Մահվան մասին հորինվածքների հետազոտություն

Ողջ պատմության ընթացքում մահը տարակուսանքի մեջ է գցել մարդկանց՝ նրանց վախ ներշնչելով, որն ամրապնդվել է կեղծ կրոնական ուսմունքների, ավանդույթների և մարդու մեջ արմատացած հավատալիքների միախառնման հետևանքով։ Պետք է նշել նաև, որ վախը մահվան հանդեպ կարող է խնդիրներ առաջացնել՝ խանգարելով մարդուն վայելել կյանքը և լուրջ կասկածներ առաջ բերելով, թե կյանքը արդյոք իմաստ ունի՞։

Հիմնական կրոնական ուղղությունները մեղավոր են հատկապես այն հարցում, որ նպաստել են մահվան մասին մի շարք հորինվածքների տարածմանը։ Փորձենք քննել այդ հորինվածքներից մի քանիսը աստվածաշնչյան լույսի ներքո և տեսնենք, թե արդյոք ավելի լավ չենք սկսում հասկանալ մահվան հետ կապված շատ հարցերի պատասխաններ։

Հորինվածք 1։ Մահը կյանքի բնական ավարտն է։

Մի գրքում ասվում է. «Մահը.... մեր կյանքի անբաժանելի մասն է» («Death—The Final Stage of Growth»)։ Նման մեկնաբանությունները այն համոզմունքի արտացոլումն են, որ մահը նորմալ երևույթ է և բոլոր կենդանի օրգանիզմների բնական վախճանն է հանդիսանում։ Այս համոզմունքը, իր հերթին, նիհիլիստական փիլիսոփայության առաջացման և էգոիստական վարքագծի պատճառ է դարձել։

Բայց գուցե մահն իսկապե՞ս կյանքի բնական ավարտն է։ Այս հարցի հետազոտությամբ զբաղվող ոչ բոլոր գիտնականները կհամաձայնվեն դրան։ Օրինակ՝ կենսաբան Կալվին Հարլեյը, որը զբաղվում է ծերության հետ կապված հարցերի ուսումնասիրությամբ, մի հարցազրույցի ժամանակ ասաց, որ չի հավատում, թե մարդկանց մեջ «դրված է եղել մահանալու ծրագիրը»։ Իսկ Վիլյամ Կլարկը, որ զբաղվում է իմունահամակարգի հետազոտմամբ, ասել է. «Պարտադիր չէ, որ մահը կյանքի անբաժանելի մասը լինի»։ Սեյմուր Բենզերն էլ (Կալիֆոռնիայի՝ Տեխնիկական գիտությունների ինստիտուտ) հետևյալ եզրակացությունն է անում. «Ճիշտ կլինի ասել, որ ծերությունը ոչ թե ժամանակով է պայմանավորված, այլ ավելի շուտ՝ հանգամանքներով, որոնք մենք հույս ունենք փոխելու»։

Գիտնականներին մտածելու տեղիք է տալիս նաև մարդու մարմնի կառուցվածքը. մենք օժտված ենք շատ ավելի մեծ հնարավորություններով ու կարողություններով, քան անհրաժեշտ է 70–80 տարվա կյանքի համար։ Օրինակ՝ գիտնականները հայտնաբերել են, որ մարդու ուղեղը հիշողության վիթխարի պոտենցիալ ունի։ Ըստ մի հաշվարկի՝ մեր ուղեղը կարող է այնքան ինֆորմացիա պարունակել, որը «կլցնի քսան միլիոն հատոր. ճիշտ՝ որքան, որ պարունակում են աշխարհի մեծագույն գրադարանները»։ Որոշ նյարդաբանների կարծիքով՝ կյանքի նորմալ տևողության ընթացքում մարդը օգտագործում է իր ուղեղի պոտենցիալ հնարավորությունների 1 տոկոսի 1/100–ական մասը (0,0001)։ Հարց է ծագում, թե ինչո՞ւ է մեր ուղեղը օժտված այդքան մեծ կարողություններով, երբ կյանքի ընթացքում օգտագործում ենք նրա հնարավորությունների չնչին տոկոսը միայն։

Եկեք հաշվի առնենք նաև այն, թե ինչպիսի անբնական արձագանք է գտնում մահը մարդու սրտում։ Կնոջ, ամուսնու կամ երեխայի մահը մեծամասամբ դառնում է կյանքի ամենադժբախտ շրջանը, որից հետո մարդ կարող է երկար ժամանակ չվերագտնել իրեն։ Նույնիկ նրանք, ովքեր պնդում են, թե մահը բնական երևույթ է, ընդունում են, որ դժվար է հաշտվել այն մտքի հետ, թե մահով ամեն ինչ վերջանում է։ Համաձայն մի պարբերագրի՝ հայտնի է, «որ յուրաքանչյուր ոք ուզում է ապրել որքան հնարավոր է երկար» («British Medical Journal»)։

