ORUPA RWOMAKONḒONONENO 42
Hapo ove ‘u nonḓuviro’?
“Ozondunge zokombanda . . . ozonanḓuviro.”—JAK. 3:17, EEP.
EIMBURIRO 101 Okuungura kumwe mombwaneno
OMAPU KU MATU KATARAa
1. Omena raye tje rira ouzeu kweṱe okukara nonḓuviro?
HAPO irira ouzeu kove okukara nonḓuviro? Ombara David wina wa ri nongaro otja indjo. Ku nao, eye wa kumba ku Mukuru kutja: “Nu u ndji pe ombango yokukara nonḓuviro kOve.” (Eps. 51:12) David wa suverere Jehova. Nandarire nao, ya ri ouzeu ku David okukara nonḓuviro nu wina mai rire ouzeu kweṱe. Omena raye? Otjitenga, eṱe twa rumata ouvi wokuhinokukara nonḓuviro. Otjitjavari, Satan u kondja kutja atu ha kara nonḓuviro ku Jehova tjimuna eye tja tjita. (2 Kor. 11:3) Otjitjatatu, eṱe twa kondorokwa i yovandu mbe ha raisa onḓuviro “indji ombepo nambano ndji ungura movandu mbe hi nonḓuviro ku Ndjambi.” (Ef. 2:2) Eṱe matu sokuungura oukukutu okurwisa ouvi nu wina matu sokupirukira oṋiṋikizire Satan nouye mbwi ndji ve ungurisa okutjita kutja atu ha kara nonḓuviro. Eṱe matu sokukondja pu matu yenene okukara nonḓuviro ku Jehova na ku imba mbe nomerizirira motjira tje.
2. Hapo ku heya tjike okukara ‘nonḓuviro’? (Jak. 3:17, EEP)
2 Jakobus 3:17 (EEP) ma ri tja: “Nu inḓ’ ozondunge zokombanda orutenga ze ri ozongohoke, norukuao ozonahange, ozongozu, ozonanḓuviro, ze ura nounjaṋutima novihape oviua, kaze nokutjita ovambangu, kaze notjavivi. Omutjange wOmbeibela Jakobus wa tja ovandu ozonongo ve ‘nonḓuviro.’ Ripura kutja iho matji hee ye. Matu sokukara nonḓero yokukara nonḓuviro ku imba Jehova ka yandja omerizirira tjiva. Otjiperi kutja, Jehova ka undjire ko kutja eṱe tu kare nonḓuviro komundu ngu me tu ningire kutja atu ha kara nonḓuviro komatwako we.—Oviung. 4:18-20.
3. Omena raye tje ri ounanḓengu ku Jehova indu eṱe tji tu nonḓuviro ku imba mbe tu honaparera po?
3 Eṱe mape ya atu munu kutja oupupu okukara nonḓuviro ku Jehova pendje nokukara nonḓuviro kovandu. Kombanda yaavihe, Jehova aruhe u yandja omuhunga omusemba. (Eps. 19:7) Posi yokutja, ovandu Jehova ka yandja omerizirira kavandu ohomonena. Nandarire nao, Tate wetu womeyuru wa yandja omerizirira tjiva kovanene, kovanane vozohoromende na kovanene vombongo. (Omiano 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Petr. 2:13, 14) Indu tji tu nonḓuviro ku wo, eṱe tjiri tu kara nonḓuviro ku Jehova. Ngatu tare komuano mu matu yenene okukara nonḓuviro kovandu Jehova ka yandja omerizirira, nandarire kutja povikando tjiva mape ya ai rire ouzeu okuyakura nokukongorera omuhunga mbu ve tu pe.
