Abal ka exbay an Tolmixtaláb abal ti exóbal abal an tamkuntaláb I Ejatal ani i Tʼojlábil tu aykol kʼal a Cristo
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3 MA TI 9 A JULIO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | ESDRAS 4 MA TI 6
«Yab ka tʼokʼbaychik an tʼojláb»
w22.03 18 párr. 13
¿A tsuʼtal jawaʼ in tsuʼuw a Zacarías?
13 Belits abal yab u jilcháb kin tsab tsʼejkaʼ an templo, an sumo sacerdote Josué ani an gobernador Zorobabel in tujchij kʼal an tʼojláb «abal kin tsab tsʼejkaʼ in kʼimaʼ a Dios» (Esd. 5:1, 2). Talchik i judíos u jikʼelak kom in tsʼejnalak kʼal jitaʼ yab u jilchinal kin tʼajaʼ an tʼojláb ani in ulalakchik yab neʼets ki éjtow ki tsinaʼ axe xi pulik tʼojláb. Jitaʼchik in okʼnálak an tʼojláb pelak a Josué ani a Zorobabel, pero in yéjenchalak kin exlaʼchik abal kʼwajatak ti tólmiyáb kʼal a Jehová abal kin putuw kʼal an tʼojláb. Ki tsuʼuw jantʼiniʼ ti tólmiyatchik kʼal a Jehová.
w86 1/2 29, recuadro párrs. 2, 3
A Jehová «in tólmiy an okʼnomchik»
Tam ti an judíos wichiy ti Jerusalén, in jilaʼchik kubat an tʼojláb kʼal an templo al 16 i támub. An kawlómej Ageo ani a Zacarías in kanatbédhaʼ an judíos ani antsanáʼ in tujchijchik kʼal an tʼojláb abal ka tsab tsʼejkáj an templo. Ani weʼ talbél an eyalchik axi ti Persia in exaʼchik kin kubdhaʼ an tʼojláb. Ani in uchaʼchik: «¿Jitaʼ ti abaʼ abal ka tsab tsʼejkaʼchik axéʼ xi atáj?». (Esdras 5:1-3.)
An tokʼtsixtaláb axi kin bínaʼ pelak jantʼoj lej exbadh. Max kin tejwamédhaʼchik abal in tsʼejnál tam yabáts neʼetsak kin aynanchijchik kʼal an tʼojláb. Ani max a Josué ani a Zorobabel kin tomolnaʼ axéʼchik xi eyal, jajáʼchik in éjtowalak kin abaʼ abal ka kubdhaʼ axéʼ xi tʼojláb abal etsʼey. Talbél an okʼnomchik okʼnadh kʼal a Zorobabel ani an sumo sacerdote Josué in dhuchaʼ jun i uw juʼtáj tin olnál abal in kwaʼalak jun i permiso abal kin tʼajaʼchik nixéʼ xi tʼojláb. Al nixéʼ xi carta in olchijchik abal an eyal Ciro biyálits in pidhaʼchik jun i uw abal an judíos walkadhak abal kin tsab tsʼejkaʼ an templo. Kom an eyalchik persas in exlalak abal an abatnaxtaláb axi in tsʼejkaʼ an tsʼalej ciro yab in ejtowalak kin jalkʼuy, in takuy yab kin tomolnaʼ axéʼ xi abatnaxtaláb. Antsanáʼ, kʼal in tólmixtal a Jehová in ejtowchik kin aynaʼ kʼal an tʼojláb, ma tam an tsʼalej Darío in tsʼejkaʼ kʼeʼat i uw abal ka tólmiyat an judios kin tsab tsʼejkaʼ an templo. (Esdras 5:11-17; 6:6-12.)
w22.03 15 párr. 7
¿A éjtowal ka tsuʼuw jawaʼ in tsuʼuw a Zacarías?
7 Talbél jun dhubatkʼij watʼey jantʼo axi in lej tólmiy an judíos. Ban támub 520 okʼxidh ka chich a Cristo kʼwajiy ti abatnom jun i ít eyal ti Persia, an tsʼaleʼ Darío I. Tam ti in kwaʼálakits tsab i tamub ti eyal, an tsʼalej Darío in exlaʼ abal yabak tekedh ka kʼanchin an judíos kin tsab tsʼejkaʼ in kʼimáʼ a Dios, jaxtám in bínaʼ an batnaxtaláb abal ka jilanchik kin tsʼejkaʼ an templo (Esd. 6:1-3). Kʼal jawaʼ watʼey in tejwamédhaʼ abal a Jehová kʼwajatak i tólmiyal in bichowil, pero axéʼ xi tʼsalej jantʼoj más. In abnaʼ abal an atiklábchik axi yab in jilalak abal an judíos kin áynanchij in tʼojlabil, kin jilaʼchik ti tomolnax ani kin pidhaʼ i tumín ani an eyextaláb axi kin yejenchij abal kin talabedhaʼchik kin tsʼejkaʼ an templo (Esd. 6:7-12). Antsanáʼ an judíos in ejtowchik kin talabedhaʼ an tʼojláb al utat boʼ i tamub, al an támub 515 okʼxidh a Cristo (Esd. 6:15).
w22.03 19 párr. 16
¿A éjtowal ka tsuʼuw jawaʼ in tsuʼuw a Zacarías?
