Աստվածաշնչի գիրք համար 62. 1 Հովհաննես

Գրողը՝ Հովհաննես առաքյալ

Գրվելու վայրը՝ Եփեսոս կամ մերձակայք

Գրության ավարտը՝ մ.թ. մոտ 98թ.

1. ա) Ո՞ր հատկությունն է գերիշխում Հովհաննեսի գրքերում, սակայն ի՞նչն է ցույց տալիս, որ նա պարզապես զգացմունքային անձնավորություն չէր։ բ) Ինչո՞ւ էին նրա երեք նամակները ժամանակահարմար։

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍԸ՝ Հիսուս Քրիստոսի սիրելի առաքյալը, արդարության հանդեպ մեծ սեր ուներ։ Դա օգնեց նրան խորապես հասկանալու Հիսուսի մտածելակերպը։ Ուստի զարմանալի չէ, որ նրա գրքերում գերիշխում է սիրո թեման։ Սակայն նա զգացմունքային անձնավորություն չէր։ Հիսուսը նրան ու նրա եղբորը անվանեց «որոտի որդիներ (Բաներեգես)» (Մարկ. 3։17)։ Իրականում, ճշմարտությունը և արդարությունը պաշտպանելու համար էր, որ նա գրեց իր երեք նամակները, քանի որ արդեն հայտնվել էր Պողոս առաքյալի կանխագուշակած հավատուրացությունը։ Հովհաննեսի երեք նամակները իրոք ժամանակահարմար էին։ Դրանք օգնեցին առաջին դարի քրիստոնյաներին զորանալու և պայքարելու «Չարի» հարձակումների դեմ (2 Թեսաղ. 2։3, 4; 1 Հովհ. 2։13, 14; 5։18, 19)։

2. ա) Ինչի՞ց ենք իմանում, որ Հովհաննեսի նամակները գրվել են ավելի ուշ, քան Մատթեոսի և Մարկոսի Ավետարանները և Պետրոսի ու Պողոսի նամակները։ բ) Ե՞րբ և որտե՞ղ են թերևս գրվել Հովհաննեսի նամակները։

² Դատելով նամակների բովանդակությունից՝ կարելի է ասել, որ դրանք գրվել են ավելի ուշ, քան Մատթեոսի և Մարկոսի Ավետարանները, Պետրոսի և Պողոսի նամակները։ Ժամանակները փոխվել էին։ Ոչ մի ակնարկ չի արվում հուդայականությանը, թեև ժողովների հիմնադրման ժամանակ այն լուրջ սպառնալիք էր ներկայացնում։ Նամակում նաև ոչ մի ուղղակի մեջբերում չի արվում Եբրայերեն Գրություններից։ Հովհաննեսը խոսում է «վերջին ժամի» և «շատ նեռերի» հայտնվելու մասին (1 Հովհ. 2։18)։ Նա իր ընթերցողներին դիմում է հետևյալ խոսքով՝ «որդյակներս», իսկ իր մասին ասում է՝ «երեցս» (1 Հովհ. 2։1, 12, 13, 18, 28; 3։7, 18; 4։4; 5։21; 2 Հովհ. 1; 3 Հովհ. 1)։ Այս ամենը ցույց է տալիս, որ երեք նամակներն էլ գրվել են շատ ուշ։ Բացի այդ, 1 Հովհաննես 1։3, 4-ից կարելի է եզրակացնել, որ Հովհաննեսի Ավետարանը գրվել է գրեթե նույն ժամանակներում։ Շատերի կարծիքով՝ Հովհաննեսի երեք նամակների գրությունն ավարտվել է մ.թ. մոտ 98-ին՝ առաքյալի մահից կարճ ժամանակ առաջ, և որ դրանք գրվել են Եփեսոսի մերձակայքում։

3. ա) Ի՞նչն է փաստում «1 Հովհաննես»-ի վավերականությունը և գրողի ինքնությունը։ բ) Հետագայում ի՞նչ է ավելացվել, սակայն ինչպե՞ս է փաստվում, որ Հովհաննեսը նման խոսքեր չի գրել։