KARA NONḒUVIRO KOVANENE VOYE
4. Omena raye ovanatje ovengi tji ve ha kara nonḓuviro kovanene vawo?
4 Omitanda vya kondorokwa i yomitanda vyarwe ovyo mbi hi ‘nonḓuviro kovanene.’ (2 Tim. 3:1, 2) Ongwaye ovengi tji ve ha kara nonḓuviro? Tjiva ve muna kutja ovitjitwa vyovanene vawo kavi hitasana ku na imbi mbi ve hungira. Ovanene ve undjira ko kutja ovanatje ve tjite oviṋa owo oveni mbi ve ha tjiti. Varwe ve muna kutja mena rokutja ouye wa runduruka, ondunge okuza kovanene vawo kai ve vatere poo ve noveta ongukutu. Indu tji u ri omutanda, hapo wa rora okufula omuano mbo? Irira ouzeu kovengi okuṱakamisa etwako ra Jehova ndi tja: “Kareye nonḓuviro kovanene veṋu otja mbu mu ri ovakambure tjinga e ri ombango yaNdjambi.” (Ef. 6:1) Otjikwaye tji matji ku vatere okutjita nao?
5. Ongwaye Jesus tja ri otjihorera otjiwa tjomundu omutanda ngwa raisa onḓuviro kovanene ve? (Luk. 2:46-52)
5 Ove mo yenene okurihonga okukara nonḓuviro okuza kotjihorera tja Jesus. (1 Petr. 2:21-24) Eye wa ri omundu ohomonena ngwa ri novanene mbe ha ri ohomonena. Posi ya Jesus wa ri nondengero kovanene ve nandarire kutja povikando tjiva aave tjiti ozondataiziro. (Eks. 20:12) Ngatu tare kutja pa tjitwa tjike indu Jesus tja ri nozombura 12. (Lesa Lukas 2:46-52.) Jesus wa ya ku novanene ve koBetlehem, posi ya indu tji va yaruka konganda va muna kutja Jesus ke ri pu na wo. Omerizirira ya Josef na Maria okutjiwa kutja ovanatje vawo avehe va ri pu na wo. Indu Josef na Maria tji va muna Jesus, Maria wa yandja ondjo ku Jesus kouzeu mbu va munine. Jesus mape ya atja hungirira kouhasemba mbu va tjita. Posi yokutja, eye we ve zira momuano omuwa nu wondengero. Nungwari Josef na Maria “kave zuvire nawa inga omaziriro womambo we.” Posi ya, Jesus wa kayenda komurungu ‘okukara nonḓuviro ku wo.’
6-7. Ovikwaye mbi mavi yenene okuvatera omitanda okukara nonḓuviro kovanene vawo?
6 Mitanda, hapo mu muna ko ouzeu okukara nonḓuviro kovanene veṋu indu tji va tjiti ozondataiziro poo indu tji ve hi nokumuzuva nawa? Ovikwaye mbi mavi yenene okukuvatera? Otjitenga, ripura ohunga nomuano Jehova me fula. Ombeibela i tja, indu tji u nonḓuviro kovanene voye, iho tji “tjata ku Muhona.” (Kol. 3:20) Jehova u tjiwa nawa kutja povikando tjiva ovanene voye kave ku zuu nawa poo povikando tjiva ve twa po ozoveta nḓe ri ozonḓeu okuzekongorera. Posi yokutja, indu ove tji wa toorora okukara nonḓuviro kovanene voye, Jehova ma kara nondjoroka.
7 Otjitjavari, ripura ohunga nomuano ovanene voye mu ve fula. Indu tji u nonḓuviro kovanene voye, ove u tjita kutja ve kare nondjoroka nu owo ve kara nongamburiro onyingi move. (Omiano 23:22-25) Wina u yenena okukara noupanga wopopezu ku na wo. Omurumendu wena Alexandre ngwa za koBelgium wa tja: “Indu tji mba uta okupuratena kovanene vandje tjinene, oupanga wetu wa runduruka. Nu eṱe twa ri nondjoroka.”b Otjitjatatu, indu tji we rihongo okukara nonḓuviro kovanene voye maku ku vatere okukara nonḓuviro moruyaveze. Paulo ngwa tura moBrazil wa tja: “Okurihonga okukara nonḓuviro kovanene vandje kwe ndji vatera okukara nonḓuviro ku Jehova na ku varwe mbe nomerizirira.” Embo ra Mukuru ri yandja epu enanḓengu rokutja omena raye tji u sokukara nonḓuviro kovanene voye. Oro ri tja: “Kutja u kare nawa, nu u kare nomuinyo orure kombanda yehi.”—Ef. 6:2, 3.
