Բանավոր խոսքից Սուրբ Գրվածքներ. գիրը և վաղ քրիստոնյաները

ԴԱՐԵՐԻ ընթացքում բազմաթիվ հավատացյալ մարդիկ շատ ժամանակ են տրամադրել կարդալու, ուսումնասիրելու և քննելու ամենահայտնի գրվածքները՝ Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունները՝ Նոր Կտակարանը։ Այս գրությունները, ինչպես նաև Աստվածաշնչի մնացած գրքերը մեծ ազդեցություն են թողել ողջ աշխարհի վրա, բարոյականության չափանիշներ են սահմանել, ներշնչել են գրողներին և արվեստագետներին։ Ավելին, դրանց շնորհիվ միլիոնավոր մարդիկ, հնարավոր է և դուք, ճշգրիտ գիտելիքներ են ձեռք բերել Աստծու և Հիսուսի մասին (Հովհաննես 17։3)։

Քրիստոնեական Հունարեն Գրությունները չեն գրվել անմիջապես Հիսուսի մահից հետո։ Մատթեոսը, ակներևաբար, իր ավետարանը գրել է մոտ 7 կամ 8 տարի հետո, իսկ Հովհաննեսը՝ հավանաբար 65 տարի հետո։ Ուստի հարց է առաջանում. ինչպե՞ս կարող էին նրանք արձանագրել Հիսուսի խոսքերն ու գործերը կատարյալ ճշգրտությամբ։ Ակնհայտ է, որ Աստծու սուրբ ոգին է առաջնորդել նրանց (Հովհաննես 14։16, 26)։ Այդուհանդերձ, ինչպե՞ս են Հիսուսի ուսմունքները ճշգրտորեն փոխանցվել և ի վերջո դարձել Սուրբ Գրությունների մի մասը։

«Գրեթե անուսո՞ւմ»

Անցած դարում ոմանք այն կարծիքին էին, թե Հիսուսի վաղ աշակերտները գրի չեն առել նրա ուսմունքներն ու գործերը, այլ բանավոր փոխանցել են դրանք։ Մի աստվածաշնչագետ, օրինակ, ասում է, որ ավետարանագիրները Հիսուսի քարոզչական ծառայության մասին գրի են առել նրա մահից մի քանի տասնյակ տարի հետո։ Այդ ժամանակահատվածում Հիսուսի մասին հայտնի ամեն բան բանավոր է փոխանցվել։ Որոշ հետազոտողներ նույնիսկ պնդում են, որ Հիսուսի աշակերտները «գրեթե անուսում էին»a։ Ավելին, նրանք ասում են, որ Հիսուսի ծառայության մասին արձանագրությունները տասնամյակներ շարունակ բանավոր են փոխանցվել, որի ընթացքում շատ բաներ ավելացվել են, փոփոխվել են կամ վերամշակվել են, և արդյունքում դեպքերի ճշգրիտ արձանագրությունը չի պահպանվել։

Որոշ աստվածաշնչագետներ էլ պնդում են, թե Հիսուսի մտերիմ աշակերտները հավանաբար հետևել են ռաբունական մեթոդին՝ տեղեկությունը կրկնության միջոցով մտապահելու մեթոդին, ինչի շնորհիվ բանավոր խոսքը ճշգրտորեն է փոխանցվել։ Ուստի հարց է առաջանում. «Արդյո՞ք Հիսուսի ծառայության մասին պատմությունը աշակերտները փոխանցել են միայն այս մեթոդի միջոցով, թե՞ օգտագործել են նաև գրառումներ»։ Ինչ խոսք, հնարավոր չէ հստակ պատասխան տալ, սակայն շատ հավանական է, որ նրանք գրառումներ օգտագործել են։

Գիրը մարդկանց առօրյայում

Առաջին դարում կարդալ ու գրել գիտեին տարբեր ծագում ունեցող մարդիկ։ Եբրայերենի և հին սեմական լեզուների պրոֆեսոր Ալան Միլարդն այս առնչությամբ ասում է. «Հասարակության բոլոր խավերի մարդիկ գիտեին գրել հունարեն, արամերեն և եբրայերեն»։ Նա նաև ավելացնում է. «Հենց այսպիսի միջավայրում էր, որ Հիսուսը ծավալեց իր գործունեությունը»։

Այն մասին, որ Ավետարանները «գրվել են այնպիսի հասարակության մեջ, որտեղ մարդիկ անուսում են եղել», պրոֆեսոր Միլարդը գրում է. «Դա քիչ հավանական է, [քանի որ] ամեն տեղ մարդիկ գրել գիտեին.... Հետևաբար եղել են մարդիկ, որոնք կարող էին իրենց լսածից ինչ–որ բան գրի առնել թե՛ իրենց համար, թե՛ ուրիշներին պատմելու»։

