Ti Panangpilit nga Agbalin a “Genius”
“Mabalin a mapno ti lubong kadagiti agkakalaing a kas kada Einstein, Shakespeare, Beethoven ken Leonardo da Vinci no suruantayo dagiti maladaga imbes a dagiti ubbing.”—Ni Dr. Glen Doman, direktor iti The Institutes for the Achievement of Human Potential.
“Awan ngarud ti ubing a maiyanak a “genius,” ket awan met ti maiyanak a maag. Amin ket agpannuray iti pannakatignay dagiti selula iti utek bayat dagiti narikut a tawtawen. Dagitoy a tawtawen isu dagiti tawtawen manipud iti pannakaipasngay agingga iti tallo. Ti kindergarten ket naladaw unayen.”—Masaru Ibuka, autor iti libro a Kindergarten Is Too Late!
TI NAKASKASDAAW a kabaelan ti utek ti ubing mangiparang iti pangngeddeng a maipaay kadagiti nagannak. Kaano ti panangrugida iti naisangsangayan a panangsanay? Ania ti isuroyo kadakuada? Kasano kaadu? Kasano kapartak? Dadduma a nagbanagan ti nakaskasdaaw: dagiti babassit nga ubbing a dua agingga iti lima a tawen agbasbasa, agsursurat, agsasao iti dua wenno ad-adu pay a pagsasao, agtokar iti klasikal a musika iti biolin wenno piano, agsakay iti kabayo, aglangoy, mangaramid kadagiti gymnastics.
Kadagiti kaaduan kadagitoy a pasamak ti puntiria ket mental imbes a ti pisikal. Maysa a dua-ti-tawenna ti agbilang agingga iti 100, agsuma a siuumiso, addaan iti bokabulario a 2,000 a sasao, mangbasa iti 5-sasao a grupo dagiti sasao, ket nakapatauden iti naan-anay a tuno. Maysa a tallo-ti-tawenna ti manginagan kadagiti paspaset iti selula bayat a dagitoy ti maitudo kenkuana iti tsart: mitochondria, endoplasmic reticulum, Golgi bodies, centrioles, vacuoles, chromosomes, ken dadduma pay. Ti sabali pay a tallo-ti-tawenna ti agtokar iti biolin. Maysa nga uppat-ti-tawenna ti mangipatarus ti Hapon ken Pranses iti Ingles. Maysa nga instruktor iti matematika a mangisuro kadagiti babassit nga ubbing kunaenna: “No mangitinnagak iti 59 a sentimos iti datar, dagiti ubbing maibagada a dagus nga adda 59 ket saan a 58.”
Nupay no dadduma ti agregget maipapan iti kasta a nainget a panangsanay, dadduma ti agduadua maipapan iti dayta. Ti pangarigan kadagiti tignay dagiti propesional iti tay-ak isu ti sumaganad:
“Iti pakagupgopan ti pammaneknek saan unay a nasayaat iti panangirugi kadagiti ubbing kadagiti paglaingan iti akademia iti nasapa nga edad. Addada umdas a pammaneknek a maaramidan dayta. Ti isyu, nupay kasta, ket saan a no dayta ti maaramidan no di ket no ania dagiti epektona, dagdagus nga epekto ken ti napaut nga epektona.”
“Maysa a teoria ti panamagbalin kadagiti ubbing a babassit a kompiuter, daytat’ di mangipaay kadakuada iti panaginana.”
“Makasuro dagiti ubbing babaen ti bukodda a panagtignay ken panangsukimat iti aglawlawda. Mabalin a makibibiangtayo [babaen ti panangpilittayo iti mental a panagrang-ayna] kadagiti dadduma pay a panagrang-ayna [kas ti emosional a panagrang-ay ken ti sosial a paglaingan].”
“Ti mensahe nga ipaayko ket, agannadkayo iti panangipada iti kinalaing iti nasayaat a panagrang-ay. Ti kinalaing ti masansan a magun-odan a kasukat ti irarang-ay kadagiti dadduma a paset a kapada wenno napatpateg pay ngem dayta.”