8. Omena raye omitanda omingi tji vi toorora okukara nonḓuviro kovanene vawo?
8 Omitanda omingi vya muna omuano oviṋa mu vi kayenda nawa indu tji va kara nonḓuviro. Wina Luiza, ngwa za koBrazil, aa munu ko ouzeu kutja ongwaye tje ha yandjerwa okukara nongoze oruveze kaaṋi. Kombanda yaavihe, eye wa tja ovandu vozombura ze ovengi va ri nozongoze. Posi yokutja, eye wa muna kutja ovanene ve aave mu tjevere. Eye aa tjiwa kutja indu tja kara nonḓuviro kovanene ve, eye ka sokumuna kutja oveta yovanene ve ongukutu mena rokutja oviṋa mbi mave hungire eye ombi ma hepa. Omukazendu omukambure wena Elizabeth ngwa za koAmerica povikando tjiva eye u muna ko ouzeu okukara nonḓuviro kovanene ve. Eye wa tja: “Indu tji mbi hi nokuzuva nawa kutja ongwaye ovanene vandje tji va twa po oveta kaaṋi, ami ee ripurire koruveze indu tji va twapere ozoveta nḓaaze ndji tjevere.” Monica, ngwa tura moArmenia wa tja eye aruhe aa kara nondjoroka indu tja raisa onḓuviro kovanene ve pendje na indu tje ha raisire onḓuviro ku wo.
KARA NONḒUVIRO ‘KOUHONAPARE’
9. Ovengi ve kara noumune uṋe ohunga nokukara nonḓuviro koveta?
9 Ombeibela i tja ozohoromende ‘ouhonapare.’ (Rom. 13:1) Ovandu ovengi ve yakura kutja onawa okukara nozohoromende, posi yokutja mape ya ave kara nonḓuviro kozoveta tjiva zozohoromende nḓo. Nu owo, mape ya ave ha yakura ozoveta nḓu ve hi nokuvanga. Tara kotjihorera tjokusuta otjitjamurongo. Mehi rimwe ra Europa, ovandu ovengi ve kambura kutja “katjiṋa otjiwa okusuta otjitjamurongo indu tji mave munu kutja pe nouhasemba.” Iho katjikumise mena rokutja ovature mehi ndo kave sutu otjitjamurongo atjihe ohoromende tji i undjira ko ku wo okusuta.
Ovikwaye mbi matu rihongo ohunga nonḓuviro okuza ku Josef na Maria? (Oparagrafa 10-12)c
10. Omena raye tji tu kara nonḓuviro nandarire kozoveta nḓu tu ha vanga?
10 Ombeibela i tu raera kutja ozohoromende zovandu ze eta omauzeu tjinga a ze ri kehi yomananeno wa Satan nu moruveze rwopopezu maze ya okunyonwa. (Eps. 110:5, 6; Omuzuv. 8:9; Luk. 4:5, 6) Oyo wina i tu raera kutja “ingwi ngu ma pirukire ouvara mbu ri po, ma pirukire omaraerero waNdjambi.” Jehova nai u yandjera ozohoromende okutwa po ozoveta kokutja oviṋa avihe vi kare mondjeverero nu u undjira ko kutja tu kare nonḓuviro ku zo. Ku nao, eṱe matu ‘sokusuta ondjo ndji tu na yo ku wo,’ ndji mai kamburire mo okusuta otjitjamurongo, nokuraisa ondengero nonḓuviro. (Rom. 13:1-7) Eṱe mape ya atu vara oveta ndjo otja otjiṋa otjihasemba poo otjizeu okukara nonḓuviro ku tjo. Posi yokutja, eṱe tu kara nonḓuviro kovandu mbe ri mouvara mena rokutja Jehova u tu raera okutjita nao, indu tji ve hi nokutuningira okuteya omatwako we.—Oviung. 5:29.
