Դաստիարակեք երեխաներին ամեն բան հանդուրժող այս աշխարհում

ԵՐԲԵՎԷ տեսե՞լ եք, թե ինչպես է երեխան ինչ–որ խաղալիք ուզում, որը ծնողը չի ցանկանում գնել։ Կամ տեսե՞լ եք մի երեխայի, որն ուզում է վազել, խաղալ, իսկ ծնողն ասում է. «Հանգի՛ստ մնա»։ Կարելի է նկատել, որ նման իրավիճակներում նա ուզում է լավագույնն անել իր երեխայի համար։ Այնուհանդերձ, շատ հաճախ հանձնվում է։ Երեխայի անվերջ նվնվոցի պատճառով ծնողի «ոչ»–ը դառնում է «այո»։

Շատ ծնողներ կարծում են, որ լավ ծնող լինել նշանակում է տալ երեխային գրեթե ամեն բան, ինչ նա ուզում է։ Միացյալ Նահանգներում մի հարցում անցկացվեց, որին մասնակցեց 12–17 տարեկան 750 երեխա։ Երբ նրանց հարցրին, թե ինչպես են արձագանքում, երբ ծնողները մերժում են իրենց խնդրանքը, նրանց մոտավորապես 60 տոկոսը պատասխանեց, որ շարունակում է իր ուզածը պնդել։ Մոտ 55 տոկոսի կարծիքով՝ դա հիմնականում հաջող միջոց է։ Նրանց ծնողները գուցե մտածեն, որ այդպիսի հանդուրժողականությունը սիրո դրսևորում է։ Բայց արդյո՞ք դա այդպես է։

Քննենք հետևյալ հին իմաստուն առակը. «Ով որ իր ծառային մանկութիւնիցը փափուկ պահէ, այն ծառան յետոյ որդի կ’դառնայ [«անշնորհակալ կդառնա», ՆԱ] (Առակաց 29։21)։ Ինչ խոսք, երեխան ծառա չէ։ Սակայն համաձայն չէ՞ք, որ այս սկզբունքը կարելի է կիրառել երեխա դաստիարակելիս։ Երեխաներին երես տալը, նրանց ուզածն անելը կարող է պատճառ լինել, որ նրանք դառնան «անշնորհակալ», այսինքն՝ երես առած, քմահաճ, չգնահատող անձնավորություններ։

Աստվածաշունչը ծնողներին այսպիսի խորհուրդ է տալիս. «Կրթիր երեխային իր ճանապարհին համեմատ» (Առակաց 22։6)։ Իմաստուն ծնողները հետևում են այս խորհրդին՝ սահմանելով հստակ, անփոփոխ և խելամիտ կանոններ ու պահանջելով, որ երեխաները հետևեն դրանց։ Այդպիսի ծնողները չեն կարծում, որ հանդուրժողականությունը սիրո դրսևորում է, և նվնվալու, փնթփնթալու կամ երեխայի տրամադրությունը ընկնելու պատճառով չեն անում նրա ուզածը։ Ընդհակառակը՝ նրանք համաձայն են Հիսուսի իմաստուն խոսքերին. «Թող ձեր «այո»–ն այո լինի, իսկ «ոչ»–ը՝ ոչ» (Մատթեոս 5։37)։ Իսկ ի՞նչ է ներառում երեխաներին դաստիարակելը։ Քննենք մի ազդեցիկ օրինակ։

«Ինչպէս որ նետերը.... ձեռքումը»

