Գլուխ 9

Ի՞նչ է տեղի ունենում մեր մահացած հարազատների հետ

1. Ի՞նչ ապրումներ են ունենում մարդիկ, երբ հարազատ են կորցնում։

«ՀԱՐԱԶԱՏ մարդու մահը մեծ ցավ է պատճառում, քանի որ դա մի անըմբռնելի կորուստ է»։ Ահա այսպիսի խոսքեր ասաց մի մարդ իր հոր, իսկ կարճ ժամանակ անց նաև մոր մահից հետո։ Կորստի զգացումն ու վիշտը ընկճել էին նրան։ Գուցե դուք նույնպես ունեցել եք նման ապրումներ ու հավանաբար ցանկացել եք իմանալ, թե որտեղ են ձեր սիրելի հարազատները, և թե արդյոք կտեսնեք նրանց երբևէ։

2. Մահվան հետ կապված՝ ինչպիսի՞ բարդ հարցեր են ծագում։

² Իրենց երեխաների մահը ողբացող որոշ ծնողների ասում են, թե Աստված իր մոտ՝ երկինք է տանում ամենալավ մարդկանց։ Իրո՞ք այդպես է։ Մեր մահացած հարազատները տեղափոխվել են ոգեղեն ոլո՞րտ։ Արդյո՞ք այդ ոլորտը, ինչպես ասում են ոմանք, նիրվանան է, որը ներկայացվում է իբրև ցավից ու ցանկությունից զերծ՝ երանության մի վիճակ։ Գուցե մեր հարազատներն ընկել են դրախտ և անմահությո՞ւն ստացել։ Կամ գուցե, ինչպես ասում են ոմանք, Աստծո օրենքները խախտած մարդիկ մահանալուց հետո անվերջ տանջանքների՞ են արժանացել։ Կարո՞ղ են մահացածներն ազդել մեր կյանքի վրա։ Այս հարցերի ճշմարիտ պատասխանները գտնելու համար հարկավոր է դիմել Աստծո Խոսքին՝ Աստվածաշնչին։

Ի՞նչ է մարդու ոգին

3. Ի՞նչ տեսակետ ունեին Սոկրատեսն ու Պլատոնը մահացածների վերաբերյալ, և ինչպե՞ս է դա անդրադարձել մեր օրերում ապրող միլիոնավոր մարդկանց վրա։

³ Հույն փիլիսոփաներ Սոկրատեսն ու Պլատոնը գտնում էին, որ մարդու մեջ պետք է լինի ժառանգաբար փոխանցված անմահ մի բան՝ հոգի, որ վերապրում է մահը և իրականում երբեք չի մահանում։ Այսօր համայն աշխարհում միլիոնավոր մարդիկ նույն տեսակետն ունեն։ Այդ համոզմունքը հաճախ ոչ միայն վախ է առաջ բերել մահացածների հանդեպ, այլև մտահոգություն՝ նրանց բարօրության համար։ Աստվածաշունչը, սակայն, մահացածների մասին բոլորովին այլ բան է սովորեցնում։

4. ա) Ի՞նչ է ասվում հոգու մասին «Ծննդոց» գրքում։ բ) Ի՞նչ տվեց Աստված Ադամին՝ նրան կենդանություն պարգևելու համար։

⁴ Փորձելով պարզել, թե ինչ վիճակում են գտնվում մահացածները՝ պետք է հիշենք, որ մեր նախահայր Ադամը հոգի չի ունեցել, նա եղել է հոգի։ Ակնածանք ներշնչող կերպով Աստված ստեղծել է մարդուն՝ հոգուն, հողի հիմնական տարրերից և հետո նրա մեջ «կենդանութեան շունչ» փչել։ Ծննդոց 2։7–ում կարդում ենք. «Եհովայ Աստուածը հողի փոշուցը շինեց մարդը. եւ նորա ռնգացը մէջ կենդանութեան շունչ փչեց, եւ մարդը կենդանի հոգի եղաւ»։ Ադամի կյանքը պահպանվում էր շնչառության միջոցով։ Սակայն նրան կենդանության շունչ տալով՝ Աստված ոչ թե պարզապես նրա թոքերը լցրեց օդով, այլ ավելին արեց։ Աստվածաշնչում խոսվում է ‘կյանքի ուժի’ մասին, որ գործում է երկրի վրա ապրող բոլոր էակների մեջ (Ծննդոց 7։22, ՆԱ)։

