Ընդունելի՞ է Աստծուն «քրիստոնեության» դեմքի աղավաղումը

ԵՆԹԱԴՐԵՆՔ, ինչ–որ մի նկարչի պատվիրում եք ձեզ նկարել։ Աշխատանքն ավարտվելուց հետո նայում եք նկարին ու հիացմունքով լցվում՝ ինչպիսի՜ նմանություն։ Պատկերացնում եք, թե ի՜նչ հպարտությամբ պիտի այն դիտեն ձեր երեխաները, թոռները, հետագայում նաև՝ նրանց թոռները։

Բայց անցնում է մի քանի սերունդ, և քո հետնորդներից մեկը հանկարծ որոշում է, որ դիմանկարում պատկերված մազերը նոսր լինելու պատճառով փչացնում են ամբողջ գեղեցկությունը, և ի՞նչ... պատվիրում է մազերն ավելացնել։ Իր հերթին, մեկ ուրիշն էլ ձևափոխել է տալիս քիթը, քանի որ նրա ձևը դուր չի գալիս իրեն։ Որոշ «բարելավումներ» էլ մտցվում են հաջորդ սերունդների կողմից, և արդյունքում, այնպես է ստացվում, որ նկարում պատկերված դեմքը ընդամենը աննշան չափով է ձեզ նմանություն տալիս։ Եթե նախապես իմանայիք, որ նման բան տեղի կունենար, ի՞նչ զգացողությամբ կհամակվեիք։ Անշուշտ կզայրանայիք։

Ցավոք, այս դիմանկարի հետ կապված պատմությունը, ըստ էության, հիշեցնում է այն ամենը, ինչի արդյունքում կազմավորվել է ներկայիս այսպես կոչված «քրիստոնեական» եկեղեցին։ Ըստ պատմական տվյալների՝ Քրիստոսի առաքյալների մահից շատ չանցած քրիստոնեության պաշտոնական դեմքը աստիճանաբար փոփոխվել է՝ ինչպես որ նախապես տեղեկացված էր Աստվածաշունչ գրքում (Մատթէոս 13։24—30, 37—43; Գործք 20։30)։a

Իհարկե, տեղին է Աստվածաշնչի սկզբունքների կիրառումը համապատասխանեցնել տարբեր մշակույթներին ու ժամանակաշրջաններին։ Սակայն բոլորովին այլ բան է Աստվածաշնչի ուսմունքների փոփոխելը՝ հարմարեցնելու համար համընդհանուր մտածելակերպին։ Մինչդեռ հենց դա էլ տեղի ունեցավ։ Որպես օրինակ՝ եկեք քննենք որոշ կարևոր բնագավառներում մտցված փոփոխություններից մի քանիսը։

Եկեղեցին միավորվում է պետությանը

Հիսուսը սովորեցրեց, որ իր իշխանությունը, այսինքն՝ Թագավորությունը, երկնային է. այն որոշված ժամանակին վերացնելու է մարդկային բոլոր իշխանությունները և իր ձեռքն է վերցնելու ամբողջ երկրի ղեկավարությունը (Դանիէլ 2։44; Մատթէոս 6։9, 10)։ Այդ Թագավորությունը երկիրը չի ղեկավարելու մարդկային քաղաքական համակարգերով։ Հիսուսն ասաց. «Իմ թագաւորութիւնը այս աշխարհից չէ» (Յովհաննէս 17։16; 18։36)։ Ուստի, թեև Հիսուսի առաքյալները հնազանդվում էին պետական օրենքներին, սակայն միջամուխ չէին լինում քաղաքական գործերին։