Ծնող–երեխա փոխհարաբերությունները նկարագրելիս Աստվածաշունչը հատուկ շեշտ է դնում այն բանի վրա, որ երեխան ծնողի առաջնորդության կարիքն ունի։ Սաղմոս 127։4, 5–ում ասվում է. «Ինչպէս որ նետերը զօրեղ մարդի ձեռքումը, այնպէս են երիտասարդ որդիքը։ Երանի այն մարդին որ իր կապարճը նորանցով լցրեց»։ Երեխաները համեմատվում են նետերի հետ, իսկ ծնողները՝ զորեղ զինվորի։ Ճիշտ ինչպես նետաձիգը գիտի, որ իր նետերը չեն հասնի թիրախին պատահականորեն, այնպես էլ սիրող ծնողներն են հասկանում, որ երեխային դաստիարակելը ինքնաբերաբար տեղի չի ունենա։ Նրանք ուզո՛ւմ են, որ իրենց երեխաները հասնեն «թիրախին», այսինքն՝ լինեն երջանիկ ու դառնան պատասխանատվության զգացում ունեցող մարդիկ։ Նրանք նաև ուզում են, որ իրենց երեխաները ճիշտ որոշումներ կայացնեն, իմաստուն լինեն, խուսափեն անհարկի խնդիրներից և հասնեն արժեքավոր նպատակների։ Սակայն բավական չէ միայն ցանկանալ այս ամենը։

Ի՞նչ է անհրաժեշտ անել, որ նետը հասնի թիրախին։ Այն պետք է լինի ամբողջությամբ պատրաստված, լավ պաշտպանված և ուղղված դեպի թիրախը։ Նմանապես, երեխաները պետք է լինեն պատրաստված, պաշտպանված և նպատակաուղղված, որպեսզի հաջողությամբ հասնեն չափահասության։ Եկեք առանձին–առանձին քննարկենք երեխայի դաստիարակությանը վերաբերող այս երեք ոլորտները։

Ամբողջությամբ պատրաստել նետը

Աստվածաշնչյան ժամանակներում նետաձիգի օգտագործած նետերը պատրաստվում էին ամենայն մանրամասնությամբ։ Նետը հավանաբար պատրաստում էին թեթևաքաշ փայտից, որը տաշում էին ձեռքով և հնարավորին չափ ուղիղ։ Նետի մի ծայրը պետք է սուր լիներ։ Իսկ մյուս ծայրին ամրացնում էին փետուրներ, որոնց շնորհիվ նետը սլանում էր ուղիղ դեպի թիրախը։

Ծնողները ուզում են, որ իրենց երեխաները լինեն ուղիղ նետերի պես և առաջ ընթանան առանց շեղվելու։ Հետևաբար իմաստուն ծնողները աչք չեն փակում լուրջ սխալների վրա, այլ սիրով օգնում են երեխաներին ջանք թափել և ուղղել իրենց սխալները։ Ցանկացած երեխայի դաստիարակելու համար մեծ ջանքեր են պահանջվում, քանի որ «յիմարութիւնը կապուած է երեխայի սրտին» (Առակաց 22։15)։ Ուստի Աստվածաշունչը ծնողներին խորհուրդ է տալիս դաստիարակել իրենց երեխաներին (Եփեսացիներ 6։4)։ Իրականում դաստիարակությունը մեծ դեր է խաղում երեխայի մտածելակերպն ու բնավորությունը ձևավորելու և շտկելու մեջ։

Զարմանալի չէ, որ Առակաց 13։24–ում գրված է. «Գաւազանը խնայողը ատում է իր որդիին. բայց նորան սիրողը կանուխ կ’խրատէ նորան»։ Այս համատեքստում խրատի գավազան գործածելը նշանակում է ինչ–որ ձևով երեխային ուղղել։ Սիրով դաստիարակելով՝ ծնողը փորձում է ուղղել այն սխալները, որոնք խոր արմատներ գցելու դեպքում մեծ դժվարությունների առաջ կկանգնեցնեն երեխային, երբ նա մեծանա։ Իրոք, երեխային չդաստիարակելը սիրո պակաս է, իսկ դաստիարակելը՝ սիրո դրսևորում։