16 Kʼeʼat jantʼiniʼ a Jehová in tólmiyal in bichowil pel kʼal an «tʼojnal axi putudh ani tsalpadh». (Mat. 24:45). Tam junchikil walám an tʼojnal axi putudh ani tsalpadh tu ku pidhaʼ i olchixtaláb axi yab i lej exbayal. Jun i tʼiplab, walám ku uchan abal ku tʼojojon abal tam ka watʼey jun i yakchiktaláb juʼtáj u kʼwajíl, pero walám ki tsalpay abal yab i yejenchal ki tʼajaʼ kom i tsalpayal abal nixéʼ yab neʼets ka watʼey. O Walám ki tsalpay abal an tʼojnal axi putudh kʼwajat in lej watʼkʼanchal abal tu ku beletnaʼ tam u watʼel jun i yawʼláts ejtíl an coronavirus. Tam, ¿jantʼoj in tomnál ki tʼajaʼ max ki tsalpay abal an olchixtaláb axi u pidhan yab neʼets tu ku tólmiy? Walám neʼets tu ku lej tólmiy ki tʼilaʼ jantʼiniʼ ti tólmiyat an judíos kom in belkaʼ an abatnaxtaláb xi pidhan kʼal a Josué ani a Zorobabel. Axi jayej neʼets tu ku tólmiy pel ki tʼilaʼ kʼeʼatchik i tʼiplab axi tu ólchal an Biblia. In tʼojnalilchik a Jehová biyalits ti batsʼuwamal i olchixtaláb axi ejtíl max yab in yejenchal, pero kom in belkaʼchik jekʼondháj (Juec. 7:7; 8:10).
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w93 15/6 32 párrs. 3-5
¿A jtowal ka belaʼ jawaʼ in ulal an Biblia?
An patʼál tumín tsʼejkáj ti Tarso, tam ti kʼwajiy ti abatnom an eyal Mazaeus ban siglo IV okʼxidh ti kʼichájil. An bichow tarso pel jun i bichow axi xoweʼ ta kʼichaj kʼwajat ban sureste ti Turquía. An dhucheʼ axi in chiʼdhál an tumín in bijiyalak a Tatenai jantʼiniʼ an eyal axi al an tsakam bichow “de más allá del Río”, axi in le kin uluw an río Éufrates. Pero, ¿jaleʼ ti lej exbadhak nixéʼ xi dhucheʼ axi in chiʼdhalak an tumin?
Kom axéʼ xi kaw jats axi tataʼ neʼets ka elaʼ ban Biblia. Ti Esdras 5:6 ma ti 6:13 In olnál an eyal tatenai in abchij jun i kaw an tsʼaleʼ Dario axi ti persa ani jajaʼ tokʼtsiy kʼal jun i carta. Axéʼ xi carta kwalak kin tsuʼuw kom an judios kʼwajatak in tsʼejkal an templo axi ti Jerusalen. A Esdras pelak jun i dhuchum axi lej witʼadh kʼal in abatnaxtal a Dios, jaxtam ti ejtowal ki belaʼ abal tekedh jawaʼ in dhuchaʼ. Ti Esdras 5:6 ani 6:13 neʼets ka ejtow ka tsuʼuw abal u bijiyab a Tatenai an «an gobernador axi kʼwajat junpukʼeʼ an Río».
A Esdras in dhuchaʼ an pejach axi ban Biblia utat al an támub 460 okʼxidh ti kʼichajil, jun i cien años okʼxidh ka tsʼejkáj an patʼál tumín. Walám talchik kin uluw abal in bij jun i eyal axi kʼwajiy ti biyál yab in kwaʼal in jalbíl. Pero max jitaʼchik in dhuchaʼ an Biblia in jilaʼchik i kaw axi ejtíl max yab lej exbadh on confiables hasta en esos pequeños detalles, ¿yab aníts abal axéʼ tu tólmiyal ki belaʼ abal chubax jawaʼ in ulal an Biblia?
10 MA TI 16 A JULIO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | ESDRAS 7 MA TI 8
«A Esdras in puwénchij a Jehová kʼal jawaʼ in tʼajálak tin ejatal»
w00 1/10 14 párr. 8
An exobintaláb axi tu kulbedhál ani tu kanatbedhál
8 Abal ki kʼanidhaʼ in káwintal a Dios kwaʼal ka kalej ti ichích, kom tanáʼ tu elel jawaʼ i atsʼál. Tam i lupudh tsalpayal jawaʼ ítekʼij ti ajiyamal in tomnál ki lej kulbetnaʼ. Jayej in tomnál ku weʼ kublen ki tsalpay jantʼoj tu exobchal tin kwéntaj a Jehová ani jantʼiniʼ ti neʼets ki eyendhaʼ axéʼ ti ejatal. Abal ki éjtow ki tʼajaʼ axéʼ i yéjenchal ki koʼoy koyat i tsalapil ani ki olonchij a Jehová. Abal ki ajiy an Biblia kwaʼal ki tʼojojoy i ichich antsanáʼ jantʼiniʼ in tʼajaʼ a Esdras. An Biblia in ulal: «A Esdras in tʼojojoy okʼxidh in ichích abal kin ajiy in abatnaxtal a Jehová, kin eyendhaʼ ti ejatal ani kin exóbchij an israelitas jantʼoj jats axi in konoyalak a Dios» (Esdras 7:10). Ki tʼajaʼ ti kwéntaj jantʼoj játs axi in leʼak a Esdras, tam tin tʼojojoy in ichich: kin exóbnaʼ, kin punuw ti tʼajbiláb jawaʼ in exóbnaʼ ani kin exóbchij axi kʼeʼatchik. Wawáʼ jayej ki tʼajaʼ antsanáʼ.
si 75 párr. 5
El libro bíblico número 13: 1 Crónicas
5 Patal jawaʼ a Esdras in dhuchaʼ i ejtowal ki belaʼ kom jajáʼ in aliy i olchixtaláb axi chubax ani tekedh. «A Esdras in tʼojojoy okʼxidh in ichich abal kin ajiy in abatnaxtal a Jehová, kin éyendhaʼ ti ejatal ani kin exóbchij an israelitas jantʼoj jats axi in konoyalak a Dios.» (Esd. 7:10.) A Jehová in tólmiy a Esdras kʼal in espíritu santo abal kin éjtow ki dhuchaʼ jawaʼ kʼwajat ti Biblia. Ma an eyal persa in tʼajaʼ ti kwéntaj abal an tsalpadhtaláb axi in kwaʼalak a Esdras talak kʼal a Dios, jaxtám in pidhaʼ i awiltaláb abal kin konchij i tólmixtaláb an bichowchik axi kʼwajatak utat ti Judá. (Esd. 7:12-26.) Kʼal axéʼ xi uchbixtaláb axi pidhan a Esdras kʼal Jehová ani kʼal an tsʼalej Artajerjes tólmiyat abal kin éjtow kin tamkuy jawaʼ xowéʼ i éjtowal ki elaʼ ti Biblia.