5, 6. ա) Ի՞նչ է կյանքի ուժը։ բ) Ի՞նչ է տեղի ունենում, երբ Սաղմոս 146։4–ում հիշատակվող «հոգին»՝ ոգին, դադարում է «սնուցանել» մարմինը։

⁵ Իսկ ի՞նչ է կյանքի ուժը։ Դա կենդանություն տվող այն կայծն է, որ Աստված դրեց Ադամի անկենդան մարմնի մեջ, և որը պահպանվում էր շնչառության միջոցով։ Այդ դեպքում ի՞նչ հոգու մասին է խոսվում Սաղմոս 146։4–ում, որտեղ մահացող մարդու վերաբերյալ կարդում ենք. «Նորա հոգին դուրս կ’գայ, նա դէպի իր հողը կ’դառնայ, նոյն օրը կը կորչեն նորա խորհուրդները»։ Այս համարում «հոգի» թարգմանված բառն օգտագործելով՝ Աստվածաշունչը գրի առնողները նկատի չունեին, որ մարմնի մահից հետո անջատվում է ինչ–​որ մի հոգի, որը շարունակում է ապրել։

⁶ Մահվան պահին մարմնից անջատվող «հոգին» իրականում ոգին է՝ կյանքի ուժը, որը սկիզբ է առնում մեր Արարչից (Սաղմոս 36։9; Գործք 17։28)։ Կյանքի ուժը չունի այն էակի բնորոշ գծերը, որին կյանք է տալիս, ճիշտ ինչպես էլեկտրականությունը չի ստանում այն սարքավորման առանձնահատկությունները, որն աշխատեցնում է։ Երբ մարդ մահանում է, նրա ոգին (կյանքի ուժը) դադարում է կյանք տալ մարմնի բջիջներին, ինչպես որ լույսն է մարում էլեկտրական հոսանքի անջատման դեպքում։ Երբ կյանքի ուժը դադարում է «սնուցանել» մարմինը, մարդը՝ հոգին, մահանում է (Սաղմոս 103։29 ԷԹ [Սաղմոս 104։29]; Ժողովող 12։1, 7)։

«Դէպի հողը դառնաս»

7. Ի՞նչ էր տեղի ունենալու Ադամի հետ, եթե նա չհնազանդվեր Աստծուն։

⁷ Եհովան պարզ ցույց տվեց, թե ինչ է նշանակելու մահը մեղավոր Ադամի համար։ Աստված ասաց. «Երեսիդ քրտինքովը հաց ուտես, մինչեւ որ ետ դառնաս դէպի երկիրը, որովհետեւ նորանից առնուեցար. նորա համար որ հող էիր դու եւ դէպի հողը դառնաս» (Ծննդոց 3։19)։ Ո՞ւր էր վերադառնալու Ադամը։ Դեպի հող, ինչից որ ստեղծվել էր։ Մահանալով՝ նա պարզապես դադարելու էր գոյություն ունենալուց։

8. Ո՞ր առումով մարդը՝ որպես հոգի, ոչ մի առավելություն չունի կենդանուց, որը նույնպես հոգի է։

⁸ Այս առումով՝ մարդը կենդանուց որևէ ձևով չի տարբերվում։ Նրանք երկուսն էլ հոգի են, և նրանց կյանքը պահպանվում է ոգու կամ կենդանության շնչի միջոցով (Ծննդոց 1։24)։ Ահա թե Ժողովող 3։19, 20–ում ինչ է ասում Սողոմոն Իմաստունը. «Մարդկանց որդիների պատահածը եւ անասուններին պատահածը, նորանց պատահածը մէկ է։ Ինչպէս սա է մեռնում, նոյնպէս էլ մեռնում է նա. եւ ամենքի շունչը մէկ է. եւ [մահանալիս] մարդս անասունից մի առաւելութիւն չ’ունի.... Ամենը հողից է եղել եւ ամենը հող է դառնալու»։ Մարդու առավելությունը կենդանիների նկատմամբ կայանում է նրանում, որ նա ստեղծված է Աստծո պատկերով և կարող է դրսևորել Եհովայի հատկությունները (Ծննդոց 1։26, 27)։ Սակայն մահանալիս մարդը կենդանու նման հող է դառնում։