11-12. Ovikwaye Josef na Maria mbi va tjita okukara nonḓuviro kerakiza nu kwa kongorera tjike? (Luk. 2:1-6) (Wina tara koviperendero.)
11 Eṱe matu yenene okurihongera kotjihorera tja Josef na Maria, owo mbe ri rongerere okukara nonḓuviro kouhonapare nandarire kutja ya ri ouzeu ku wo okutjita nao. (Lesa Lukas 2:1-6.) Indu Maria tja ri nezumo romieze muvyu, ohoromende aai undjire ko kutja ve tjite otjiṋa otjizeu tjinene. Ombara Augustus, wa twa po erakiza rokutja ovandu avehe mbe ri kehi youhonapare wa Roma ve ke ritjangise auhe kotjihuro tja wo. Josef na Maria aave sokutoora ouyenda wozokilometa 150 okuyenda koBetlehem mondjira ndje urire nozondundu. Nu tjinene, ouyenda mbwo ka wa ri oupupu ku Maria. Owo mape ya aave rikendere kouveruke wa Maria na kokanatje ku ke hi ya pandukwa. Hapo atja pe kara vi indu eye tja panduka ngunda ave ri mondjira? Owo atja ve kara nongendo yokutjinda okanatje mondjeverero mena rokutja oko okukari Messias ngwa kwizikirwe i Jehova. Hapo iho atja tji ve tjaera okukara nonḓuviro kouhonapare?
12 Nandarire kutja Josef na Maria va ri nomapu ngaave sokurikendera ko, owo va kara nonḓuviro kerakiza ndo. Jehova wa kara nondjoroka mena rokutja va kara nonḓuviro kerakiza ndo nu Eye we ve tjevera. Maria wa vaza nawa moBetlehem, wa panduka okanatje okaveruke nu nandarire wa vatera okuyenenisa omaprofetero wOmbeibela.—Mika 5:2.
13. Omomuano uṋe okukara nonḓuviro mu ku ṱuna kovakambure ovakwetu?
13 Indu tji matu kara nonḓuviro kouhonapare, varwe ve muna mo ouwa nu ku eta ouwa kweṱe oveni. Omomuano une? Eṱe katu munu omberero yokuhinokukara nonḓuviro kozoveta nḓo. (Rom. 13:4) Indu tji tu nonḓuviro kouhonapare, owo ve yenena okumuna kutja Ovahongonone va Jehova ovandu vonḓuviro. Otjotjihorera, ozombura ozengi nḓa kapita moNigeria, ovarwe vovita va hita mEtuwo rOmerikotameneno ngunda ave ri pombongarero, okupaha imba mbaave raisa onyengo okusuta otjitjamurongo. Posi yokutja, otjiuru tjovarwe vovita tja raera ovarwe vovita kutja ngave pite mena rokutja “Ovahongonone va Jehova ve suta otjitjamurongo.” Indu tji u nonḓuviro kozoveta, ove u tjita kutja ena ewa Ovahongonone Jehova ndu ve na ro ari ha zunḓaka, nu ena ewa ndo mape ya ari yama ovakambure ovakweṋu.—Mat. 5:16.
14. Ovikwaye mbya vatera omukazendu omukambure umwe okukara ‘nonḓuviro’ kouhonapare?
14 Eṱe mape ya atu ha vanga okukara nonḓuviro kouhonapare. Omukazendu omukambure wena Joanna, ngwa za koAmerica wa tja: “Ya ri ouzeu kwami okukara nonḓuviro kouhonapare mena rokutja tjiva meṱundu randje va munine ouhasemba okuza kouhonapare.” Posi yokutja, Joanna wa muna kutja ma hepa okutjita omarundurukiro komuano mbwe ripura ohunga nouhonapare. Ku nao, eye wa tjita oviṋa mbi. Otjitenga, eye wa isa okulesa oviṋa mbyaavi tuwa korungovi nu mbyaavi hungire ouhonapare momuano omuvi. (Omiano 20:3) Otjitjavari, eye wa kumba ku Jehova okumuvatera kutja ma kare nongamburiro mu Ye pendje nokukara nongamburiro momarundurukiro wozohoromende zovandu. (Eps. 9:9, 10) Otjitjatatu, eye wa lesa otupa tu tu ri momambo wetu ohunga nokuhinokutoorora omunda. (Joh. 17:16) Joanna u tja, eye u nohange momuinyo nai, mena rokutja u nondengero nonḓuviro kouhonapare.