it-1 1186 párr. 4
Tsaʼataláb
Tu pidhál an tolmixtaláb axi i yéjenchal. An atikláb axi in tejwamedhál i tsaʼataláb in éjtowal kin belaʼ abal neʼets ka tólmiyat kʼal a Jehová. A Jehová in uchbiy a Esdras bal kin okʼnaʼ an bel abal an isrelitas axi kʼwajatak ti Babilonia jun i 1.500 i inikchik an sacerdotes ani kʼeʼat i atiklab axi yab i israelitas, an mimlábchik ani an tsakamchik. Jayej in neʼdhalakchik yan i kʼaláb ejtíl i oro, i plata abal kin eyendhaʼ ban templo ti Jerusalén. Jaxtám in lej yejenchalak ka beletnáj ban bel abal ka ulitschik alwaʼ ti Jerusalén, pero a Esdras yab in konchij in tolmixtal an tsʼalej axi ti Persia kom max kin tʼajaʼ yab neʼetsak kin tejwamédhaʼ abal in belaʼ kʼal a Dios kom okʼxidh in uchamalakits an tsʼalej axéʼ xi kaw: «A Dios in tólmiyal patal kʼal jitaʼ tu aliyab». Jaxtám in uchaʼ an israelitas abal kin tʼajaʼ jun i pabiltaláb ani kin konchij in tólmixtal a Jehová. Ani tin nakél an bel beletnájchik kʼal a Jehová ani antsanáʼ ulitschik alwaʼ ti Jerusalén. (Esd 8:1-14, 21-32.) Tam ti a Daniel kʼwajatak ti Babilonia in tsaʼkaʼ tin baʼ ani etsʼey in aliy in tólmixtal a Dios ani jajáʼ in abaʼ jun ángel abal ka tsapikmedháj. (Da 10:12.)
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w06 15/1 19 párr. 10
Puntos sobresalientes del libro de Esdras
7:28–8:20. ¿Jaleʼ yan i judíos axi u kʼwajílak ti Babilonia yab in leʼnaʼ ka kʼalej kʼal a Esdras ti Jerusalén? Waʼats lej weʼ i kʼwajíl ti Jerusalén bélits abal wichenekak jun i mukeʼ i judíos ani watʼenekakits sesenta i támub. Kwaʼalakchik kin tujuw junil ti ít, ani tanaʼ kʼakʼadhak ka kʼwajiy. Jayej ti Jerusalén yab neʼetsak kin koʼoy i tumín jantʼiniʼ ti Babilonia. Jayej an bel axi neʼetsak kin belnaʼ lej kʼakʼadh. Jitaʼchik ka wichiy ti Jerusalén kwaʼalak kin lej belaʼ kʼal a Jehová ani yab ka jikʼey. A Jehová in lej tsapikmédhaʼ a Esdras. Jaxtám jajáʼ in éjtow kin tsapikmédhaʼ jun i 1.500 i yaneláb, walám jun i 6.000 i atikláb tʼojojon abal ka wichiy ti Jerusalén. Jayej kʼalej kʼal a Esdras 38 i levitas ani 220 i atiklábchik axi yab pel i israelitas.
17 MA TI 23 A JULIO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | ESDRAS 9 ANI 10
«I lej yajchiknál tam yab ku bélkaxin»
w06 15/1 20 párr. 1
Puntos sobresalientes del libro de Esdras
9:1, 2. ¿Pelak jun i kʼakʼadhtaláb abal an judíos ka tómkin kʼal an atiklábchik axi u kʼwajílak utat ti kʼal an israelitas? In bichowil a Dios kwaʼalak kin béletnaʼ an kʼakʼnaxtaláb axi chubax ma tam ka ulits an Mesías. Lej kʼakʼadhak max an Israelitas ka tómkin kʼal i atiklábchik axi yab in kʼakʼnál a Jehová. An judíos axi tomkin kʼal i atiklábchik axi yab pel i israelitas neʼetsak kin tʼajaʼ abal in bichowil a Dios kin jilaʼ an kʼakʼnaxtaláb xi chubax. Ani walám in éjtowalak ka taley an kʼakʼnaxtaláb axi chubax. ¿Ani max talnekak an an kʼakʼnaxtaláb axi chubax jitaʼ neʼetsak kin batsʼuw an Mesías? ¡Jaxtám a Esdras in lej jikʼpaʼ tam in tsuʼuw jawaʼ in tʼajamalak an israelitas!
w09 1/10 10 párr. 6
¿Jantʼoj in leʼ a Jehová abal wawaʼ ki tʼajaʼ?
Ki belkaʼ a Jehová in chiʼdhál yan i alwaʼtaláb. A Moisés in dhuchaʼ axéʼ ban versículo 13: «Ka belkaʼ in abatnaxtal a Jehová [...] pabal tatáʼ kin kʼwajiy alwaʼ». Patal jawaʼ Dios tu konchal ki tʼajaʼ pel abal ku kʼwajiy alwaʼ. Etsʼey ki tʼilaʼ abal a «Dios u lej kʼanidhom» (1 Juan 4:8). Jaxtám, ki belkaʼ in abatnaxtal tu pidhál i alwaʼtaláb xowéʼ ani axi taʼtal a kʼicháj (Isaías 48:17). Max etsʼey ki belkaʼ jawaʼ jajáʼ tu konchal yab neʼets ki yajchiknaʼ ani axi al an kʼicháj axi taʼtal neʼets ku kulbéj kʼal an lablixtaláb axi neʼets kin chidhaʼ in Eyaltal a Dios.
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w06 15/1 20 párr. 2
Puntos sobresalientes del libro de Esdras
10:3, 44. ¿Jaleʼ ti an judíos koʼoy kin kédhmay in kʼimadhil junax kʼal in tsakamilchik? Max an tsakam jilkʼonenekak walám in mamá neʼetsak kin leʼnaʼ ka wichiy talbél. I exlál abal an tsakamchik etsʼey in yéjenchal in mamá abal ka beletnáj.