9. Ի՞նչ վիճակում են մահացածները, և ո՞ւր են նրանք գնում։

⁹ Սողոմոնը մահվան մասին հայտնում է նաև հետևյալը. «Նորա համար որ կենդանիները [«անոնք որ կ’ապրին», ԱԱ] գիտեն որ մեռնելու են, բայց մեռելները մի բան չ’գիտեն»։ Այո՛, մահացածները ընդհանրապես ոչինչ չգիտեն։ Ուստի Սողոմոնը քաջալերում է. «Ամեն ինչ որ ձեռքդ գտնէ անելու՝ ուժովդ արա, որ գործք, խորհուրդ, գիտութիւն եւ իմաստութիւն չ’կայ միւս աշխարհքումը [«գերեզմանի մեջ», ԷԹ], ուր որ դու պիտի գնաս» (Ժողովող 9։5, 10)։ Ո՞ւր են գնում մահացածները։ Մարդկության ընդհանուր գերեզման (եբրայերեն՝ շեոլ)։ Մեր մահացած հարազատները անգիտակից վիճակում են։ Նրանք չեն տառապում և որևէ ձևով չեն կարող ազդեցություն գործել մեզ վրա։

10. Ինչո՞ւ անպայման չէ, որ մեզ համար մահով ամեն ինչ վերջանա։

¹⁰ Մի՞թե մենք և մեր հարազատները պետք է ընդամենը մի քանի տարի ապրենք և հետո հավիտյան դադարենք գոյություն ունենալուց։ Համաձայն Աստվածաշնչի՝ ո՛չ։ Ադամի ապստամբությունից անմիջապես հետո Եհովա Աստված միջոցներ ձեռնարկեց մեղքի սոսկալի հետևանքները վերացնելու համար։ Մարդկության հետ կապված իր նպատակների մեջ Աստված չէր նախատեսել մահը (Եզեկիէլ 33։11; Բ Պետրոս 3։9)։ Ուստի՝ անպայման չէ, որ մեզ և մեր հարազատների համար մահով ամեն ինչ վերջանա։

«Քնեց»

11. Ինչպե՞ս Հիսուսը նկարագրեց իր մահացած ընկերոջ՝ Ղազարոսի վիճակը։

¹¹ Եհովայի նպատակն է ազատել մեզ ու մեր հարազատներին մահվան կապանքներից, որոնց մեջ ընկել ենք Ադամի պատճառով։ Ուստի Աստվածաշնչում մահացաների մասին խոսվում է որպես քնած վիճակում գտնվողների։ Օրինակ՝ տեղեկանալով իր ընկեր Ղազարոսի մահվան մասին՝ Հիսուս Քրիստոսն իր աշակերտներին ասաց. «Մեր Ղազարոս բարեկամը քնեց. բայց կ’գնամ, որ զարթնեցնեմ նորան»։ Քանի որ աշակերտները միանգամից չհասկացան նրա խոսքերի իմաստը, Հիսուսը պարզ ասաց. «Ղազարոսը մեռաւ» (Յովհաննէս 11։11, 14)։ Այնուհետև նա գնաց Բեթանիա, որտեղ Մարթան ու Մարիամը՝ Ղազարոսի քույրերը, ողբում էին իրենց եղբոր մահը։ Երբ Հիսուսը Մարթային ասաց՝ «քո եղբայրը յարութիւն կ’առնէ», վերջինս ցույց տվեց, որ հավատում է մարդկության վրայից մահվան հետևանքները վերացնելու Աստծո նպատակին։ Ահա թե ինչ պատասխանեց նա. «Գիտեմ որ յարութիւն կ’առնէ յարութիւնումը՝ յետին օրը» (Յովհաննէս 11։23, 24)։

12. Մահացածների առնչությամբ ի՞նչ հույս ուներ եղբորը կորցրած Մարթան։

¹² Մարթան ոչինչ չասաց այն մասին, թե ինչ–​որ անմահ հոգի շարունակում է ապրել մահից հետո։ Նա չէր հավատում, որ Ղազարոսը անցել է ոգեղեն ոլորտ և իր գոյությունը շարունակում է այնտեղ։ Մարթան հիանալի հույս էր տածում. դա մահացածների հարության հույսն էր։ Նա չէր կարծում, թե Ղազարոսի մարմնից ինչ–​որ անմահ հոգի է անջատվել, այլ գիտակցում էր, որ իր եղբայրն այլևս գոյություն չունի։ Միակ ելքը իր եղբորը հարություն տալն էր։