Ակներևաբար, այն ժամանակ շատ տարածված են եղել մոմապատ տախտակները, որոնց վրա մարդիկ գրել են։ Այս մասին կարող ենք կարդալ Ղուկաս Ավետարանի առաջին գլխում։ Այնտեղ կարդում ենք, որ Զաքարիա քահանային հարցրին, թե ինչ էր ուզում անվանել իր տղային։ Բայց քանի որ ժամանակավորապես կորցրել էր խոսելու կարողությունը, «նա էլ [ակներևաբար ժեստերի միջոցով] մի տախտակ խնդրեց ու գրեց. «Նրա անունը Հովհաննես է»» (Ղուկաս 1։63)։ Աստվածաշնչային բառարանները բացատրում են, որ «տախտակ»–ը հավանաբար փայտե մոմապատ կտոր էր գրելու համար։ Ուստի հնարավոր է, որ Զաքարիային այցելած ներկաներից ինչ–որ մեկի մոտ եղել է հենց այդ տախտակից։

Մեկ այլ օրինակ ևս ցույց է տալիս, որ այն ժամանակ շատ տարածված են եղել այս տախտակները։ «Գործեր» գրքում կարդում ենք, որ Պետրոսը տաճարում խոսեց ամբոխի առաջ և հորդորեց. «Զղջացե՛ք.... որպեսզի ձեր մեղքերը ջնջվեն» (Գործեր 3։11, 19)։ «Ջնջվել» բառը առաջացել է հունարեն մի բայից, որը նշանակում է «մաքրել, վերացնել»։ Մի բառարանում ասվում է. «Այս և գուցե ուրիշ համարներում օգտագործված բայի իմաստը, ըստ ամենայնի, հետևյալն է՝ հարթեցնել մոմապատ տախտակի մակերեսը՝ այն նորից օգտագործելու նպատակով» («The New International Dictionary of New Testament Theology»)։

Ավետարանները ցույց են տալիս նաև, որ Հիսուսի հետևորդների և ունկնդիրների մեջ կային այնպիսի մարդիկ, ովքեր հավանաբար իրենց առօրյա աշխատանքի ժամանակ առնչվել են գրին։ Օրինակ՝ մաքսահավաքներ Մատթեոսն ու Զակքեոսը (Մատթեոս 9։9; Ղուկաս 19։2), ժողովարանի պետը (Մարկոս 5։22), հարյուրապետը (Մատթեոս 8։5), Հովհաննան՝ Հերովդես Անտիպասի գործավարի կինը (Ղուկաս 8։3), ինչպես նաև դպիրները, փարիսեցիները, սադուկեցիները և Սինեդրիոնի անդամները (Մատթեոս 21։23, 45; 22։23; 26։59)։ Անկասկած, Հիսուսի առաքյալներից և աշակերտներից շատերը, եթե ոչ բոլորը, գիտեին գրել։

Ուսումնասիրողներ, ուսուցիչներ և գրողներ

Ուսուցիչ լինելու համար աշակերտները պետք է ոչ միայն իմանային, թե ինչ է ասել կամ արել Հիսուսը, այլև հասկանային, թե ինչպես են Եբրայերեն Գրություններում գրված Օրենքը և մարգարեությունները վերաբերում Քրիստոսին (Գործեր 18։5)։ Ղուկասը արձանագրել է, որ Հիսուսը իր հարությունից կարճ ժամանակ հետո հանդիպում է ունենում իր աշակերտներից մի քանիսի հետ։ Նա պատմում է, թե ինչ արեց Հիսուսը. «Սկսելով Մովսեսից ու բոլոր Մարգարեներից՝ նա մեկնեց նրանց այն ամենը, ինչ որ իր մասին գրված էր ամբողջ Գրություններում»։ Շատ չանցած՝ Հիսուսն իր աշակերտներին ասաց. ««Սրանք են իմ խոսքերը, որ ասացի ձեզ, քանի դեռ ձեզ հետ էի, որ Մովսեսի օրենքում, Մարգարեներում և Սաղմոսներում իմ մասին բոլոր գրվածները պետք է կատարվեն»։ Այդ ժամանակ նա ամբողջությամբ բաց արեց նրանց միտքը, որ ըմբռնեն Գրությունների իմաստը» (Ղուկաս 24։27, 44, 45)։ Հետագայում աշակերտները «հիշեցին» այն ամենը, ինչ Հիսուսը փոխանցել էր իրենց (Հովհաննես 12։16)։