24 MA TI 30 A JULIO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NEHEMÍAS 1 ANI 2
«Jun dhúbatkʼij u ólonchij a Dios»
w08 15/2 3 párr. 5
Etsʼey ki konchij in tólmixtal a Jehová
5 Tam junchikíl i yéjenchal ki tʼajaʼ i oláb axi yab lej pulik. Jun a kʼicháj an tsʼalej Artajerjes in leʼnaʼ kin exlaʼ kʼal jantʼoj tu tʼeʼpindhabak a Nehemías. Tam an tsʼalej in konowiy: «¿Jantʼoj játs axi a léʼ?». Tam a Nehemías in tʼajaʼ «jun dhubatkʼij [...] jun i tsakam oláb». Nixéʼ xi oláb in tʼajaʼ tin tsalapil, bélits abal antsanáʼ tokʼtsinchat kʼal a Jehová. A Nehemías tólmiyat kʼal an tsʼalej abal kin tsab tsʼejkaʼ an tʼujub baʼteʼ axi ti Jerusalén (Ka ajiy Nehemías 2:1-8). Tejéʼ i exobnál abal an oláb axi ki tʼajaʼ ti tsalapil in éjtowal tu ku lej tólmiy.
be 178 párr. 1
Jantʼiniʼ ki tokʼtsin bélits max yab a kwaʼal tʼojojodh jawaʼ neʼets ka uluw
Ma ki konoyat tin kwéntaj a bélomtal ani yab a exlál jantʼoj ka tokʼtsiy, ¿jantoj in éjtowal ti tólmiy? Ki nitsʼbiy a Nehemías ma tin tsalapil okʼxidh kin tokʼtsiy an tsʼalej Artajerjes (Neh. 2:4). Talbél ka tsalpay jantʼoj neʼets ka uchaʼ. A éjtowal ka tʼajaʼ axéʼ: 1) Ka takuy jun o tsab i tsalap axi a éjtowal ka eyendhaʼ (axéʼ xi tólmixtaláb a éjtowal ka elaʼ ban libro Razonamiento a partir de las Escrituras). 2) Ka takuy jawaʼ tam textos neʼets ka eyendhaʼ. 3) Ka tsalpay alwaʼ jantʼiniʼ ti neʼets ka olnaʼ an tokʼtsixtaláb kʼal i kʼayaʼtaláb abal an atikláb kin leʼnaʼ ti otsʼowiy. Tam ka tujchij ka tʼilmay.
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w86 15/2 25
Yab ejtowat ka talabédhaʼ an kʼakʼnaxtaláb axi chubax
A Nehemías kʼwajatak lej tʼeʼpidh kom a Jerusalén odhnáj ani chikan, jaxtám «wilkʼidh» in olonchalak a Jehová abal kin tólmiy in bichowil. (1:4, 6). Jaxtám, tam tin ejtow kin tʼilmay an tsʼaleʼ Artajerjes junilekʼij olon antsanáʼ jantʼiniʼ in tʼajamalakits. A Jehová in tokʼtsiy a Nehemías tam ti in tʼajaʼ abal an tsʼalej axi ti persia kin jilaʼ ka kʼalej kin tsab tsʼejkaʼ an bateʼ ti Jerusalén.
¿Jantʼoj tu exóbchal xowéʼ ta kʼicháj?: A Nehemías etsʼey in aliy in tólmixtal a Jehová. Tam kwaʼal ki koʼoy ki takuy jantʼoj axi lej kʼibat wawáʼ jayej yab kwaʼal ki palkʼanchij tu ol ani ki tʼajaʼ jantʼiniʼ a Jehová in kulbetnál. (Romanos 12:12.)
31 A JULIO MA TI 6 A AGOSTO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NEHEMÍAS 3 ANI 4
«¿I bátsʼuwal jawákits tam tʼojláb axi ku pidhan?»
w06 1/2 9 párr. 9
Puntos sobresalientes del libro de Nehemías
3:5, 27. Yab kwaʼal ki tsalpay abal an tʼojláb axi i tʼajál abal ki kʼakʼnaʼ a Jehová tu tsaʼkanchal i ey antsanáʼ, yab ki aynanchij in tʼiplabil an teqoítas «axi tuminladh», axi kwaʼal ki nitsʼbiy játs an teqoítas axi tʼojon kʼal i kulbetaláb
w19.10 23 párr. 11
¿Jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ a Jehová abal ki bajuw ki tʼajaʼ?
11 Yan i támub talbél in chidhanilchik a Salum jayej eyendháj kʼal a Jehová abal ka tólmixin kin tsʼejkaʼ an baʼteʼ ti Jerusalén (Neh. 2:20; 3:12). Bélits abal a Salum pelak jun i príncipe, in chidhanilchik in leʼnaʼ ti tólmix al nixéʼ xi tʼojláb lej kʼibat ani kʼakʼadh (Neh. 4:15-18). Jajáʼchik in tejwamédhaʼ i tsaʼataláb yab ejtíl an inikchik axi ti Teqoa axi «yab in leʼnaʼ kin tsaʼkaʼ tin baʼ abal ti tólmix kʼal an tʼojláb» (Neh. 3:5). Ki tsalpay an kulbetaláb axi in atsʼaʼ an tsʼikʼáchchik tam ti talabedháj an tʼojláb al cincuenta y dos a kʼicháj (Neh. 6:15). Xowéʼ ta kʼicháj waʼats epchal mimláb axi in lej kulbetnál ti tólmix abal ka tʼajan talchik i tʼojláb tin bichówil a Jehová ejtíl: abal ka tsʼejkáj i atáj tamkuntaláb ani abal ka tsab tʼojojoyat an atáj juʼtáj tu kʼakʼnáb a Jehová. Abal ka tʼajan alwaʼ axéʼ xi tʼojláb lej exbadh an kanataláb, an putudhtaláb ani jawaʼ in exlalchik kin tʼajaʼ.