Սիրող ծնողը նաև օգնում է երեխային հասկանալ, թե ինչու են կանոններ սահմանվում։ Երեխային դաստիարակելիս ծնողը ոչ միայն հրահանգներ է տալիս ու պատժում նրան, այլև օգնում է հասկանալ տրված հրահանգների նպատակը և իմաստություն ձեռք բերել, որն ավելի կարևոր է։ Աստվածաշնչում գրված է. «Օրէնքը պահողը իմաստուն որդի է» (Առակաց 28։7)։

Այն փետուրները, որոնք նետաձիգը ամրացնում է իր նետերին, օգնում են, որ դրանք ուղիղ սլանան։ Նմանապես, Աստվածաշնչի ուսուցումները, որոնք տրվում են ընտանիքի Հիմնադրի կողմից, կարող են ուղեկցել երեխաներին նույնիսկ տնից հեռանալուց հետո և ամբողջ կյանքի ընթացքում կարող են օգուտներ բերել նրանց (Եփեսացիներ 3։14, 15)։ Իսկ ինչպե՞ս կարող են ծնողները վստահ լինել, որ այդ ուսուցումները արմատացած են իրենց երեխաների սրտում։

Ուշադրություն դարձրեք, թե Մովսեսի օրերում Աստված ինչ խորհուրդ տվեց իսրայելացի ծնողներին. «Այս խօսքերը, որ ես այսօր քեզ պատուիրեցի, քո սրտի մէջ լինեն։ Եւ կրկնիր նորանք քո որդկանցը» (Բ Օրինաց 6։6, 7)։ Ուստի ծնողները պետք է երկու բան անեն։ Նախ՝ իրենք պետք է սովորեն և կիրառեն Աստծու Խոսքը ու սիրեն Աստծու օրենքները (Սաղմոս 119։97)։ Հետո՝ նրանք կկարողանան կիրառել այս սուրբգրային համարի երկրորդ մասը՝ «կրկնել» Աստծու օրենքները իրենց երեխաների համար։ Դա նշանակում է արդյունավետ ուսուցման և հաճախակի կրկնության միջոցով արմատավորել այդ օրենքները երեխաների սրտում։

Հստակ է, որ Աստվածաշնչի սկզբունքները սովորեցնելը կամ սիրառատ դաստիարակության միջոցով լուրջ սխալները շտկելը հնացած մեթոդ չէ։ Դրանք կարևոր են այդ թանկագին «նետերը», այսինքն՝ երեխաներին պատրաստելու համար, որպեսզի նրանք «ուղիղ սլանան» դեպի չափահասություն։

Պաշտպանել նետը

Եկեք վերհիշենք Սաղմոս 127։4, 5 համարներում գրված օրինակը։ Ինչպես հիշում ենք, նետաձիգը «կապարճը լցրեց» նետերով։ Նետը պատրաստելուց հետո այն հարկավոր էր պաշտպանել։ Այդ պատճառով նետաձիգը նետերը պահում էր իր կապարճում, որտեղ դրանք հեշտությամբ չէին վնասվի կամ կոտրվի։ Հետաքրքիր է, որ Աստվածաշնչում Մեսիայի մասին մարգարեաբար խոսվում է որպես փայլուն նետի, որին նրա Հայրը «թագցրել է իր կապարճումը» (Եսայիա 49։2)։ Եհովա Աստված՝ սիրառատ Հայրը, պաշտպանեց իր սիրելի Որդուն՝ Հիսուսին, բոլոր վնասներից, մինչև եկավ նշանակված ժամանակը, երբ Մեսիան պետք է մահվան դատապարտվեր, ինչպես կանխագուշակված էր։ Նույնիսկ այդ ժամանակ Աստված պաշտպանեց իր Որդուն՝ թույլ չտալով, որ նա մնա մահացած վիճակում, և վերադարձրեց նրան երկինք՝ հավիտյան ապրելու նպատակով։