³ Այն, որ «1 Հովհաննես»-ը իրականում գրվել է Հովհաննես առաքյալի կողմից, փաստվում է նրանով, որ նամակը նման է չորրորդ Ավետարանին, որն, անշուշտ, նա է գրել։ Օրինակ՝ նա սկսում է նամակը՝ իրեն նկարագրելով որպես մեկը, ով տեսել էր «կյանքի խոսքը.... այն հավիտենական կյանքը, որը Հոր մոտ էր և հայտնվեց մեզ»։ Այս արտահայտությունները զարմանալիորեն նման են այն արտահայտություններին, որոնցով սկսվում է Հովհաննեսի Ավետարանը։ Նրա վավերականության մասին են վկայում Մուրատորիի ֆրագմենտը և այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք են Իրենեոսը, Պոլիկարպոսը և Պապիասը, որոնք ապրել են մ.թ. երկրորդ դարումa։ Համաձայն Եվսեբիոսի (մ.թ. մոտ 260թ.-ից մինչև մ.թ. մոտ 340թ.)՝ «1 Հովհաննես»-ի վավերականությունը երբեք կասկածի տակ չի դրվելb։ Սակայն տեղին է նշել, որ որոշ հին թարգմանություններ, այդ թվում նաև հայերեն «Արարատ» թարգմանությունը 5-րդ գլխի 7-րդ համարի վերջում և 8-րդ համարի սկզբում ավելացրել են հետևյալ խոսքերը. «Երկնքում վկայում են Հայրը եւ Բանը եւ Սուրբ Հոգին. եւ այս երեքը մի են։ Եւ երեք են որ երկրումը վկայում են»։ Սակայն այս համարը չի հանդիպում հունարեն հին ձեռագրերում և թերևս ավելացվել է թիկունք կանգնելու համար Երրորդության ուսմունքին։ Բազմաթիվ ժամանակակից թարգմանություններում՝ թե՛ կաթոլիկ, թե՛ բողոքական, այս խոսքերը հիմնական տեքստի մեջ չեն հանդիպում (1 Հովհ. 1։1, 2)c։

4. Ումի՞ց է ուզում Հովհաննեսը պաշտպանել իր հավատակիցներին, և ի՞նչ կեղծ ուսմունքներ է նա քողազերծում։

⁴ Հովհաննեսը գրում է իր «սիրելիներին», «զավակներին», որպեսզի պաշտպանի «շատ նեռերի» սխալ ուսմունքներից։ Այդ մարդիկ նրանց միջից էին դուրս եկել և փորձում էին խաբելով հեռացնել նրանց ճշմարտությունից (2։7, 18)։ Այս հավատուրաց նեռերի վրա հավանաբար ազդեցություն էր թողել հունական փիլիսոփայությունը, այդ թվում նաև վաղ գնոստիցիզմը, որի հետևորդները պնդում էին, թե առեղծվածային կերպով առանձնահատուկ գիտելիքներ են ստացել Աստծուցd։ Ցույց տալով իր հաստատուն դիրքորոշումը հավատուրացության դեմ՝ Հովհաննեսը մանրամասնորեն քննարկում է երեք թեմա. մեղք, սեր և նեռ։ Այն, թե ինչպես է Հովհաննեսը արտահայտվում մեղքի ու Քրիստոսի զոհի մասին, որն անհրաժեշտ էր մեղքերի թողության համար, ցույց է տալիս, որ այս հակաքրիստոսները արդար էին իրենց աչքերում և պնդում էին, թե զերծ են մեղքից ու Հիսուսի քավիչ զոհաբերության կարիքը չունեն։ Իրենց ունեցած «գիտելիքների» պատճառով նրանք դարձել էին եսասեր և անսեր. Հովհաննեսը քողազերծում է դա՝ շարունակ շեշտելով քրիստոնեական սիրո կարևորությունը։ Դեռ ավելին, ակներևաբար պայքարելով նրանց կեղծ ուսմունքների դեմ՝ Հովհաննեսը բացատրում է, որ Հիսուսն է Քրիստոսը, որ նա մինչմարդկային գոյություն է ունեցել և որ մարմնով եկել է որպես Աստծու Որդի՝ հավատացյալներին փրկելու համար (1։7–10; 2։1, 2; 4։16–21; 2։22; 1։1, 2; 4։2, 3, 14, 15)։ Հովհաննեսը այս կեղծ ուսուցիչներին բացահայտորեն անվանում է «նեռ» և ներկայացնում է մի շարք կերպեր, որոնցով կարելի է ճանաչել Աստծու և Բանսարկուի զավակներին (2։18, 22; 4։3)։

5. Ի՞նչն է ցույց տալիս, որ «1 Հովհաննես»-ը նախատեսված է եղել ողջ քրիստոնեական ժողովի համար։