Այս արձանագրությունները ցույց են տալիս, որ առաքյալներն ու աշակերտները պետք է խորությամբ հետազոտեին և ուսումնասիրեին Գրությունները, որպեսզի Հիսուս Քրիստոսի առնչությամբ կարողանային ամբողջությամբ հասկանալ իրենց տեսածն ու լսածը (Ղուկաս 1։1–4; Գործեր 17։11)։ Սրա վերաբերյալ Վիրջինիայի համալսարանի պրոֆեսոր Հարի Գամբելը, որը կրոնական դասեր է տալիս, գրում է. «Դժվար է կասկածի ենթարկել այն, որ հենց սկզբից քրիստոնյաները, կամ որ շատ հավանական է, քրիստոնյաներից բաղկացած մի քանի խումբ խոր ուսումնասիրություններ են կատարել, մեկնաբանել են հրեական Գրությունները ու դրանցից քրիստոնեական համոզմունքների մասին գրավոր հիմքեր [փաստեր] են կազմել, որոնք քրիստոնյաներն օգտագործել են քարոզչության մեջ»։

Այս ամենը փաստում է, որ Հիսուսի վաղ աշակերտները չեն հիմնվել միայն բանավոր փոխանցման վրա, այլ շատ ժամանակ են տրամադրել ուսումնասիրելուն, կարդալուն և գրելուն։ Նրանք եղել են ուսումնասիրողներ, ուսուցիչներ և գրողներ։ Դեռ ավելին, նրանք հոգևոր մարդիկ են եղել և վստահել են սուրբ ոգու առաջնորդությանը։ Հիսուսը վստահեցրել էր նրանց, որ ճշմարտության ոգին կհիշեցնի այն բոլոր բաները, որ ասել էր (Հովհաննես 14։17, 26)։ Աստծու սուրբ ոգին օգնել է նրանց հիշելու և գրի առնելու այն, ինչ Հիսուսն արել ու ասել էր, նույնիսկ այնպիսի երկար հատվածներ, ինչպիսին Լեռան քարոզն էր (Մատթեոս 5–7)։ Ոգին նաև առաջնորդել է ավետարանագիրներին գրել, թե ինչ է Հիսուսը երբեմն զգացել և թե ինչ է ասել իր աղոթքում (Մատթեոս 4։2; 9։36; Հովհաննես 17։1–26)։

Անկասկած, ավետարանագիրներն օգտագործել են թե՛ բանավոր, թե՛ գրավոր աղբյուրները, սակայն նրանց արձանագրությունների հետևում կանգնած է եղել մի ավելի վստահելի և բարձր աղբյուր՝ Եհովա Աստված։ Հետևաբար կարող ենք լիովին վստահ լինել, որ «Ամբողջ Գրությունը ներշնչված է Աստծուց» և կարող է սովորեցնել ու առաջնորդել մեզ, որպեսզի Աստծուն հաճելի բաներ անենք (2 Տիմոթեոս 3։16)։

[ծանոթագրություն]

[մեջբերում 14–րդ էջի վրա]

Հիսուսի հետևորդների մեջ կային այնպիսի մարդիկ, ովքեր հավանաբար իրենց առօրյա աշխատանքի ժամանակ առնչվել են գրին

[մեջբերում 15–րդ էջի վրա]

Աստծու սուրբ ոգին օգնեց Հիսուսի աշակերտներին հիշել ու գրի առնել այն, ինչ նա արել ու ասել էր

[շրջանակ/նկար 15–րդ էջի վրա]

Արդյո՞ք առաքյալներն անուսում էին

Աստվածաշնչից իմանում ենք, որ Երուսաղեմի իշխանները և երեցները, «Պետրոսի ու Հովհաննեսի համարձակությունը տեսնելով ու իմանալով, որ նրանք անուսում և հասարակ մարդիկ են, զարմանում էին» (Գործեր 4։13)։ Արդյո՞ք առաքյալներն անուսում մարդիկ էին։ Մի աշխատությունում վերոհիշյալ մտքի վերաբերյալ հետևյալ մեկնաբանությունն է տրվում. «Այս բառերը, հավանաբար, չպետք է բառացի հասկանալ՝ կարծելով, թե Պետրոսն [ու Հովհաննեսը] կրթություն չեն ստացել և գրել–կարդալ չեն իմացել։ Իշխանները և երեցները պարզապես ընդունում էին, որ իրենց միջև զգալի տարբերություն կա. առաքյալները սոցիալական կարգավիճակով տարբերվում էին նրանցից՝ քննադատներից» («The New Interpreter’s Bible»)։

[նկար 13–րդ էջի վրա]

«Նա էլ մի տախտակ խնդրեց ու գրեց. «Նրա անունը Հովհաննես է»»

[նկար 13–րդ էջի վրա]

Մոմապատ տախտակ և գրելու պարագաները (առաջին կամ երկրորդ դար)

[թույլտվությամբ]

© British Museum/Art Resource, NY