Եթե հաշվի առնենք մարդու արձագանքը մահվան հանդեպ, նրա հիշելու և սովորելու զարմանալի հնարավորությունները և անվերջ ապրելու նրա ներքին ձգտումը, մի՞ թե պարզ չի դառնա, որ նա ստեղծվել է ապրելու համար։ Եվ իսկապես՝ Աստված մարդկանց ստեղծել էր ոչ թե մեռնելու, այլ հավիտյան ապրելու հեռանկարով։ Տեսնենք, թե ինչ ապագա էր նախապատրաստել Արարիչը առաջին մարդկային զույգի համար. «Աճեցէք եւ շատացէք. եւ լցրէք երկիրը, եւ տիրեցէք նորան. եւ իշխեցէք ծովի ձկների, եւ երկնքի բոլոր թռչունների վերայ, եւ երկրի վերայ սողացող բոլոր կենդանիների վերայ» (Ծննդոց 1։28)։ Ինչպիսի՜ հրաշալի ապագա՝ հավիտյան ապրելու հեռանկարով։

Հորինվածք 2։ Աստված մահ է տալիս մարդկանց, որպեսզի նրանց իր մոտ տանի։

27–ամյա մի մայր, որը մահանում էր՝ թողնելով իր ետևից երեք երեխա, ասաց կաթոլիկ միանձնուհուն. «Մի՛ ասա, թե Աստծո կամքով եմ մահանում.... Տանել չեմ կարողանում այդ խոսքերը»։ Այնուամենայնիվ, շատ կրոններ մահվան մասին հենց այդ էլ սովորեցնում են. այսինքն՝ որ Աստված է տանում մարդկանց, որպեսզի նրանք իր մոտ լինեն։

Մի՞ թե Արարիչն այնքան դաժան է, որ կարող է սառնասրտորեն մահ պատճառել՝ իմանալով, որ դա կկոտրի մեր սիրտը։ Ո՛չ, Աստվածաշնչի Աստվածն այդպիսին չէ։ Ա Յովհաննէս 4։8–ում գրված է. «Աստուած սէր է»։ Ուշադրություն դարձրեք, որ այնտեղ չի ասվում՝ Աստված ունի սեր կամ՝ Աստված սիրող է, այլ՝ որ Աստված սեր է։ Աստծո սերը այնքան ուժեղ, մաքուր և կատարյալ է, այնքան խորն է ներծծված նրա էության մեջ, որ իրավամբ կարելի է ասել, թե նա սիրո մարմնացում է։ Աստված այնպիսի անձնավորություն չէ, որ մարդկանց մահ պատճառի նրանց իր մոտ տանելու համար։

Կեղծ կրոնը շատերին է շփոթության մեջ գցել այն հարցերի կապակցությամբ, թե որտեղ և ինչ վիճակում են գտնվում մահացածները։ Երկինք, դժոխք, քավարան, դժոխքի նախադուռ... Ահա նրանց ուսուցումները, որ կա՛մ անհասկանալի են, կա՛մ էլ՝ սարսափեցնող։ Իսկ Աստվածաշունչը ասում է, որ մահացածները անգիտակից վիճակում են. նրանց կարելի է համեմատել քնած մարդու հետ (Ժողովող 9։5, 10; Յովհաննէս 11։11–14)։ Ուստի կարիք չկա անհանգստանալու այն բանի համար, թե ինչ է պատահում մահվանից հետո, ճիշտ՝ ինչպես չենք անհանգստանա, եթե տեսնենք, որ ինչ–որ մեկը խոր քուն է մտել։ Հիսուսն ասել է, որ ժամանակ է գալու, երբ «բոլոր նրանք, որ գերեզմաններում են.... դուրս կը գան» և նոր կյանք կվայելեն դրախտ երկրի վրա (Յովհաննէս 5։28, 29; Սաղմոս 37։29)։