⁵ Նամակը ուղղված չէր կոնկրետ որևէ ժողովի, ըստ ամենայնի, այն ուղղված էր քրիստոնեական ողջ եղբայրությանը։ Դա է ցույց տալիս այն, որ նամակի ո՛չ սկզբում, ո՛չ էլ վերջում չկան ողջույնի խոսքեր։ Ոմանք նույնիսկ «1 Հովհաննես» նամակը համարում են ոչ թե նամակ, այլ քննախոսություն։ «Դուք» դերանունը ցույց է տալիս, որ գրողը իր խոսքերն ուղղել էր ոչ թե մեկ անհատի, այլ մարդկանց խմբի։

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

6. Ինչպե՞ս է Հովհաննեսը հակադրում լույսի մեջ քայլողներին և խավարի մեջ քայլողներին։

⁶ Քայլել լույսի մեջ, ոչ թե խավարի (1։1–2։29)։ Հովհաննեսն ասում է. «Գրում ենք այս ամենը, որ մեր ուրախությունը լիակատար լինի»։ Քանի որ «Աստված լույս է», ապա միայն նրանք, ովքեր «լույսի մեջ են քայլում», «միաբանված» են նրա հետ և իրար հետ։ Նրանք մաքրված են մեղքից «նրա Որդի Հիսուսի արյունով»։ Սակայն ովքեր «խավարի մեջ են քայլում» և ասում են, թե «ոչ մի մեղք չունեն», իրենք իրենց խաբում են, և ճշմարտություն չկա նրանց մեջ։ Եթե խոստովանեն իրենց մեղքերը, Աստված կների նրանց, քանի որ հավատարիմ է (1։4–8)։

7. ա) Ինչպե՞ս է անհատը ցույց տալիս, որ ճանաչում և սիրում է Աստծուն։ բ) Ո՞վ է նեռը։

⁷ Հիսուս Քրիստոսի մասին ասվում է, որ նա «հաշտության զոհ» է մեր մեղքերի համար և «օգնական է.... Հոր մոտ»։ Նա, ով պնդում է, թե ճանաչում է Աստծուն, բայց չի պահում նրա խոսքը, ստախոս է։ Նա, ով սիրում է իր եղբորը, մնում է լույսի մեջ, իսկ ով ատում է իր եղբորը, խավարի մեջ է քայլում։ Հովհաննեսը խստորեն խորհուրդ է տալիս չսիրել աշխարհը և ոչ էլ այն ամենը, ինչ աշխարհի մեջ է, քանի որ «եթե մեկը սիրում է աշխարհը, Հոր սերը նրանում չէ»։ Շատ նեռեր են հայտնվել, և «մեզանից դուրս եկան», քանի որ, ինչպես բացատրում է Հովհաննեսը, նրանք «մեզանից չէին»։ Նեռը նա է, ով ժխտում է, որ Հիսուսն է Քրիստոսը։ Նա մերժում է Հորը և Որդուն։ Թող «որդյակները» մնան այն ամենի մեջ, ինչ սկզբից սովորեցին, որ «միության մեջ մնան Որդու և Հոր հետ»՝ օծման համաձայն, որը նրանք ստացան նրանից, և որը ճշմարիտ է (2։1, 2, 15, 18, 19, 24)։

8. ա) Ինչո՞վ են Աստծու զավակները տարբերվում Բանսարկուի զավակներից։ բ) Ինչպե՞ս «որդյակները» ճանաչեցին սերը, և շարունակ ի՞նչը նրանք պետք է ստուգեն։

⁸ Աստծու զավակները շարունակ մեղք չեն գործում (3։1–24)։ Հոր սիրո շնորհիվ նրանք կոչվում են «Աստծու զավակներ», և Աստծու հայտնվելու ժամանակ նրանք նրա նման կլինեն և «կտեսնեն նրան այնպես, ինչպես որ կա»։ Մեղքը անօրենություն է, և ովքեր Քրիստոսի հետ միության մեջ են մնում, մեղք չեն գործում։ Իսկ նա, ով շարունակում է մեղք գործել, Բանսարկուից է, որի գործերը Աստծու Որդին կքանդի։ Աստծու զավակները և Բանսարկուի զավակները սրանով են ակնհայտ. ամեն ոք, ով Աստծուց է ծնված, սիրում է իր եղբորը, բայց նա, ով Չարից է սկիզբ առել, Կայենի նման է, որը ատեց ու սպանեց իր եղբորը։ Հովհաննեսը «որդյակներին» ասում է, որ նրանք ճանաչեցին սերը, քանի որ Քրիստոսը «իր հոգին տվեց» նրանց համար, և հորդորում է նրանց կարեկցել եղբայրներին։ «Եկեք սիրենք ոչ թե խոսքերով ու լեզվով, այլ գործերով ու ճշմարտությամբ»։ Որպեսզի իմանան, թե արդյոք «ճշմարտության կողմն են», նրանք պետք է ստուգեն իրենց սրտերը ու տեսնեն՝ արդյոք «[Աստծու] աչքերին հաճելի բաներն են անում»։ Նրանք պետք է պահեն նրա պատվիրանները, որ «հավատ ունենան նրա Որդի Հիսուս Քրիստոսի անվան հանդեպ և սիրեն միմյանց»։ Այդպես նրանք կիմանան, որ մնում են նրա հետ միության մեջ, և նա էլ նրանց հետ ոգու շնորհիվ (3։1, 2, 16–19, 22, 23)։