Այնուամենայնիվ, արդեն չորրորդ դարում՝ Հռոմի կայսր Կոստանդինի իշխանության օրոք, քրիստոնյա համարվողներից շատերը Քրիստոսի վերադարձին և Աստծո Թագավորության հաստատմանը սպասելու մեջ անհամբեր էին դարձել։ Քաղաքականության նկատմամբ ունեցած նրանց վերաբերմունքն աստիճանաբար փոխվել էր։ «Կոստանդինից առաջ,— ասվում է «Եվրոպայի պատմություն» գրքում (անգլ.),— քրիստոնյաները չէին ձգտում [քաղաքական] իշխանության գլուխ կանգնել իրենց նպատակներն ու համոզմունքներն առաջ քաշելու միտումով։ Իսկ Կոստանդինից հետո քրիստոնեությունն ու բարձր քաղաքականությունը սկսեցին գործել ձեռք–ձեռքի տված» (Europe—A History)։ Վերափոխված քրիստոնեությունը դարձավ «կաթողիկե», կամ՝ «ընդհանրական», այսինքն՝ Հռոմեական կայսրության պետական կրոնը։

«Մարդկության մեծ դարաշրջաններ» հանրագիտարանում (անգլ.) կարդում ենք, որ եկեղեցի–պետություն սերտ կապի պատճառով «մ. թ. 385–ին՝ քրիստոնյաների հալածանքի վերջին մեծ ալիքից ընդամենը ութսուն տարի անց, եկեղեցին արդեն ինքն էր սկսում հերետիկոսներին մահապատժի ենթարկել, իսկ եկեղեցու իշխանությունը գրեթե հավասարազոր էր կայսեր իշխանությանը» (Great Ages of Man)։ Այսպիսով, սկսվեց մի դարաշրջան, որտեղ դարձի բերելու միջոցն այլևս ոչ թե համոզումն էր, այլ՝ թուրը, և առաջին դարի խոնարհ քարոզիչներին եկավ փոխարինելու տիտղոսակիր, իշխանատենչ հոգևորականությունը (Մատթէոս 23։9, 10; 28։19, 20)։ Չորրորդ դարի քրիստոնեության և «Նազարեթցի Հիսուսի սովորեցրածի միջև եղած էական տարբերությունների» մասին գրել է նաև պատմաբան Հերբերտ Ուելսը։ Այս «էական տարբերությունները» վերաբերում են նույնիսկ Աստծուն և Քրիստոսին վերաբերող գլխավոր ուսուցումներին։

Աստծուն կերպարանափոխելը

Քրիստոսն ու իր առաքյալներն ուսուցանեցին, որ միայն «մէ՛կ Աստուած կայ, Հայրը», որի անունն է Եհովա, և այդ անունը Աստվածաշնչի վաղ ձեռագրերում հայտնվում է մոտավորապես 7 000 անգամ (Ա Կորնթացիս 8։6; Սաղմոս 83։18)։ Իսկ Հիսուսը ստեղծված է Աստծո կողմից։ Կողոսացիս 1։15–ում նա կոչվում է «անդրանիկը բոլոր արարածների»։ Ուստի, լինելով Աստծո ստեղծագործություն, Հիսուսը հստակորեն ասաց. «Իմ Հայրը մեծ է ինձանից» (Յովհաննէս 14։28, ԱԹ)։

Սակայն երրորդ դարի որոշ ազդեցիկ հոգևորականներ, հրապուրվելով հույն հեթանոս փիլիսոփա Պլատոնի ուսուցանած երրորդության գաղափարով, սկսեցին Աստծուն կերպարանափոխել՝ հարմարեցնելով Երրորդության ուսմունքին։ Հաջորդ հարյուրամյակներում այս ուսմունքն, առանց աստվածաշնչյան որևէ հիմքի, Հիսուսին սկսեց դիտել որպես Եհովային հավասար, իսկ Աստծո գործող ուժը՝ սուրբ ոգին, որպես անձնավորություն։