Հորինվածք 3։ Աստված տանում է փոքր երեխաներին՝ նրանց հրեշտակ դարձնելու համար։

Էլիզաբեթ Կյուբլեր–Ռոսը, որն ուսումնասիրել է անհուսալիորեն հիվանդ անհատների հոգեբանությունը, նշում է մեկ այլ կարծիք, որ տարածված է հավատ ունեցող մարդկանց շրջանում։ Խոսելով մի իրական դեպքի մասին՝ նա գրում է. «Անխոհեմություն է՝ իր եղբորը կորցրած փոքր երեխային ասել, թե Աստված այնքան է սիրում փոքր տղաներին, որ Ջոնիին տարել է երկինք»։ Նման հայտարարությունը բացասական տպավորություն է ստեղծում Աստծո մասին և չի արտացոլում նրա անձնավորությունը։ Շարունակելով՝ դոկտոր Կյուբեր–Ռոսը պատմում է. «Այդ փոքրիկ աղջիկը նույնիսկ մեծանալուց ու կին դառնալուց հետո երբեք չկարողացավ մեղմել իր զայրույթը Աստծո հանդեպ, իսկ երեք տասնամյակ անց, կորցնելով իր սեփական որդուն, նա ընկավ դեպրեսիայի մեջ և հոգեկան խանգարում ստացավ»։

Ինչո՞ւ պետք է Աստված երեխային տանի և հրեշտակ դարձնի. կարծես թե նա այդ երեխայի կարիքն ավելի շատ ունի, քան վերջինիս ծնողները։ Մի՞ թե դա չէր նշանակի, որ նա սառնասիրտ է ու եսամոլ։ Ի տարբերություն դրա՝ Ատվածաշունչն ասում է. «Սէրն Աստծուց է» (Ա Յովհաննէս 4։7)։ Մի՞թե Աստված, որ սիրո մարմնացում է, կանի այնպիսի մի բան, որն անգամ որոշ չափով պարկեշտություն ունեցող մարդն իրեն թույլ չի տա։

Այդ դեպքում ինչո՞ւ են մահանում երեխաները։ Պատասխաններից մեկը գտնվում է Ժողովող 9։11–ում. «Ժամանակ եւ դիպուած է պատահում ամենքին»։ Իսկ Սաղմոս 51։5–ում ասվում է, որ նույնիսկ դեռ չծնված՝ բոլորս անկատար ենք և մեղավոր։ Բոլոր մարդկանց վերջն էլ մահն է, որը կարող է վրա հասնել տարբեր ձևերով. երբեմն՝ ծնվելուց առաջ (երեխան արդեն մահացած է ծնվում), երբեմն էլ՝ դժբախտ պատահարների հետևանքով։ Աստված պատասխանատու չէ այս ամենի համար։

Հորինվածք 4։ Ոմանք մահանալուց հետո տանջանքների են ենթարկվում։

Շատ կրոններ սովորեցնում են, թե չարերը դժոխքի կրակներում հավիտյան տանջանքների են ենթարկվելու։ Տրամաբանակա՞ն է արդյոք այս ուսմունքը և համապատասխանո՞ւմ է արդյոք Աստվածաշնչին։ Մարդու կյանքի տևողությունը սահմանափակ է՝ 70–80 տարի։ Մի՞ թե ուրեմն արդարացի կլինի ինչ–որ մեկին հավիտենական տանջանքների ենթարկել, նույնիսկ եթե նա իր ողջ կյանքի ընթացքում մեծ չարագործություններ է կատարել։ Ո՛չ։ Շատ մեծ անարդարություն կլինի կարճատև կյանքի ընթացքում կատարած մեղքերի համար մարդուն հավիտյան տանջանքների ենթարկել։

Միայն Աստված կարող է ասել, թե ինչ է տեղի ունենում մահվանից հետո։ Եվ նա հայտնում է այդ իր գրավոր Խոսքի՝ Աստվածաշնչի միջոցով։ Ահա թե ինչ է ասվում այնտեղ. «Ինչպէս [կենդանին] է մեռնում, նոյնպէս էլ մեռնում է [մարդը]. եւ ամենքի շունչը մէկ է.... Ամենը գնում է մէկ տեղ, ամենը հողից է եղել եւ ամենը հող է դառնալու» (Ժողովող 3։19, 20)։ Ինչպես տեսնում ենք, այստեղ ոչինչ չի ասվում դժոխքի կրակների մասին։ Մահանալով՝ մարդիկ նորից հող են դառնում՝ դադարում են գոյություն ունենալ։

Բացի այդ, մարդ գիտակից վիճակում պիտի լինի, որ տանջվի։ Իսկ մահացածները գիտակի՞ց վիճակում են։ Աստվածաշունչն ասում է. «Կենդանիները գիտեն որ մեռնելու են, բայց մեռելները մի բան չ’գիտեն եւ վարձք էլ չ’ունին, որովհետեւ նորանց յիշատակը մոռացուել է» (Ժողովող 9։5)։ Մահացածները, որտեղ էլ լինեն, չեն կարող տանջվել, քանի որ «մի բան չ’գիտեն»։