“Daytoy ket saan a nasalun-at a relasion ti anak ken ti naganak. Daytat’ mangipaay iti ubing ti mensahe nga ‘Inay-ayatka agsipud ta nalaingka.’”
Awan duadua nga addada dagiti nagannak a mangiduron kadagiti annakda, a padpadasenda a pagbalinen ida a nalalaing wenno “geniuses.” Kadagita a kaso ti rikna ken kinatangsit ti naganak ti nangringbawen. Maus-usar dagiti annak kas pabuya ket dagiti nagannak tagtagiragsakenda iti maiparangarang a dayawna. Kasla saan a daytoy ti motibo, nupay kasta, dagiti dadduma a papangulo iti daytoy a tay-ak ti nasapa a panagsuro.
Ni Glen Doman, a naadaw iti pangrugian daytoy nga artikulo, busorenna ti kapanunotan a mangpataud kadagiti superbabies. Ti panggepna: “Ti mangipaay kadagiti amin a nagannak ti pannakaammo a pagbalinenda dagiti annakda a nakalalaing, a makabael a naimbag, ken nakaay-ayat nga ubing.” Ti panagsuro ket masapul a nadumaduma ken pagragsakan dagiti ubbing. Dagitoy koma ti masuruan a naimbag, iti mental, pisikal, emosional. Busoren ni Doman ti panangsubok. “Ti panangsubok isu ti kasungani ti panagsuro. Daytat’ napnapno iti rigat. Ti panangisuro iti ubing isu ti panangipaay kenkuana iti nakaay-ayat a sagut. Ti panangsubok kenkuana isu ti panangdawat iti bayad—nga umun-una.”
Ni Masaru Ibuka, a naadaw met iti pangrugian, kinunana idi napagsaludsodan no ti nasapa a panangsanay mangpataud kadagiti geniuses: “Ti laeng panggep iti nasapa a panangsanay isu ti mangsuro iti ubing a manggun-od iti agbaliwbaliw a panunot ken iti nasalun-at a bagi ken tapno agbalin a nalaing ken naayat.”
Ni Shinichi Suzuki, a nalatak gapu iti balligina iti panangsanay kadagiti ubbing iti biolin, kunaenna: “Ti sasao a ‘Talent Education’ agaplikar saan laeng nga iti pannakaammo wenno ti paglaingan iti teknikal no di ket iti pay met moralidad, panangpataud iti kababalin, ken panangapresiar iti kinapintas. Ammok a dagitoy a kababalin iti tao ti magun-odan babaen iti edukasion ken iti aglawlaw. Gapuna ti movimientotayo saan a maipapan iti panangpadakkel kadagiti ubbing a karkarna ti kinalaingda, wenno dayta ti nairanta laeng a mangipaganetget iti basta ‘nasapa a panangsanay.’ Masapul nga iyebkastayo dayta a kas ‘naan-anay nga edukasion ti tao.’”
Ni Suzuki makitana ti panangpilit a kas agpadpada a saan nga epektibo ken di matarigagayan. Idi napagsaludsodan no kasano kapaut ti panagsanay koma dagiti ubbing, pulos a di nangipaay iti nainget nga eskediol. “Nasaysayaat ti agsanay iti maminlima a daras iti maysa nga aldaw bayat ti dua a minutos nga addaan panagsagana ken naimbag a panagatension,” kunana, “ngem ti mangsanay kadakuada iti kagudua ti oras no agkedkedda met a mangaramid iti dayta.” Ti pormulana ket: “Dua a minutos a maminlima a daras iti maysa nga aldaw a buyogen ti rag-o.”
Ania, ngarud, ti umiso a kinatimbeng iti panangusar iti nasapa a panagsuro a maipaay iti bassit nga anakyo? Ti sumaganad nga artikulo mangipaay kadagiti pagalagadan a mausig.
[Ladawan iti panid 5]
Dikay idurduron. Pormula ni Suzuki: “Dua a minutos a maminlima a daras iti maysa nga aldaw a buyogen ti rag-o.”