Նմանապես, լավ ծնողները ուզում են պաշտպանել իրենց երեխաներին այս ապականված աշխարհի վտանգներից։ Հնարավոր է՝ ծնողները արգելեն որոշ բաներ, որոնք կարող են իրենց երեխաներին անհարկի ենթարկել վտանգավոր ազդեցության։ Իմաստուն ծնողները լրջորեն են վերաբերվում հետևյալ սկզբունքին. «Վատ ընկերակցությունները ապականում են օգտակար սովորությունները» (1 Կորնթացիներ 15։33)։ Պաշտպանելով երեխաներին այնպիսի ընկերներից, որոնք չեն հարգում Աստվածաշնչի բարոյական չափանիշները՝ ծնողները հետ կպահեն նրանց բազմաթիվ սխալներից, որ կարող են ազդել նրանց կյանքի վրա և նույնիսկ մահվան պատճառ դառնալ։

Միշտ չէ, որ երեխաները գնահատում են ծնողների պաշտպանությունը։ Իրականում հնարավոր է, որ երբեմն նրանք զայրանան, քանի որ պաշտպանել երեխաներին հաճախ նշանակում է մերժել նրանց խնդրանքը։ Երեխաների դաստիարակության հարցով գրքերի մի հեղինակ նշում է. «Իրականում երեխաները ուզում են, որ ծնողները պաշտպանեն իրենց ու կայունություն մտցնեն իրենց կյանքում, չնայած միշտ չէ, որ ցույց են տալիս դա և գուցե այդ պահին շնորհակալություն չհայտնեն ձեզ։ Մենք կարող ենք պաշտպանել նրանց՝ լրջորեն վերաբերվելով մեր ունեցած իշխանությանը և սահմանափակումներ դնելով»։

Այո, պաշտպանելով ձեր երեխաներին այն ամենից, ինչը կարող է խլել նրանց խաղաղությունը, անարատությունը կամ արատավորել բարի անունը Աստծու առաջ՝ դուք ցույց կտաք, որ սիրում եք նրանց։ Ժամանակի ընթացքում նրանք հավանաբար կհասկանան, թե ինչու եք կանոններ սահմանել, և կգնահատեն ձեր հոգատար պաշտպանությունը։

Ուղղել նետը

Նկատի առեք, որ Սաղմոս 127։4, 5 համարներում ծնողը համեմատվում է «զորեղ մարդու» հետ։ Նշանակո՞ւմ է արդյոք, որ միայն հայրը կարող է արդյունավետ կերպով կատարել ծնողի իր դերը։ Իհարկե ոչ։ Իրականում այս օրինակի սկզբունքը կիրառելի է թե՛ հոր, թե՛ մոր և թե՛ միայնակ ծնողի պարագայում (Առակաց 1։8)։ «Զորեղ մարդ» արտահայտությունը ցույց է տալիս, որ բավականաչափ ուժ է հարկավոր աղեղից նետը արձակելու համար։ Աստվածաշնչյան ժամանակներում աղեղները երբեմն պատված էին լինում պղնձով, և զինվորին պատվիրում էին «լարել աղեղը», ինչը անելու համար նա հավանաբար ոտքով պահում էր աղեղը, որպեսզի ձգեր լարը (Երեմիա 50։14, 29)։ Պարզ է, որ ուժ և ջանքեր էին պետք ձգելու համար այդ ամուր լարը, որպեսզի նետերը ուղիղ սլանային դեպի թիրախը։