w04 1/8 18 párr. 16
Ku tsalpaxin ejtíl a Cristo ani yab ki kʼadhatnaʼ ti baʼ
16 Patal an epchalchik bélits max tsakamej o payeblabits, lej exbadh ka tsalpaxin ejtíl a Cristo ani kin tejwamédhaʼ i tsaʼataláb. Max ku konchin ki tʼajaʼ jantʼoj axi ejtíl max yab lej exbadh yab ku tsakuy (1 Samuel 25:41; 2 Reyes 3:11). Tatalábchik, ¿a tólmiyal a tsakámil abal ka tólmixin kʼal i kulbetaláb al jawakits tam tʼojláb ka pidhan ban atáj tamkuntaláb o ban ataj juʼtáj tu tʼajnal an púlik tamkuntaláb? ¿In tsuʼtal a tsakámil abal a tʼajálchik kʼal i kulbetaláb jawakits tam tʼojláb? Jun i epchal axi u tólmix ban sede mundial in kʼál an ólchixchik kʼal a Jehová in lej tʼilál jawaʼ in tʼajalak in tátajchik ani in ulal: «Jajáʼchik in tʼokedhalak an atáj tamkuntaláb ani an atáj juʼtaj tu tʼajnal an púlik tamkuntaláb kʼal yan i kulbetaláb, nixéʼ tin exóbchij abal lej exbadh axéʼ xi tʼojláb abal jajáʼchik. Etsʼey in kulbetnalakchik ti tólmix al jawakits tam tʼojláb ti tamkuntaláb o tin bichówil a Jehová, bélits max ejtíl yab in kwaʼal in exbádh. Nixéʼ xi tsalap axi in kwaʼalakchik tin lej tolmiyamal aba ku batsʼuw kʼal i kulbetaláb an tʼojláb axi in pidhnal ti Betel».
Exbadh exobchixtaláb axi kaldhál ti Biblia
w06 1/2 9 párr. 1
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál al an libro in kʼál a Nehemías
4:17, 18. ¿Jantʼiniʼ tin éjtowalak jun i inik kʼa tʼojon kʼal junkats in kʼubak? Abal jitaʼ u eyendhabak ti kital yab kʼibatak kin tʼajaʼ axéʼ. Tam in kwaʼalits an kitaláb tin okʼ o tin punukʼ, tam in éjtowal kin teynaʼ kʼaj jun in kʼubak antsanáʼaxi jun in kʼubak in éjtowalak kin eyendhaʼ abal ti kwíʼix. Jitaʼ u tolmixak abal ka tsʼejkaʼ an bateʼ in yejenchalák kin eyendhaʼ tsablom in kʼubak «jaxtám in neʼdhalak xapat tin tsotil an nakat kutsil, biyat u tʼojnalakchik». Patal kʼwajatakchik tʼojojodh abal max ka otsanchat kʼal jitaʼ tu kʼwiynal.
7 MA TI 13 A AGOSTO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NEHEMÍAS 5 MA TI 7
«A Nehemías in tólmiyalak axi kʼeʼat ani yab in aychalak abal jajáʼ ka tʼójonchat»
w02 1/11 27 párr. 3
An tʼojláb axi tʼajan abal an kʼakʼnaxtaláb axi chubax: ti biyal ani xowéʼ
A Nehemías yab expidh in eyendhaʼ i kʼij ani yab expidh in okʼnaʼ an tʼojláb, jayej in eyendhaʼ jawaʼ in kwaʼalak abal kin tólmiy an kʼakʼnaxtaláb axi chubax. In bínaʼ i tumín abal ka walkáj an judíos axi u koʼoyab wikʼat ani u lej tʼojondhabak, jayej in matiy i tumín ani yab in konoy ka wichbanchat más kʼal jawaʼ in matiy. Yab in punuw i abatnaxtaláb axi lej kʼibat ani yab in konoy ka jálbiyat jantʼiniʼ i abatnom. Jajáʼ etsʼey in batsʼuwalak ani in pidhalakchik ti kʼapul ciento cincuenta i judíos ani jayej axi u cheʼelakchik al pilchik i bichow. Chudhél in pidhalakchik kin kʼapuw «jun i toro, akak i ovejas axi más tʼuʼudh ani i tsʼitsinchik». Ani tam kin bajuw lajuw a kʼicháj in pidhalakchik «yan i alwaʼ vino». Patal axéʼ in jalbiyalak a Nehemías (Nehemías 5:8, 10, 14-18).
w16.09 6 párr. 16
Yab ka jilaʼ tit tʼojnal
16 Kʼal in tólmixtal a Jehová, a Nehemías ani kʼal jitaʼ ti tolmiyat kanatbedhaxin abal kin tʼajaʼchik an tʼojláb. Kom in tʼajaʼchik antsanaʼ, in éjtowchik kin tsʼejkaʼ an baʼteʼ axi ti Jerusalén al cincuenta y dos a kʼicháj (Neh. 2:18; 6:15, 16). A Nehemías yab expidh in metʼaʼ an tʼojláb jayej tolmixin abal ka tsab tsʼejkáj an baʼteʼ (Neh. 5:16). Xowéʼ yan i ókʼnom in nitsʼbiyal a Nehemías ani u tólmix abal ka tsʼejkáj o abal ka tʼokedháj an atáj tamkuntaláb. Jayej u kalelchik ti ólnom kʼal an epchalchik ani in tsaʼbiyalchik abal kin kanatbédhaʼ. Antsanáʼ in kanatbedhálchik «axi tʼepidh in ichích» (ka ajiy Isaías 35:3, 4).
w00 1/2 32
¿Jantʼiniʼ neʼets ti tʼilaʼ a Jehová?