KARA NONḒUVIRO KOMUHUNGA MBWA TUWA PO I YOTJIRA TJA JEHOVA
15. Omena raye povikando tjiva tji irira ouzeu kweṱe okukara nonḓuviro komuhunga mbu za kotjira tja Jehova?
15 Jehova u tu ningira kutja tu ‘zuve kovanane vetu’ mombongo. (Hebr. 13:17) Jesus Omunane wetu nu eye ohomonena. Posi yokutja ovanane eye mba zika okutuhongorera po owo ka homonena. Mape ya ai rire ouzeu kweṱe okukara nonḓuviro ku wo, tjinenenene indu tji ve tu ningire okutjita otjiṋa tji tu hi nokuvanga okutjita. Omuapostele Petrus rutenga wa perwe erakiza ndaa ha vanga okukara nonḓuviro ku ro. Indu omuengeli tja raera Petrus kutja nga rye ovipuka mbyaavi varwa otjovihakohoke kehi yOmatwako wa Moses, Petrus wa panḓa povikando vitatu. (Oviung. 10:9-16) Omena raye tja panḓa? Eye kaa zuu nawa omuhunga omupe. Okwo kwa pangukire koviṋa eye mbya tjiti aruhe mehupo re. Ndoovazu ya ri ouzeu ku Petrus okukara nonḓuviro komuhunga mbwa pewa i yomuengeli ohomonena, katjikumise kutja povikando tjiva mape ya a rire ouzeu kweṱe okukara nonḓuviro komuhunga mbu matu pewa i yovarumendu mbe he ri ohomonena.
16. Nandarire kutja Omuapostele Paulus aa munu kutja omuhunga mbwa pewa kamusemba, ovikwaye eye mbya tjita? (Oviung. 21:23, 24, 26)
16 Omuapostele Paulus wa ri ‘nonḓuviro’ nandarire indu eye tja pewa omuhunga mbwaa munu kutja kamusemba. Ovajuda mba ri Ovakriste va zuva ozondjamba ohunga na Paulus zokutja aa zuvarisa kutja “ve ise Omatwako waMoses” nu ave ha kara nonḓuviro ku wo. (Oviung. 21:21) Ovarumendu ovanene motjiwondo moJerusalem va raera Paulus okutoora ovarumendu vane, nokuvetwara kondjuwo ondjapuke ya Muhona kokutja meke rikohorore omuini mokuraisa kutja eye aa ṱakamisa Omatwako wa Moses. Posi yokutja, Paulus aa tjiwa kutja Ovakriste kave ri kehi yOmatwako wa Moses. Nu eye ke notjiṋa otjivi tja tjita. Nandarire nao, Paulus wa kara nonḓuviro. “Mependukirwa raindo Paulus wa toorere ovarumendu mba vane na katjita omerikohororero puna wo.” (Lesa Oviungura 21:23, 24, 26.) Mena rokutja Paulus wa kara nonḓuviro komuhunga mbwa pewa, eye wa vatera ovakambure ovakwao okukara nombwaneno.—Rom. 14:19, 21.