Եկեղեցու կողմից Երրորդության հեթանոսական գաղափարի ընդունման մասին «Նոր կաթոլիկական հանրագիտարանն» (անգլ.) ասում է. ««Մեկ Աստված երեք անձով» ձևակերպումը ամուր չի հաստատվել, և, համենայն դեպս, ամբողջությամբ չի յուրացվել քրիստոնեական կյանքում ու դավանանքում մինչև IV դարի վերջը։ Բայց հենց այս ձևակերպումով է, որ ուսմունքն առաջին անգամ հայտնի դարձավ «Երրորդության դոգմա» անվանումով, մինչդեռ առաքելական հայրերի մոտ այդպիսի մտածելակերպի կամ պատկերացման նշույլ անգամ չկար» (The New Catholic Encyclopedia)։

Նմանապես, «Ամերիկյան հանրագիտարանը» (անգլ.) մեկնաբանում է. «Չորրորդ դարի Երրորդության գաղափարը ճշգրիտ կերպով չարտացոլեց Աստծո էության մասին վաղ քրիստոնյաների ուսմունքը. ընդհակառակը, դա շեղում էր այդ ուսմունքից» (The Encyclopedia Americana)։ Աստվածաշընչյան մի տեղեկատու (անգլ.) ցույց է տալիս, որ եռանձնյա աստվածության գաղափարը պատկանում է «հավատո հանգանակի հետագա ձևակերպումների» շարքին (The Oxford Companion to the Bible)։ Երրորդությունը, սակայն, միակ հեթանոսական գաղափարը չէ, որ եկեղեցու կողմից ընդունելություն գտավ։

Հոգու գաղափարի ձևափոխումը

Այսօր ընդունված է հավատալ, որ մարդն անմահ հոգի ունի, որը նրա մահից հետո շարունակում է անկախ գոյատևել։ Իսկ հայտնի՞ է ձեզ, որ այս եկեղեցական ուսմունքը նույնպես ավելացվել է հետագայում։ Հիսուսը հաստատում էր աստվածաշնչյան այն ճշմարտությունը, որ մահացածները «մի բան չ’գիտեն», որ նրանք, այսպես ասած, քնած են (Ժողովող 9։5; Յովհաննէս 11։11—13, ԱԹ)։ Նա ասում էր այն մասին, որ կյանքը վերականգնվելու է հարության՝ մահվան քնից «կրկին կանգնելու» միջոցով (Յովհաննէս 5։28, 29)։ Անմահ հոգու գոյություն ունենալու դեպքում հարության կարիքը չէր լինի, քանի որ անմահությունն ինքնին բացառում է մահը։

Թե ինչ է իրենից ներկայացնում հարության աստվածաշնչյան գաղափարը, Հիսուսը ցույց տվեց՝ մահացած վիճակից մարդկանց կենդանություն տալով։ Նկատի առնենք Ղազարոսի օրինակը, որը չորս օրվա մահացած էր։ Երբ Հիսուսը հարություն տվեց նրան, Ղազարոսը գերեզմանից դուրս եկավ որպես կենդանի, շնչող մարդ։ Երբ Ղազարոսն արթնացավ մահվան քնից, ոչ մի անմահ հոգի երկնային երանությունից չվերադարձավ ու նրա մարմնի մեջ չմտավ։ Հակառակ դեպքում, հարություն տալով՝ Հիսուսը դժվար թե նրան բարիք արած լիներ (Յովհաննէս 11։39, 43, 44)։

Ո՞րն է, այդ դեպքում, հոգու անմահության տեսության աղբյուրը։ Քրիստոնեական աստվածաբանության մի բառարանում (անգլ.) ասվում է, որ այդ գաղափարի ծագումը բացատրվում է «ոչ այնքան աստվածաշնչյան հայտնությամբ, որքան հունական փիլիսոփայությամբ» (The Westminster Dictionary of Christian Theology)։ Իսկ «Հրեական հանրագիտարանը» (անգլ.) բացատրում է. «Այն հավատալիքը, թե հոգին մարմնի մահանալուց հետո շարունակում է իր գոյությունը, ավելի շուտ փիլիսոփայական կամ աստվածաբանական մտահայեցողության արդյունք է, քան պարզ հավատի, ուստիև՝ Սուրբ գրքում ոչ մի տեղ որոշակիորեն չի ուսուցանվում» (The Jewish Encyclopedia)։