An Biblia in tejwamedhál abal tam in eyendhál an kaw «tʼilaʼ» pel abal kin tʼajaʼ jantʼoj exbadh o abal kin tólmiy jitaʼ. Jun i tʼiplab, talbél ti an Diluvio in ukʼedhaʼ an tsabál al ciento cincuenta a kʼicháj, «tam a Dios in tʼilaʼ a Noé [...] ani in tʼajaʼ ka júchun an ikʼ ti tsabál, antsanaʼ an jaʼ in tujchij ka dhikej» (Génesis 8:1). Yan i támub talbél, a Sansón axi jilan jokʼtsej ani wikʼat kʼal an filisteos, in olonchij a Dios antséʼ: «Jehová, tu lej konchal ti kin tʼilaʼ ani ti kin lej tsapikmédhaʼ, expidh axéʼ a kʼicháj». Tʼilan kʼal aJehová ani pidhan yan i tsapláb abal kin ataʼ jitaʼ kʼal tu kʼwiynal (Jueces 16:28-30). A Nehemías lablinchat kʼal a Jehová an tsapláb axi in tʼajaʼ ani antsanáʼ in éjtowchik kin kʼakʼnaʼ juníl a Jehová ti Jerusalén.
Exbadh exobchixtaláb axi kaldhál ti Biblia
w07 1/7 30 párr. 15
«Ka tʼajaʼ jawaʼ alwaʼ tam it odhnab»
15 Tam konchat an israelita Semaya abal kin kʼambiy a Nehemías abal yabáts kin belkaʼ in abatnaxtal a Dios. Uchan kʼal axéʼ xi inik: «Ku otsits [...]tin kʼimáʼ a Dios, altáj ban templo ani ki mapuy an wiʼleb; kom neʼets kit aliyat abal kit tsemdháj». Axéʼ xi kaw in léʼ kin uluw abal a Nehemías uchan ka kʼalej ban templo abal ka tsinkʼon ani antsanaʼ yab ka tsemdháj. Pero kom a Nehemías yab pelak i sacerdote, max ka tsinkʼon ban templo neʼetsak kin tʼajaʼ jun i walabtaláb. ¿Walám neʼetsak kin kʼibchij in abatnaxtal a Jehová abal kin kʼaniy in ejatal? Imbáj, jajáʼ toktsin: «[¿]Max kin otsits [nanáʼ] ban templo walám ku aynanchij ejat? ¡Yab neʼets kin otsits!». ¿Jaleʼ ti yab kʼambiyat a Nehemías? Kom bélits abal a Semaya pelak i judío, a Nehemías in exlalak abal «yab kʼal a Dios ti abamej»; kʼal jun i chubax kawlomej yab jaykʼiʼ neʼetsak ka uchan kin jekʼomnaʼ in abatnaxtal a Jehová. Antsanáʼ a Nehemías yab in jilaʼ ka kʼambiyat kʼal jitaʼ tu kʼwiynal. Weʼ i kʼij talbél in binaʼ axéʼ xi olchixtaláb: «Al cincuenta y dos a kʼicháj, ban kʼicháj veinticinco a Elul jilkʼon tsʼejkadh an baʼteʼ» (Nehemías 6:10-15; Números 1:51; 18:7).
14 MA TI 20 A AGOSTO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NEHEMÍAS 8 ANI 9
«An kulbetaláb axi tu pidhál a Jehová játs axi tu pidhál i tsapláb»
w13 15/10 21 párr. 2
¿Jantʼoj i exobnál kʼal jun i oláb axi alwaʼ tʼojojodh?
2 In kwaʼalak jun a itsʼ ti an judíos in talabedhamalak kin tsʼejkaʼchik an baʼteʼ ti Jerusalén (Neh. 6:15). Al 52 a kʼicháj in talabédhaʼchik an tʼojláb ani xowéʼ in leʼakchik kin tsapikmédhaʼ in jaʼubtal kʼal a Jehová. Ti kʼaʼál kʼicháj an itsʼ ti Tisri kʼalejchik ti plaza, abal kin otsʼowiy an abatnaxtaláb axi in ajiy a Esdras ani kʼeʼatchik i levitas (ka tsuʼuw an dibujo 1). Patal an yanelábchik kʼwajiy in atsʼál ani in tʼajálchik ti kwéntaj jawaʼ u uluwáb, kʼwajatak i tsakam axi tsipilej kom i exbayalakits an kaw. ¡Axéʼ pel jun i alwaʼ tʼiplab! Xowéʼ ta kʼicháj u tamkunal al i atáj tamkuntalab axi alwaʼ tsʼejkadh, belits antsanaʼ junchikil yab i lej tʼajal ti kwéntaj an exobchixtaláb. ¿A watʼamal tatáʼ antsanáʼ? Max jats antsanáʼ ka tʼajaʼ ti kwéntaj jawaʼ in tʼajaʼchik an israelitas: yab in otsʼowichik, in jilaʼchik abal an kaw ka ulits tin ichich. Jaxtám ma ukʼinchik kom in tʼajaʼchik ti kwéntaj abal yab in belkamalak an abatnaxtáb (Neh. 8:1-9).
w07 15/7 22 párrs. 9, 10
¿Neʼets ki aynanchij ku xeʼtsin tin belil a Dios?
9 An kulbetaláb i ejtowal ki tejwamédhaʼ ti ejatal. A Jehová etsʼey u kulbél (1 Timoteo 1:11; Salmo 104:31). A Jesús in putuwal kʼal i kulbetaláb in tsalapil a Jehová (Salmo 40:8; Hebreos 10:7-9). Ani abal wawáʼ pel jun i kulbetaláb ki koʼoy tsapik i jaʼubtal kʼal a Jehová (Nehemías 8:10).