17. Ovikwaye mbi mo rihongere okuza kotjihorera tja Stephanie?
17 Ya ri ouzeu komukazendu omukambure wena Stephanie okukara nonḓuviro kondando ndja tuwa po i yovarumendu ovakambure mbe nomerizirira mehi rawo. Eye nomurumendu we aave karere nondjoroka mokambumba keraka rarwe. Okuzambo orutavi rwomberoo rwa haṋa okambumba nga nu ovakupasane mba va yaruka kombongo yeraka rawo. Stephanie wa tja: “Ami hi mba ri nondjoroka. Ami hee munu kutja mombongo yandje mwa ri nouhepe.” Nandarire nao, eye wa tya okuyandja oruvara komuhunga omupe. Eye wina wa tja: “Kombunda, ami mba ka zuva nawa kutja ongwaye ondando yovarumendu ovakambure mbo tji ya ri osemba. Mombongo yetu ombe, ovandu ovengi ombe ri Ovahongonone va Jehova aveyerike okuza momaṱunḓu wawo. Ku nao, eṱe twa rira eṱunḓu ku wo nu tu ve tunduuza. Ami nai mbi rihonga ku nomukazendu omukambure ngwa kotoka ku Jehova. Nai mbi noruveze oruingi komakonḓononeno wandje omuini wOmbeibela. Ami mbi nomeritjiviro omawa womomutima mokutjiwa kutja ami mba kondja pu me yenene okukara nonḓuviro.”
18. Hapo tu muna ouwa waye mokukara nonḓuviro?
18 Eṱe tu yenena okurihonga okukara nonḓuviro. Jesus we “rihonga okukara nonḓuviro momahihamisiro we aehe.” (Hebr. 5:8) Tjimuna Jesus, eṱe potuingi tu rihonga okukara nonḓuviro kehi yomauzeu. Otjotjihorera, hapo ya ri ouzeu kove mo-COVID-19 okukara nonḓuviro indu tji twa ningirwa okuisa okuyenda kozombongarero pEtuwo rOmerikotameneno, nokukazuvarisa kondjuwo nondjuwo? Posi yokutja okukara nonḓuviro kwe ku tjevera, kwa vatera ombongo okukara nombwaneno nu kwa eta ondjoroka ku Jehova. Eṱe atuhe nai twe rirongera okukara nonḓuviro komarakiza ngu matu kamuna mondatumisire ondirise. Okukara nonḓuviro komarakiza ngo maku yama omiinyo vyetu.—Job 36:11.
19. Omena raye tji mo vanga okukara nonḓuviro?
19 Eṱe twe rihonga kutja okukara nonḓuviro ku eta ozondaya ozengi. Posi yokutja, eṱe tu toorora okukara nonḓuviro ku Jehova mena rokutja twe mu suvera nu tu vanga okumuyorokisa. (1 Joh. 5:3) Eṱe kamaatu yenene okusuta Jehova oviṋa avihe mbye tu tjitira. (Eps. 116:12) Posi yokutja, eṱe matu yenene okukara nonḓuviro ku Ye na ku imba ka yandja omerizirira. Indu tji tu nonḓuviro, eṱe matu raisa kutja oweṱe ozonongo. Nu indu tji tu ri ozonongo, eṱe matu yorokisa omutima wa Jehova.—Omiano 27:11.
EIMBURIRO 89 Puratena, zuva u serwe ondaya
a Mena rokutja kaweṱe ohomonena, povikando tjiva irira ouzeu okuraisa onḓuviro nandarire kutja omundu ngu me tu pe omuhunga u nousemba okutjita nao. Orupa ndwi maru kahungirira komuano mu matu yenene okumuna ouwa indu tji tu nonḓuviro kovanene vetu, ‘kouhonapare’ na kovarumendu ovakambure mbe nomerizirira mombongo.
b Omiano mbi mavi ku vatere okuhungira ku novanene voye ohunga noveta ndji mo munu kutja onḓeu okukara nonḓuviro ku yo, tara korupa ndwi “How Can I Talk to My Parents About Their Rules?” morungovi ndwi jw.org.
c OMAKAHURURIRO WOTJIPERENDERO: Josef na Maria va kara nonḓuviro keraa rombara rokukeritjangisa koBetlehem. Ovakriste ndino ve nonḓuviro kozoveta zondjira, okusuta otjitjamurongo nokukara nonḓuviro komarakiza okuza kohoromende ohunga nouveruke.