Հաճախ սուտը սուտ է ծնում. նույնն է պարագան և հոգու անմահության ուսմունքի դեպքում։ Այն ճանապարհ հարթեց կրակե դժոխքում հավիտենական տանջանքի հեթանոսական պատկերացման համար։b Իսկ Աստվածաշնչում պարզ գրված է, որ «մեղքի վարձը մահն է» և ոչ թե հավիտենական տանջանքը (Հռովմայեցիս 6։23)։ Ուստի, նկարագրելով հարության ժամանակը, Աստվածաշնչի «Արարատ» թարգմանությունն ասում է. «Եւ ծովն իր մէջի մեռելները տուաւ, եւ մահը եւ դժոխքը իրանց մէջի մեռելները տուին»։ Նմանապես, «Էջմիածնի» թարգմանության մեջ կարդում ենք. «Ծովը տուեց իր մեռելներին, մահն ու դժոխքն էլ՝ իրենց մեռելներին»։ Ուրեմն, պարզ ասած՝ բոլոր դժոխքում գտնվողները մահացած են՝ ‘քնած’, ինչպես որ նշեց Հիսուսը (Յայտնութիւն 20։13)։

Հավատալու՞ բան է, որ դժոխքում հավիտենական տանջանքի ուսմունքը մարդուն ձգի դեպի Աստված։ Հազիվ թե։ Արդար և սիրալիր մարդկանց համար այս գաղափարն ավելի շուտ վանող է։ Մյուս կողմից՝ Աստվածաշունչը սովորեցնում է, որ «Աստուած սէր է», և որ անգութ վերաբերմունքը, նույնիսկ կենդանիների նկատմամբ, ատելի է նրան (Ա Յովհաննէս 4։8; Առակաց 12։10; Երեմիա 7։31; Յովնան 4։11)։

«Դիմանկարի» աղավաղումը մեր օրերում

Աստծո «դիմանկարի» և քրիստոնեության աղավաղումը մինչև օրս շարունակվում է։ Վերջերս կրոնագիտության մի դասախոս իր բողոքական եկեղեցում տեղի ունեցող բախումը նկարագրեց որպես պայքար «Սուրբ գրքի, դավանանքի և դրանց օտար մարդասիրական գաղափարախոսությունների հեղինակությունների միջև, կամ՝ Քրիստոսի իշխանության նկատմամբ եկեղեցու հավատարիմ մնալու և քրիստոնեությունը դարի ոգուն հարմարեցնելու, նոր ձևակերպումներ մտցնելու միտումների միջև։ Հարցը նրանում է կայանում, թե ո՞վ պետք է թելադրի եկեղեցու ընթացքը... Սուրբ գի՞րքը, թե՞ ներկայումս գերիշխող գաղափարախոսությունը»։

Ցավոք, «ներկայումս գերիշխող գաղափարախոսությունը» դեռևս հաղթանակում է։ Օրինակ՝ հայտնի է, որ շատ եկեղեցիներ փոխել են իրենց դիրքը որոշ հարցերի վերաբերյալ, որպեսզի դրանով հաստատեն իրենց առաջադեմ լինելն ու լայն մտահորիզոն ունենալը։ Հատկապես բարոյականության հարցերում եկեղեցիները միանգամայն ազատամիտ են դարձել, ինչպես որ նշված է նախորդ հոդվածում։ Սակայն, Աստվածաշունչը պարզորոշ հայտնում է, որ պոռնկությունը, ամուսնական անհավատարմությունը և միասեռականությունը Աստծո աչքին գարշելի մեղքեր են, և նման մեղքեր գործողներն «Աստծու արքայութիւնը չպիտի ժառանգեն» (Ա Կորնթացիս 6։9, 10; Մատթէոս 5։27—32; Հռովմայեցիս 1։26, 27)։