10 Kom a Jehová etsʼey u kulbél, wawáʼ jayej u kulbél tam i tʼojonchal, belits max i tametnál i kʼibataláb ejtíl i tʼepintalab ani i ayoknaxtalab. ¡Ani lej kulbel i atsʼal tam i batsʼuwal an exlomtalab in kʼal a Dios (Proverbios 2:1-5.) Abal ki koʼoy jun i alwaʼ junkudhtaláb kʼal a Dios i yejenchal i exlomtaláb kʼal a Dios, ki belaʼ kʼal jajáʼ ani kʼal in tsakamil (1 Juan 2:1, 2). Jayej i ejtowal ki koʼoy i kulbetaláb kom u kʼwajat tin bichowil a Jehová (Sofonías 3:9; Ageo 2:7). An aychixtaláb kʼal in eyaltal a Dios, ani ki olnaʼ an alwaʼ kaw in tʼajál ki atsʼaʼ u kulbél (Mateo 6:9, 10; 24:14). Jayetsekʼij an aychixtaláb kʼal an ejataláb abal etsʼey tu kulbedhál (Juan 17:3). Kʼal patal axé xi lablixtaláb, in tʼajál ki atsʼa u lej kulbél (Deuteronomio 16:15).
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
it-1 171 párr. 2
Arameo
Talbél ti wichenekchik an judíos axi kʼwajiychik ti Babilonia ti wikʼnél, a Esdras in ajchij an abatnaxtaláb an judíos axi kʼwajat tamkudh ti Jerusalén, ani talchik i levitas in wilkʼanchijchik an bichow, antsanáʼ tin ulal Nehemías 8:8: «Ani in aynanchij kin ajiy kawidh in káwintal a Dios, ani in wilkʼál abal kin exbaychik tin yaném. Antsanáʼ tin yaném in exbaychik jawaʼ uluwat». Axéʼ in leʼak kin uluw abal kwaʼalak kin wilkʼaʼ an kaw axi kʼwajatak ti Hebreo, al an kawintaláb arameo, kom talchik in ujnaʼ kin eyendhaʼ an kawintaláb arameo, tam ti kʼwajiychik ti Babilonia.
21 MA TI 27 A AGOSTO
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NEHEMÍAS 10 ANI 11
«In tʼajaʼchik kʼal in kulbétal jawaʼ konchin kʼal a Jehová»
w98 15/10 22 párr. 13
A bichow Jerusalén kʼwajiy putudh kʼal a Jehová
13 An alwaʼ tsʼejkantaláb axi in tʼajaʼ a Nehemías in tʼojojoy in bichówil a Dios, abal tam ti in taʼpaʼ an pakdhaʼ baʼte ti Jerusalén. Pero waʼatsak kʼeʼat i kaw axi in tomnalak ka tsʼejkáj. A Jerusalén in kwaʼalak jun i pakdhaʼ baʼteʼ axi in kwaʼalak laju tsab i wiʼleb tin tonídh, pero in yejenchalak mas i kʼwajíl. Belits abal «an bichow lej púlik, lej weʼ an atikláb axi u kʼwajílak tanaʼ» (Nehemías 7:4). Abal ka tsʼejkáj an kʼibatalab, in takuychik jitaʼchik neʼets ka otsits ti kʼwajíl ti Jerusalén, an bichow axi takudh. In lej kulbetnaʼ nixéʼ an tsʼejkantaláb, ani an israelitas lej kulbéj kʼal jitaʼchik in batsʼuw ka kʼalej ti kʼwajíl ti Jerusalén (Nehemías 11:1, 2). Axéʼ pel jun i alwaʼ tʼiplab abal an epchalchik axi xowéʼ ta kʼicháj, axi in ejtowalchik ka kʼalej ti tólmix al kʼeat i tamkuntalab juʼtáj u yejencháb más i tolmixtaláb.
w86 15/2 26
An kʼakʼnaxtaláb axi chubax u owel abal etsʼey
In tʼajaʼchik jun i pulik tsapláb kom in jilaʼchik patal in kʼalabil, abal kin ejtowchik ka kʼalej ti kʼwajíl ti Jerusalén. Jitaʼchik u kʼwajílak ban bichow in ejtowalakchik ka odhnáj. Jitaʼchik yab in ejtow kin batsʼuw axéʼ, in tʼajaʼ ti kwéntaj abal axéʼ pelak jun i pulik jalkʼuntaláb tin ejatal, jaxtám in konchij a Jehová tin olabil abal kin labliychik.
w16.04 8 párr. 15
A Jehová in batsʼuwal jitaʼchik in tejwamedhál i belomtaláb kʼal jajáʼ
15 Tam ti i pidhaʼ i ejatal a Jehová, i uchaʼ abal neʼetsak ki tʼojonchij. I uluw abal etsʼey neʼetsak ki tʼajchij in kulbetal. Ani i exlalak abal tam junchikil neʼetsak ki atsʼaʼ kʼibat ki putuw. Ejtíl, tam ku punuwat ki tʼajaʼ jun i tʼojláb axi yab i lej kulbetnál. Max ki tsapnanchij ki tʼojonchij a Dios baʼ aniʼ, i tejwamedhál abal i kwaʼal i belomtaláb. Pel más an lablixtaláb axi neʼets ki batsʼuw, belakits abal max ki tametnaʼ i kʼibataláb (Mal. 3:10). Junilekʼij ki tsuʼuw jawaʼ in watʼaʼ a Jefté. ¿Jantʼoj watʼey kʼal in tsʼikachilchik?
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
w06 1/2 11 párr. 1
Puntos sobresalientes del libro de Nehemías
10:34. ¿Jaleʼ ti uchan an israelitas abal kin chiʼdhaʼ an dhiʼ? An abatnaxtaláb yab in ulalak abal kin bínaʼ an dhiʼ ti tsʼakchixtaláb. Koʼoy kin tʼajaʼchik axéʼ, kom pelak jun i yejenchixtaláb. Kom in yejenchalakchik yan i dhiʼ abal kin tʼajaʼchik an tsʼakʼchixtaláb. Kom yab waʼatsak yan i tʼojnal axi yab pelak i israelitas, jaxtám koʼoychik kin tʼajaʼ axéʼ abal ka waʼatsin i dhiʼ.