9. ա) Ինչպե՞ս պետք է ստուգել ներշնչյալ խոսքերը։ բ) Ինչո՞ւ ենք պարտավոր սիրել միմյանց։

⁹ Սիրել իրար Աստծու հետ միության մեջ (4։1–5։21)։ Ներշնչված խոսքերը պետք է ստուգել։ Ամեն խոսք, որ ժխտում է, որ Քրիստոսը մարմնով է եկել, «Աստծուց» չէ, այլ նեռից է։ Նրանք աշխարհից են և նրա հետ միության մեջ, բայց ճշմարտության ներշնչյալ խոսքերը Աստծուց են։ Հովհաննեսը ասում է. «Աստված սեր է», և «ահա սրանում է սերը. ոչ թե մենք սիրեցինք Աստծուն, այլ նա սիրեց մեզ և իր Որդուն ուղարկեց որպես հաշտության զոհ մեր մեղքերի համար»։ Ի՜նչ մեծ պարտավորություն ենք զգում իրար սիրելու։ Աստված միության մեջ է մնում նրանց հետ, ովքեր սիրում են ուրիշներին։ Այսպես սերը կատարյալ է դառնում, որպեսզի նրանք, վախը հեռու վանելով, «վստահությամբ խոսեն»։ Հովհաննեսը գրում է. «Մենք սիրում ենք, քանի որ առաջինը նա սիրեց մեզ»։ «Ով սիրում է Աստծուն, պետք է նաև իր եղբորը սիրի» (4։3, 8, 10, 17, 19, 21)։

10. ա) Ինչպե՞ս կարող են Աստծու զավակները հաղթել աշխարհին, և ի՞նչ վստահություն նրանք ունեն։ բ) Ի՞նչ վերաբերմունք նրանք պետք է ունենան մեղքի և կռապաշտության հանդեպ։

¹⁰ Աստծու զավակները սեր են դրսևորում՝ պահելով նրա պատվիրանները, և դրա շնորհիվ հավատով հաղթում են աշխարհին։ Նրանց, ովքեր հավատում են Աստծու Որդուն, Աստված վկայություն է տալիս, որ «հավիտենական կյանք տվեց, և այս կյանքը նրա Որդու մեջ է»։ Ուստի նրանք կարող են վստահ լինել, որ նա կլսի իրենց, ինչ էլ որ խնդրեն նրա կամքի համաձայն։ Ամեն անարդարություն մեղք է, սակայն կա մեղք, որ մահվան չի տանում։ Աստծուց ծնված ամեն ոք չի շարունակում մեղք գործել։ Թեև «ամբողջ աշխարհը Չարի իշխանության տակ է.... Աստծու Որդին եկավ» և իր աշակերտներին «հասկացողություն» տվեց ճշմարիտ Աստծուն ճանաչելու համար, որի հետ նրանք միության մեջ են այժմ «Որդու՝ Հիսուս Քրիստոսի միջոցով»։ Նրանք նաև պետք է հեռու պահեն իրենց կուռքերից (5։11, 19, 20)։

ԻՆՉՈՎ Է ՕԳՏԱԿԱՐ

11. Ինչպե՞ս կարող են այսօր քրիստոնյաները պայքարել նեռերի և աշխարհիկ ցանկությունների դեմ։