13. Աստծո կողմից տրված ի՞նչ զորություն ունի Հիսուսը, և ինչպե՞ս է դա ցույց տվել։

¹³ Հիսուս Քրիստոսը Եհովա Աստծո կողմից լիազորություն է ստացել՝ մարդկությանը փրկելու (Ովսէէ 13։14)։ Ուստի պատասխանելով Մարթայի խոսքերին՝ նա ասաց. «Ես եմ յարութիւնը եւ կեանքը. ինձ հաւատացողը թէեւ մեռնի էլ, կ’ապրի» (Յովհաննէս 11։25)։ Այնուհետև Հիսուսը ցույց տվեց Աստծո կողմից տրված իր այդ զորությունը, երբ մոտենալով Ղազարոսի գերեզմանին՝ վերակենդանացրեց նրան. մինչդեռ արդեն չորս օր էր, ինչ Ղազարոսը մահացած էր (Յովհաննէս 11։38–44)։ Պատկերացնո՞ւմ եք այն մարդկանց ուրախությունը, ովքեր դարձան Հիսուսի կատարած հարության ականատեսները այս կամ ուրիշ դեպքերում (Մարկոս 5։35–42; Ղուկաս 7։12–16)։

14. Ինչո՞ւ հնարավոր չէ համատեղել հարությունը և հոգու անմահության գաղափարը։

¹⁴ Մի պահ մտածեք. եթե ինչ–​որ անմահ հոգի շարունակեր ապրել մահից հետո, ապա որևէ մեկին հարություն տալու՝ նորից կյանքի կոչելու կարիք չէր լինի։ Բացի դրանից, եթե Ղազարոսը հրաշալի երկնային վարձատրություն էր ստացել, մի՞թե գթասրտություն կլիներ հարություն տալ նրան և վերադարձնել անկատար երկրային կյանքի։ Իրականում, Աստվածաշնչում երբեք չի օգտագործվում «անմահ հոգի» արտահայտությունը։ Ընդհակառակը՝ Գրություններում ասվում է, որ մեղք գործող հոգին մեռնում է (Յակոբոս 5։20)։ Ուստի, ըստ Աստվածաշնչի, հարությունն է մահից ազատվելու իրական միջոցը։

«Ամենքը՝ որ գերեզմաններումն են»

15. ա) Ի՞նչ է նշանակում «հարություն» թագմանված բառը։ բ) Ինչո՞ւ մարդուն հարություն տալը դժվարություն չի ներկայացնում Եհովա Աստծո համար։

¹⁵ «Հարություն» թարգմանված բառը, որ գործածել են Հիսուսի աշակերտները, բառացի նշանակում է «ելնել», «վեր կենալ»։ Այն փոխանցում է մահվան անկենդան վիճակից ոտքի ելնելու կամ, այսպես ասած, մարդկության ընդհանուր գերեզմանից վեր կենալու գաղափար։ Եհովա Աստված հեշտությամբ կարող է հարություն տալ անհատին։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև նա է կյանքի Սկզբնաղբյուրը։ Մեր օրերում մարդն ի վիճակի է ձայնագրելու կամ տեսագրելու ցանկացած անհատի և նրա մահից հետո նորից ու նորից լսելու կամ դիտելու այդ ժապավենը։ Առավել ևս, ուրեմն, մեր ամենազոր Արարիչը կարող է ամենայն մանրամասնությամբ «տեսագրել»՝ մտապահել ցանկացած մարդու և հարություն տալ այդ նույն անհատին՝ նոր մարմին պարգևելով նրան։

16. ա) Ի՞նչ է խոստացել Հիսուսը բոլոր նրանց վերաբերյալ, ովքեր գերեզմաններում են։ բ) Ի՞նչը վճռական դեր կխաղա այն հարցում, թե ինչպիսին կլինի հարությունը տվյալ անհատի համար։

¹⁶ Հիսուս Քրիստոսն ասել է. «Ժամանակ կ’գայ, որ ամենքը՝ որ գերեզմաններումն են, նորա ձայնը կ’լսեն։ Եւ դուրս կ’գան նորանք որ բարի են գործել՝ դէպի կեանքի յարութիւնը, եւ նորանք որ չար են արել՝ դէպի դատաստանի յարութիւնը» (Յովհաննէս 5։28, 29)։ Եհովայի հիշողության մեջ գտնվող բոլոր մարդիկ հարություն կառնեն և հնարավորություն կստանան սովորելու նրա ճանապարհները։ Այն անհատների համար, ովքեր կսկսեն վարվել Աստծո գիտությանը ներդաշնակ, դա կլինի կյանքի հարություն։ Իսկ նրանց համար, ովքեր կմերժեն Աստծո ուսուցումներն ու իշխանությունը, դա կլինի դատապարտության հարություն։