28 A AGOSTO MA TI 3 A SEPTIEMBRE
KʼALÁB AXI TI BIBLIA | NEHEMÍAS 12 ANI 13
«Ka takuy alwaʼ a jaʼúb abal yab ka kʼibchij a Jehová»
it-1 117 párr. 8
Ammonitas
Talbel ti kaldhaʼ a Tobías ban templo, ajiyat ani tʼajan abal ka putun an abatnaxtaláb axi in bínaʼ a Dios ti Deuteronomio 23:3-6, axi in ulalak abal yab kwaʼal ka otsits an ammonitas ani an moabitas ban tamkuntaláb ti Israel. (Ne 13:1-3.) Uluwat axéʼ xi kaw mil i tamub okʼxidh, tam ti an ammonitas ani an moabitas, yab in leʼnaʼ kin tólmiy an israelitas tam neʼetsak ka otsits ban tsabál axi pidhan kʼal a Jehová, axéʼ in leʼ kin uluw abal jajáʼchik yab neʼetsak kin ejtow ka kʼwajiy jantʼiniʼ jun i israelita. Belits antsanáʼ in ejtowalakchik kin junkuw, ani ka kʼwajiy tanáʼ ti kʼwajíl ani kin batsʼuw an lablixtaláb axi in pidhalak a Jehová an israelitas. Junchik i tʼiplab pel: a Zéleq, axi lej witʼadhak ti pejex, ani a Rut, an moabita. (Rut 1:4, 16-18.)
w13 15/8 4 párrs. 5, 6
Tatáʼchik it tʼokedhamej
5 (Ka ajiy Nehemías 13:4-9.) Kʼibat i atsʼál ku kʼwajiy putudh tam waʼats yan i atikláb axi pojkax. Ki tsuʼuw in tʼiplabil a Eliasib ani a Tobías. A Eliasib pelak an sumo sacerdote. Ani a Tobías pelak i ammonita, ani walám pelak jun i eyal axi yab lej exladh ti Judea. Okʼxidh, a Tobías ani in tólmiwalchik yab in leʼakchik abal a Nehemías kin tsab tsʼejkaʼ an pakdhaʼ baʼteʼ ti Jerusalén (Neh. 2:10). Jayej an ammonitas yab in ejtowalak ka otsits ban templo (Deut. 23:3). Tam, ¿jaleʼ tin jilaʼ an sumo sacerdote abal a Tobías ka kʼapúts ban templo?
6 A Tobías in kwaʼalak jun i alwaʼ jaʼubtaláb kʼal a Eliasib. A Tobías, ani in tsakamil, a Jehohanán, tomkinchik kʼal jun i mimláb axi pelak i judía, ani yan u kawak alwaʼ tin kwéntaj jajáʼ (Neh. 6:17-19). Jayej jun in momob a Eliasib tomkidhak kʼal in tsʼikʼachil a Sanbalat, an eyal axi ti Samaria, axi pelak jun in tolmiwal a Tobías (Neh. 13:28). Jaxtám, kom in kwaʼalak jun i alwaʼ junkudhtaláb, an sacerdote Eliasib in batsʼuw a Tobías ka kʼapúts tanáʼ. Pero a Nehemías in tejwamédhaʼ i putudhtaláb kʼal a Jehová, ani in kanchij patal in eyextalábil in kʼal a Tobías.
w96 15/3 16 párr. 6
Ki tejwamédhaʼ i putudhtaláb kʼal jawaʼ ki takuy
6 Max u putudh kʼal a Jehová yab neʼets ki tʼajaʼ ti jaʼúb jitaʼ axi in kʼwiyál a Jehová. Jaxtám an aykol Santiago in dhuchaʼ: «¿Yabxeʼ a exlál abal ka jaʼúbnaʼ axéʼ xi walab tsabál pél i tomolnaxtaláb kʼal a Dios? Jaxtám, jitaʼ kin léʼnaʼ kin jaʼúbnaʼ an walab tsabál, u wenkʼonal ti tomólnáx kʼal a Dios» (Santiago 4:4.) I leʼ ki tejwamédhaʼ i putudhtaláb ejtíl an tsʼalej David, kom jajáʼ in uluw: «Nanáʼ chubax u pojkál jitaʼchik ti kʼwiyál, oh Jehová, ani u atʼál jitaʼchik in leʼ ti tomolnaʼ. Chubax u lej pojkál patal axi ti lej kʼwiyál» (Salmo 139:21, 22.) Yab i leʼ ki koʼoy ti jaʼúb jitaʼ yab in leʼ kin jilaʼ kin tʼajaʼ jawaʼ yab alwaʼ, ani yab junat i tsalapil. ¿Yab aníts abal yab neʼets ki leʼna ki junkuw jitaʼchik in pojkál a Jehová, belits abal expidh i tsuʼtal ban televisión?
Exbadh exobchixtaláb axi i kaldhál ti Biblia
it-2 444 párr. 2
Música
An ajataláb pelak jantʼoj lej exbadh ban templo. An Biblia u lej kaw tin kwéntaj an ajatchik, ani jayej kom yab jilchin kin tʼajaʼ kʼeʼat i tʼojláb, abal antsanáʼ kin putuw alwaʼ kʼal in uchbíl. (1Cr 9:33.) U pidhnal in exbádh kom axéʼ xi mukéʼ i levitas, ajiyat pil kʼal patal an pulik mukéʼ axi wichiy ti Jerusalén. (Esd 2:40, 41.) An tsʼalej Artajerjes axi ti Persia in tólmiy, abal yabáts kin jalbiy an tumín axi in konoyal an eyal, antsanáʼ jantʼiniʼ tin tʼajalak kʼal kʼeʼat i atiklábchik axi exbadh. (Esd 7:24.) Talbél, an tsʼalej in abaʼ abal ka pidhan i tolmixtaláb abal an ajatchik. U uluwab abal axéʼ in tʼajaʼ a Artajerjes, pero walám in tʼajaʼ a Esdras, kom pidhan in ey kʼal an tsʼalej. (Ne 11:23; Esd 7:18-26.) Axéʼ tu tólmiyal ki exbay jaleʼ ti an Biblia in bijiyal jantʼiniʼ jun i mukeʼ axi exbadh: «An ajatchik ani an levitas». (Ne 7:1; 13:10.)