Հորինվածք 5։ Մահանալով՝ վերջնականապես դադարում ենք գոյություն ունենալ։

Մահանալով, ինչ խոսք, դադարում ենք գոյություն ունենալ, սակայն անպայման չէ, որ ամեն ինչ դրանով վերջանա։ Հավատարիմ Հոբը գիտեր, որ մեռնելուց հետո գնալու էր գերեզման։ Տեսնենք, թե ինչ է ասում նա աղոթելիս. «Երանի՜ թէ ինձ դժոխքումը [«գերեզմանին մեջ», Արևմտ. Աստ.] ծածկէիր, թաքցնէիր մինչեւ քո բարկութեան անցնելը, ինձ սահման որոշէիր եւ յետոյ ինձ յիշէիր։ Եթէ մարդս մեռաւ, մի՞թէ կ’կենդանանայ.... Դու մէկ կանչէիր, եւ ես քեզ պատասխան տայի» (Յոբ 14։13–15)։

Հոբը հավատում էր, որ եթե մինչև մահ հավատարիմ մնա, Աստված կհիշի նրան և, երբ ժամանակը գա, հարություն կտա։ Դրան էին հավատում նաև հնում ապրած՝ Աստծո բոլոր ծառաները։ Հիսուսն ինքն էլ այդ հույսն ուներ և ասաց, որ Աստված իր միջոցով հարություն կտա մահացածներին։ Նա անձամբ վստահեցրեց. «Կը գայ ժամանակ, երբ բոլոր նրանք, որ գերեզմաններում են, կը լսեն [Հիսուսի] ձայնը եւ դուրս կը գան. ովքեր բարի գործեր են արել՝ կեանքի յարութեան համար, իսկ ովքեր չար գործեր են արել՝ դատաստանի յարութեան համար» (Յովհաննէս 5։28, 29)։

Շատ շուտով Աստված կվերացնի բոլոր չարագործներին և նոր աշխարհ կհաստատի, որը կառավարվելու է երկնքից (Սաղմոս 37։10, 11; Դանիէլ 2։44; Յայտնութիւն 16։14, 16)։ Ամբողջ երկիրը կվերածվի դրախտի, որտեղ կապրեն Աստծուն ծառայող մարդիկ։ Աստվածաշունչն ասում է. «Երկնքից լսեցի մի ձայն, որ ասում էր. «Ահա՛ւասիկ Աստծու խորանը, որ մարդկանց մէջ է. նա պիտի բնակուի նրանց հետ, եւ նրանք պիտի լինեն նրա ժողովուրդը, եւ նա էլ՝ նրանց Աստուածը. եւ պիտի սրբի նրանց աչքերից ամէն արտասուք. եւ այլեւս մահ չկայ. ո՛չ սուգ, ո՛չ աղաղակ, ո՛չ ցաւ եւ ո՛չ չարչարանք, քանի որ առաջինն անցաւ»» (Յայտնութիւն 21։3, 4)։

Մահվան վախից ազատված

Իմանալով հարության հույսի, ինչպես նաև մեզ այդ հույսը տվող Անհատի մասին՝ մխիթարություն կստանանք։ Հիսուսը խոստանում է. «Կը ճանաչէք ճշմարտութիւնը, եւ ճշմարտութիւնը ձեզ կ’ազատի», այդ թվում նաև՝ մահվան վախից (Յովհաննէս 8։32)։ Եհովան միակն է, ով իսկապես կարող է վերջ դնել ծերությանն ու մահվանը և հավիտենական կյանք պարգևել։ Արժանահավա՞տ են արդյոք Աստծո խոստումները։ Այո՛, քանի որ դրանք միշտ իրականանում են (Եսայիա 55։11)։ Մենք կոչ ենք անում ձեզ՝ ավելին իմանալ մարդկության հանդեպ Աստծո նպատակների մասին։ Եհովայի վկաները մեծ ուրախությամբ կօգնեն ձեզ այդ հարցում։

[մեջբերում 6–րդ էջի վրա]

Մահվան հանդեպ վախը կարող է խնդիրներ առաջացնել՝ խանգարելով մարդուն վայելել կյանքը

[շրջանակ 7–րդ էջի վրա]

ՄԻ ՔԱՆԻ ՀԱՅՏՆԻ ՀՈՐԻՆՎԱԾՔՆԵՐ ՄԱՀՎԱՆ ՄԱՍԻՆ Ի՞ՆՉ ԵՆ ԱՍՈՒՄ ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

● Մահը կյանքի բնական ավարտն է Ծննդոց 1։28; 2։17; Հռովմայեցիս 5։12

[նկար 8–րդ էջի վրա]

Մահվան մասին ճշմարտությունն իմանալով՝ ազատվում ենք վախից

[նկար 5–րդ էջի վրա. թույլտվությամբ]

Barrators​—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.