Նմանապես, երեխաներին դաստիարակելու համար մեծ ջանքեր են պահանջվում։ Նրանք չեն կարող իրենք իրենց ճիշտ դաստիարակվել, ինչպես որ նետը չի կարող ինքն իրեն հասնել թիրախին։ Ցավոք, այսօր շատ ծնողներ չեն ցանկանում ջանքեր թափել, ինչը անհրաժեշտ է երեխաներին ճիշտ դաստիարակելու համար։ Նրանք նախընտրում են հեշտ ճանապարհը և թույլ են տալիս, որ հեռուստացույցը, դպրոցը և հասակակիցները սովորեցնեն իրենց երեխաներին ճշտի ու սխալի, բարոյական չափանիշների, սեռական կյանքի մասին։ Այդ ծնողները թույլ են տալիս, որ իրենց երեխաներն ունենան այն ամենը, ինչ ցանկանում են։ Իսկ երբ չափազանց դժվար է լինում մերժել երեխայի խնդրանքը, նրանք պարզապես ասում են «այո» և հաճախ արդարացնում են իրենց որոշումը՝ ասելով, որ չեն ցանկանում վիրավորել երեխայի զգացմունքները։ Սակայն իրականում ծնողի հանդուրժողականությունն է երեխային վնաս բերում։

Երեխաներ դաստիարակելը դժվար գործ է։ Ամբողջ սրտով և Աստծու Խոսքի առաջնորդությամբ երեխա դաստիարակելը շատ ջանքեր է պահանջում, սակայն դրա բերած օրհնություններն անգին են։ Մի հանդեսում նշվում է. «Ուսումնասիրությունները.... ցույց են տալիս, որ այն երեխաները, ովքեր դաստիարակվել են սիրող, սակայն, միևնույն ժամանակ, իրենց իշխանությանը լրջորեն վերաբերվող ծնողների կողմից, որոնք հոգատար են, բայցև սահմաններ են դնում նրանց առջև, ավելի լավ են սովորում դպրոցում, ավելի լավ են կարողանում շփվել ուրիշների հետ, իրենց ուժերի վրա ավելի վստահ են և հիմնականում ավելի ուրախ են, քան այն երեխաները, որոնց ծնողները կա՛մ չափազանց հանդուրժող են, կա՛մ էլ չափազանց խիստ» («Parents»)։

Օրհնություններն ավելի մեծ կարող են լինել։ Մենք քննարկեցինք Առակաց 22։6 համարի առաջին մասը, որտեղ գրված է. «Կրթիր երեխային իր ճանապարհին համեմատ»։ Այս համարի շարունակության մեջ սիրտ ջերմացնող խոսքեր կան։ Այնտեղ գրված է, որ նա «ծերացած էլ՝ չի հեռանալ նորանից»։ Արդյո՞ք Աստծու կողմից ներշնչված այս առակը ապագայի համար հաջողություն է երաշխավորում։ Ոչ բոլոր դեպքերում։ Ձեր երեխան ազատ կամք ունի և երբ մեծանա, իրավունք ունի կայացնելու իր սեփական որոշումը։ Սակայն այս համարը վստահություն է ներշնչում ծնողներին։ Ո՞ր հարցում։

Եթե ձեր երեխաներին դաստիարակեք Աստվածաշնչի խորհուրդների համաձայն, դուք նրանց համար կստեղծեք ամենալավ պայմանները, ինչն էլ հիանալի արդյունքներ կբերի. դուք կտեսնեք, որ ձեր երեխաները ավելի երջանիկ են և բավարարվածության ու պատասխանատվության զգացում ունեն (Առակաց 23։24)։ Ուստի նախապատրաստեք այդ թանկագին «նետերը», պաշտպանեք նրանց և ջանքեր թափեք նրանց ուղղելու համար։ Դուք երբեք չեք զղջա դրա համար։

[նկար 13–րդ էջի վրա]

Արդյոք ծնողները սեր դրսևորած կլինե՞ն իրենց երեխաների հանդեպ, եթե բավարարեն նրանց բոլոր պահանջները

[նկար 15–րդ էջի վրա]

Սիրող ծնողները բացատրում են երեխային, թե ինչու են կանոններ սահմանել ընտանիքում

[նկար 15–րդ էջի վրա]

Լավ ծնողները պաշտպանում են իրենց երեխաներին այս ապականված աշխարհից եկող վտանգներից

[նկար 16–րդ էջի վրա]

Երեխաներ դաստիարակելը դժվար գործ է, սակայն օրհնություններն անգին են