Երբ Պողոս առաքյալը գրում էր վերոհիշյալ խոսքերը, իր շուրջը գտնվող հունա–հռոմեական աշխարհը լի էր ամեն տեսակ անօրենությամբ։ Ուստի Պողոսի համար դժվար չէր այսպես պատճառաբանելը. «Աստված բարոյական այլասերվածության համար Սոդոմն ու Գոմորը մոխրի է վերածել, շատ լավ. բայց դա տեղի է ունեցել 2 000 տարի առաջ։ Վստահաբար, այն չի վերաբերում ներկա լուսավորված դարաշրջանին»։ Պողոսն այդպիսի դատողություն չարեց, և չփորձեց աղավաղել Աստվածաշնչի ճշմարտությունը (Գաղատացիս 5։19—23)։

Նայենք սկզբնական «դիմանկարին»

Խոսելով իր օրերի հրեա կրոնական առաջնորդների հետ՝ Հիսուսն ասաց, որ նրանց պաշտամունքը «զուր է», քանի որ «մարդկանց կողմից պատուիրած վարդապետութիւններ են ուսուցանում» (Մատթէոս 15։9)։ Մովսեսի միջոցով տրված Եհովայի Օրենքի հետ այդ կրոնականները վարվում էին այնպես, ինչպես այսօր քրիստոնեական աշխարհի հոգևորականությունն է վարվում Քրիստոսի ուսուցումների հետ, այսինքն՝ աստվածային ճշմարտության վրա շաղ տալով ավանդության «ներկը»։ Բայց Հիսուսը, ի օգուտ ազնվասիրտ մարդկանց, աստվածային վարդապետությունները մաքրեց ամեն տեսակի կեղծիքից (Մարկոս 7։7—13)։ Նա ասում էր ճշմարտությունը՝ անկախ նրանից՝ ընդունելի էր դա հասարակությանը, թե՝ ոչ։ Նա Աստծո Խոսքը միշտ ընդունում էր որպես միակ հեղինակավոր աղբյուրը (Յովհաննէս 17։17)։

Հիսուսը այսօրվա քրիստոնեության ներկայացուցիչների ճիշտ հակապատկերն է։ Ներկայումս իրականություն է դարձել Աստվածաշնչի հետևյալ կանխագուշակումը. «Պիտի գայ ժամանակ, երբ..., իւրաքանչիւրն ըստ իր ցանկութիւնների, ուսուցանողներ պիտի հաւաքի իր շուրջը՝ իր ականջներին հաճելի բաներ լսելու մարմաջով. եւ նրանք ականջները պիտի դարձնեն ճշմարտութիւնից ու պիտի մոլորուեն գնան առասպելների ետեւից» (Բ Տիմոթէոս 4։3, 4)։ Այս «առասպելները», որոնցից մի քանիսն արդեն քննարկեցինք, մարդուն հոգևորապես քայքայում են, մինչդեռ Աստծո Խոսքի ճշմարտությունը կազդուրում է և առաջնորդում հավիտենական կյանքի։ Հենց այդ ճշմարտությունն է, որ Եհովայի վկաները ձեզ խրախուսում են ուսումնասիրել (Յովհաննէս 4։24; 8։32; 17։3)։

[ծանոթագրություններ]

[նկար 4–րդ էջի վրա, թույլտվությամբ]

Ձախից երրորդը. United Nations/Photo by Saw Lwin

[նկար 7–րդ էջի վրա]

Իրենց քարոզչությամբ՝ Եհովայի վկաները մարդկանց ուղղում են դեպի Աստծո Խոսքը՝ Աստվածաշունչը։