélom, bélits max pel in lej yanél ani jayetsej u kónchinalak an nazareo. An sumo sacerdote ani an sacerdotes jayej u kónchinalak abal yab kin utsʼaʼ i vino ani nibal jantʼoj axi u wíledhax biyat kʼwájatakchik in tʼojonchal a Jehová, kom an tʼojláb axi in tʼajalakchik in kwaʼalak yan in exbádh. (Le 10:8-11; 21:10, 11.)
Jayej, abal an nazareo (heb. na·zír) ka kʼwajiy tʼokat, yab kwaʼalak kin kotoy in xiʼíl. Axéʼ in tʼajalak abal ka exláj abal kʼwajatak in tʼojonchal a Jehová jantʼiniʼ i nazareo. (Nú 6:5.) An kaw hebreo na·zír jayej eyendháj abal ka bíjiyat an vides axi «yab u putsinchábak» tam kin bajuw an buk i támub ani ban jubileo. (Le 25:5, 11.) Kʼeʼat jantʼoj, an sumo sacerdote in eyendhalak jun in puch abal in okʼ ani tin tamét in kwaʼalak jun i lámina tsʼejkadh kʼal i oro axi in ulalak: «Expidh a Jehová játs axi tʼokat», axéʼ in tejwamedhálak abal «expidh kʼwajat in tʼójonchal a Jehová [heb. né·zer, axéʼ xi kaw u kálelak kʼal an kaw na·zír]». (Éx 39:30, 31.) An corona axi in eyendhálak an reyes axi ti Israel jayej u bijiyábak né·zer. (2Sa 1:10; 2Re 11:12; ka ajiy CORONA; DEDICACIÓN.) An abatwálej Pablo in uluw abal ti tamkuntaláb, an mimlábchik in eyendhál nakat in xiʼíl abal játs ti ka páxkʼinchat in okʼ. Kʼal axéʼ u tʼilchinal abal yab junat in éy kʼal an inik ani abal kwaʼal kin kʼakʼnaʼ, kom antsanáʼ tin ulumal a Dios. Jaxtám, an nazareo in jilalak nakat in xiʼíl antsanáʼ jantʼiniʼ jun i mimláb, yab in utsʼalak nibal wéʼ i vino ani in tsápnanchalak ka kʼwajiy tʼokat tin ejatal ani yab ka lúklin, antsanáʼ in tejwamédhalak abak expidh in belkalak a Jehová ani abal neʼetsak kin tʼajchij in kulbetal. (1Co 11:2-16; ka ajiy CABELLO; COBERTURA PARA LA CABEZA; NATURALEZA.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w05 15/1 30 párr. 2
Konowixtalábchik axi a tʼajamal
A Sansón jayej pelak i nazareo, pero jajáʼ wéʼ pilits jawaʼ konchat kin tʼajaʼ. Okʼxidh ka waʼtsin a Sansón, in mamá uchan kʼal jun i ángel in kʼál a Jehová: «¡Ka atsʼaʼ!, neʼets kit jílkʼon koʼodh, neʼets ka koʼoy jun i tʼeleʼ. Yab jaykʼiʼ kwaʼal ka kotchat in xiʼíl, kom expidh ka waʼtsin pelits i nazareo takudh kʼal a Jehová ani jajáʼ neʼets kin kʼaniy an bichow Israel abal yab ka odhnáj kʼal an filisteos» (Jueces 13:5). A Sansón yab in takuy kin tʼajaʼ ti nazareo, pel kʼal a Jehová ti tákuyat ani neʼetsak kin tʼojonchij a Jehová jantʼiniʼ i nazareo patal in ejatal. Jaxtám, jajáʼ yab u kʼánchinalak kin takaʼ i tsemelom, kom yab in éjtowalak ka waʼtsin ti ít ani ka tujey juníl jantʼiniʼ i nazareo. Tam, kʼal axéʼ i éxbayal abal wéʼ junits axi tákudhak kʼal a Jehová jantʼiniʼ i nazareo ani axi in tákuyalak tin kwetemtal kin tʼajaʼ ti nazareo.