17. Ովքե՞ր են հարություն առնելու։

¹⁷ Բնական է, որ հարություն կառնեն նրանք, ովքեր իրենց կյանքի ընթացքում քայլել են արդարության ճանապարհով՝ եղել են Եհովայի ծառաները։ Դաժան հալածանքների ժամանակ հարության հույսը ուժ է տվել շատերին նույնիսկ մահվան սպառնալիքի առջև կանգնելու։ Այդ անհատները գիտեին, որ Աստված կարող է նորից կյանքի կոչել նրանց (Մատթէոս 10։28)։ Սակայն միլիոնավոր մարդիկ մահացել են՝ այդպես էլ հնարավորություն չստանալով ցույց տալու՝ կհնազանդվեի՞ն Աստծո արդար չափանիշներին, թե՞ ոչ։ Նրանք ևս հարություն կառնեն։ Եհովայի այս նպատակի հանդեպ վստահությամբ լի՝ Պողոս առաքյալը գրում է. «Յոյս ունեմ առ Աստուած, որ.... յարութիւն է լինելու արդարների եւ մեղաւորների» (Գործք 24։15, ԷԹ)։

18. ա) Հարության վերաբերյալ ի՞նչ տեսիլք տեսավ Հովհաննես առաքյալը։ բ) Ի՞նչն է ոչնչացվելու «կրակի լճի մէջ», և ի՞նչ է խորհրդանշում այդ «լիճը»։

¹⁸ Հովհաննես առաքյալին տպավորիչ մի տեսիլք տրվեց, որում հարություն առածները կանգնած էին Աստծո գահի առջև։ Ահա թե ինչ է նա գրում. «Ծովն իր մէջի մեռելները տուաւ, եւ մահը եւ դժոխքը իրանց մէջի մեռելները տուին. եւ ամեն մէկն իրանց գործերի համեմատ դատուեցան։ Մահը եւ դժոխքը գցուեցան կրակի լճի մէջ. սա երկրորդ մահն է» (Յայտնութիւն 20։12–14)։ Միայն մտածեք. Աստծո հիշողության մեջ գտնվող բոլոր մահացածները դժոխքից, այսինքն՝ մարդկության ընդհանուր գերեզմանից (հունարեն՝ հադե՛ս, երբայերեն՝ շեոլ) ազատվելու հույս ունեն (Սաղմոս 16։10, ծան.; Գործք 2։31, ծան.)։ Նրանք հնարավորություն կստանան իրենց գործերով ցույց տալու՝ կծառայե՞ն Աստծուն, թե՞ ոչ։ Այնուհետև «մահը եւ դժոխքը» կնետվեն «կրակի լճի մէջ», որը, ինչպես և գեհենը, վերջնական ոչնչացման խորհրդանիշ է (Ղուկաս 12։5)։ Երբ հարությունը կավարտվի, մարդկության ընդհանուր գերեզմանը կդատարկվի և այլևս գոյություն չի ունենա։ Որքա՜ն մխիթարական է Աստվածաշնչից իմանալ, որ Աստված ոչ ոքի տանջանքների չի ենթարկում (Երեմիա 7։30, 31)։

Որտե՞ղ են հարություն առնելու մահացածները

19. Ինչո՞ւ են մարդկանցից ոմանք երկնային կյանքի հարություն առնելու, և ի՞նչ մարմին է Աստված նրանց տալու։

¹⁹ Սահմանափակ թվով տղամարդիկ ու կանայք երկնային կյանքի հարություն են ստանալու։ Որպես թագավորներ ու քահանաներ՝ նրանք Հիսուսի հետ միասին մասնակցելու են Ադամից ժառանգած մահվան բոլոր հետևանքները վերացնելու գործին (Հռովմայեցիս 5։12; Յայտնութիւն 5։9, 10)։ Իսկ քանի՞ հոգու է Աստված տանելու երկինք՝ Քրիստոսի հետ ղեկավարելու։ Համաձայն Աստվածաշնչի՝ միայն 144 000 անհատների (Յայտնութիւն 7։4; 14։1)։ Հարություն ստացած այդ անհատներից յուրաքանչյուրին Եհովան ոգեղեն մարմին է տալու, որպեսզի նրանք կարողանան ապրել երկնքում (Ա Կորնթացիս 15։35, 38, 42–45; Ա Պետրոս 3։18)։