¹¹ Ճիշտ ինչպես որ մեր թվարկության առաջին դարի վերջում էր, այնպես էլ այսօր կան «շատ նեռեր», որոնցից ճշմարիտ քրիստոնյաները պետք է զգուշանան։ Նրանք պետք է ամուր կառչեն «այն պատգամին, որը սկզբից լսեցին, որ պետք է սեր ունենալ իրար հանդեպ»։ Բացի այդ, պետք է միության մեջ մնան Աստծու հետ, կառչած մնան ճշմարիտ ուսմունքներին՝ արդարություն գործադրելով և խոսելու ազատություն ունենալով (2։18; 3։11; 2։27–29)։ Շատ կարևոր է նաև հետևյալ նախազգուշացումը՝ խուսափել «մարմնի ցանկությունից, աչքերի ցանկությունից և ապրուստի միջոցները ցուցադրաբար ներկայացնելուց»՝ աշխարհի նյութապաշտական, չար ծուղակներից, որոնց մեջ ընկել է քրիստոնեություն դավանողների մեծ մասը։ Ճշմարիտ քրիստոնյաները հեռու են մնում աշխարհից և նրա ցանկություններից՝ իմանալով, որ «Աստծու կամքը կատարողը մնում է հավիտյան»։ Աշխարհի ցանկություններով, աղանդավորությամբ և ատելությամբ լի այս ժամանակներում օգտակար է ներշնչված Գրքի միջոցով իմանալ Աստծու կամքը և կատարել այն (2։15–17)։

12. «1 Հովհաննես»-ում ի՞նչ հակադրություն է արվում, և ինչպե՞ս կարող ենք հաղթել աշխարհին։

¹² Մեր օգտին է ծառայում այն, որ «1 Հովհաննես» նամակում հստակ ցույց է տրվում տարբերությունները, որ գոյություն ունեն Հորից ճառագող լույսի և ճշմարտությունը կործանող խավարի միջև, որը Չարից է, Աստծու կենարար ուսմունքների և նեռի ստերի միջև, այն սիրո, որը տիրում է նրանց ժողովի մեջ, ովքեր միության մեջ են Հոր և Որդու հետ, և ատելության միջև, որը դրսևորում են նրանք, ովքեր ունեն մարդասպան Կայենի ոգին և ովքեր «մեզանից դուրս եկան.... որպեսզի ակնհայտ լինի, որ բոլորը չեն մեզ նման» (2։19; 1։5–7; 2։8–11, 22–25; 3։23, 24, 11, 12)։ Հասկանալով այս ամենը՝ մենք պետք է մեծ ցանկություն ունենանք «հաղթելու աշխարհին»։ Իսկ ինչպե՞ս կարող ենք դա անել։ Ունենալով ամուր հավատ և «Աստծու սերը», այսինքն՝ պահելով նրա պատվիրանները (5։3, 4)։

13. ա) Նամակում ինչպե՞ս է ցույց տրվում, թե ինչպես դրսևորվեց Աստծու սերը։ բ) Ինչպիսի՞ն պետք է լինի քրիստոնյաների սերը, և ի՞նչ միություն է այն ստեղծում։

¹³ «Աստծու սերը». ի՜նչ հրաշալի կերպով է այս մղիչ ուժը նկարագրվում ամբողջ նամակում։ 2-րդ գլխում ուժեղ հակադրություն ենք տեսնում աշխարհի հանդեպ սիրո և Հոր հանդեպ սիրո միջև։ Այնուհետև ընդգծվում է, որ «Աստված սեր է» (4։8, 16)։ Որքա՜ն իրական է այդ սերը։ Նրա սիրո մեծագույն դրսևորումը երևում է այն բանից, որ Հայրը «իր Որդուն ուղարկեց՝ որպես աշխարհի Փրկչի» (4։14)։ Դա մեր սրտերում պետք է առաջացնի երախտագիտությամբ լի, վախից զերծ սեր։ Հովհաննես առաքյալն ասաց. «Մենք սիրում ենք, քանի որ առաջինը նա սիրեց մեզ» (4։19)։ Մեր սերը պետք է լինի այնպիսին, ինչպիսին որ Հոր և Որդու սերն է՝ իրական, անձնազոհ։ Ճիշտ ինչպես Հիսուսը իր հոգին տվեց մեզ համար, «մենք էլ պարտավոր ենք մեր հոգիները տալ մեր եղբայրների համար», կարեկցենք իրար և մեր եղբայրներին ոչ միայն խոսքով սիրենք, այլև «գործով ու ճշմարտությամբ» (3։16–18)։ Ինչպես հստակ ցույց է տալիս Հովհաննեսի նամակը, այս սերն է, որ Աստծու մասին ճշգրիտ գիտելիքների հետ մեկտեղ Աստծու հետ քայլողներին Հոր և Որդու հետ միավորում է անբաժանելի միությամբ (2։5, 6)։ Սիրո այս հիանալի միության մեջ գտնվող Թագավորության ժառանգներին է, որ Հովհաննեսն ասում է. «Իր Որդու՝ Հիսուս Քրիստոսի միջոցով մենք միության մեջ ենք Ճշմարտի հետ։ Նա է ճշմարիտ Աստվածը և հավիտենական կյանքը» (5։20)։

[ծանոթագրություններ]