20. Ինչի՞ն են արժանանալու հնազանդ մարդիկ, այդ թվում նաև հարություն առածները։

²⁰ Մահացածների մեծամասնությունը հարություն է առնելու դրախտի վերածված երկրի վրա (Սաղմոս 37։11, 29; Մատթէոս 6։10)։ Երկնային հարություն ստանալու պատճառներից մեկն այն է, որ սահմանափակ թվով այդ անհատները ավարտին հասցնեն երկրի առնչությամբ Աստծո նպատակը։ Հիսուս Քրիստոսի և 144 000 իր երկնային գործակիցների օգնությամբ հնազանդ մարդիկ աստիճանաբար կհասնեն կատարելության՝ այն վիճակին, որը կորցրել էին մեր նախածնողները։ Կատարելության հասնողների թվում են լինելու նաև հարություն առածները։ Դա երևում է Հիսուսի այն խոսքերից, որ նա ասել էր իր կողքին գամված մահացող մարդուն. «Ինձ հետ դրախտումը կ’լինիս» (Ղուկաս 23։42, 43)։

21. Եսայիայի ու Հովհաննեսի խոսքերի համաձայն՝ ի՞նչ է տեղի ունենալու մահվան հետ։

²¹ Դրախտի վերածված երկրի վրա մահը, որն այսօր իմաստազրկում է կյանքը, կանհետանա (Հռովմայեցիս 8։19–21)։ Եսայիա մարգարեն ասել է, որ Եհովա Աստված «պիտի կլանէ մահին յաւիտեան» (Եսայիա 25։8)։ Իսկ Հովհաննես առաքյալը տեսիլքում տեսել է այն ժամանակը, երբ հնազանդ մարդիկ ազատված կլինեն ցավից ու մահից։ Այո՛, «ինքն Աստուած նորանց հետ կ’լինի.... Եւ կ’ջնջէ Աստուած բոլոր արտասուքը նորանց աչքերիցը. եւ մահն այլեւս չի լինիլ, ոչ սուգ, եւ ոչ աղաղակ. եւ ոչ ցաւ այլեւս չի լինիլ, որովհետեւ առաջիններն [«առաջուան բաները», ԱԱ] անցան» (Յայտնութիւն 21։1–4)։

22. Ինչպե՞ս է հարության հույսը անդրադառնում ձեզ վրա։

²² Աստվածաշնչյան հստակ ուսուցումները լույս են սփռում այն բանի վրա, թե ինչ է տեղի ունենում մահացածների հետ։ Գրություններում պարզ ասվում է, որ մահը՝ «վերջին թշնամին», վերանալու է (Ա Կորնթացիս 15։26, ԱԱ)։ Որքա՜ն է զորացնում ու մխիթարում մեզ հարության հույսը։ Եվ որքա՜ն ուրախ կարող ենք լինել, որ Աստծո հիշողության մեջ գտնվող մեր մահացած հարազատները արթնանալու են մահվան «քնից» և վայելելու են այն հրաշալի բաները, որ նա պատրաստել է իրեն սիրողների համար (Սաղմոս 145։16, ԱԱ)։ Այս բոլոր օրհնություններն իրականացվելու են Աստծո Թագավորության միջոցով։ Իսկ ե՞րբ է սկսվելու նրա կառավարումը։ Եկեք տեսնենք։

ՍՏՈՒԳԵՔ ՁԵՐ ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐԸ

• Ի՞նչ է մարդու ոգին։

• Ինչպե՞ս կնկարագրեիք մահացածների վիճակը։

• Ովքե՞ր են հարություն առնելու։

[Նկար 85–րդ էջի վրա]

Միլիոնավոր անհատներ հարություն են առնելու, ինչպես Ղազարոսը, որին Հիսուսը դուրս կանչեց գերեզմանից

[Նկար 86–րդ էջի վրա]

Երբ Աստված «կլանէ մահին յաւիտեան», մեծ ուրախություն կտիրի