Dagiti Kadi Relihion Itatta Tartaraonanda Wenno Lallalatenda ti Arban?
“Asi pay dagiti papastor ti Israel, a pakanenda ti bagida met laeng! Dagiti papastor saanda aya koma a pakanen dagiti karnero?”—Ezequiel 34:2.
KAS met laeng idi kaaldawan ti kadaanan nga Israel, kasta met a masansan itatta: Adu kadagiti narelihiusuan a papastor ti mangpakpakan ti bagbagida ken bisbisinanda ti arbanda. Idi napan a tawen dagiti ebanghelisador iti telebision addada iti sentro nga entablado, a sireregta a manglallalat kadagiti karnero.
Dagiti artista ket isu da Jim ken Tammy Bakker iti PTL, ngem addaanda iti napigsa a manangsuporta a tattao. Mainayon iti daytoy, ti PTL kaipapananna “Praise the Lord” (“Madaydayaw ti Apo”) ken agpaay iti “People That Love,” (“Tattao a Managayat”), ngem idi agpatingga iti tawen adu kadagiti reporter ti damdamag ti agkunkuna a ti “Pass the Loot” (“Ipasa ti Tinakaw”) ken “Pay the Lady” (“Bayadan ti Babai”) ti ad-adda a maiyanatup. Maysa a mannurat ti nangtukoy iti ministerioda kas “panagsukat ti kuarta idiay templo” ken minarkaanda dayta ti: “Ti panangallilaw a panangikaskasaba ti ebanghelio bayat a lallalaten dagiti napanglaw.”
Itay naminsan dagiti Bakkers ti mangimatmaton iti Heritage USA, maysa a 930 hektaria a pagbakbakasionan idiay Fort Mill, South Carolina, nga addaan napattapatta a balorna a $178 milion. Ti imperio ti PTL ti nangiyeg iti $129 milion iti makatawen. Nanipud 1984 dagiti damdamag kunada nga umaw-awat dagiti Bakkers kadagiti sueldo ken bunosda nga agdagup ti $4.8 milion—idi 1986 ti sueldo ni Jim Bakker ti naipagarup a $1.6 milion, $300,000 ken ni Tammy. Aggigianda idiay South Carolina iti maysa a balay nga asideg ti danaw nga agpateg iti $1.3-milion, a nakalupkopan ti balitok dagiti aruatenda idiay banio—ken maysa nga air-conditioned ken adda paginudona a balay ti aso idiay likudan. Masansan ibagbaga ni Bakker: “Kayat ti Dios a ti ilina ket agbiagda a primera klase.” Agpayso dayta kenkuana ken ni Tammy ken dagiti as-asoda—bayat ti kaaddana.
Ngem amin dayta ti narba idi inamin ni Bakker ti pannakikamalalana iti sekretaria ti simbaan. Agpapan pay ti $265,000 a kuarta ti PTL a nailasin kas pasuksok a kuarta—daytoy bassit a kinaloko isut’ nakaibatayan ti pannakaipatarus ti PTL kas “Pay the Lady” wenno “Bayadan ti Babai.” (Nupay kasta, ti babai a nairaman, dina pulos naawat daytoy a kantidad.) Ti karismatiko a Pentecostal a PTL ti naiyallatiw ken ni pundamentalista a Jerry Falwell.
Nangrugi ni Falwell a buyogen ti amin a panagayat ken pammakawan, ngem di nagbayag inuksotna dagiti guantesna ket dagiti pitak nagtatayabda. Binatikosna ti PTL ni Bakker kas “ti kadadakkelan a keggang ken kanser iti Kinakristiano iti napalabas a 2,000 a tawtawen iti historia ti iglesia.” Buyogen ti napintas a panangipakita ti nainkalintegan a panagpungtot, kasla gurruod a kinuna ni Falwell: “Makitkitak ti kinaagum. Makitkitak ti kinaimot. Makitkitak ti aglablabes a panagayat ti kuarta nga isut’ nangipababa kadakuada.” Gapuna idi simmublat ni Falwell iti PTL, inaramidna daytoy a pangngeddeng, kas naipadamag iti Newsweek: “Kinuna ni Falwell a ti maysa a banag a dinanto aramiden isu ti ‘agdawat ti kuarta iti tangatang.’ Idi napan a lawas nagsao ni Falwell iti tangatang ket isut’ nagdawat.”
Ti Daily News iti Nueva York, iti paulo a “Kuna ni Falwell kadagiti Paspasurot: Ipasa ti Tinakaw,” ti nagtuloy a nangikuna: “Idi kalman naminsan manen insabuag ni Jerry Falwell a silalawa ti iketna ti kuarta a pilpilitenna dagiti arbanna nga elektroniko a mangiruar iti ad-adu a kuarta.” Kinunana kadagiti kaaduan a napanglaw a kongregasionna: “Kasapulanmi ti maisakripisio unay a sagut a maipatulodyo. . . . No ditay kayat nga agtultuloy daytoy a ministerio, basta saandak nga ikaskaso.” Dida met inaramid dayta. Ti kampania a panangpataud ti kuarta ti nakaneto ti $20,000,000. Kalpasanna—kalpasan ti panangikarina a mangaramid no agballigi ti kampania—isut’ nangisuot ti maysa a nagarbo nga asul a terno, nagtakder idiay tuktok ti 50-metros ti kaatiddogna a pagdayusdusan ti danum iti Heritage USA, kinararagna ti Kararag ti Apo, kalpasanna timpuak. Iti kamaudiananna naglusulos ni Falwell manipud iti PTL.
Impadamag ti Newsweek: “Ni Michael Korpi, a dati a potograpo iti ‘Old Time Gospel Hour’ ni Falwell, ti nangakusar a ti ministerio [ni Falwell] ti nakapataud ti nasursurok ngem $4 milion babaen iti 1979 a panagapelo nga agpaay kadagiti repuhiado ti Cambodia ngem nangipatulod laeng ti $100,000 a tulong kadagiti biktima.”
Ni televangelist nga Oral Roberts rinibalna ti panagdayusdus iti danum nga aramid ni Falwell babaen iti maysa a nakapimpintas a dramatiko nga aramid a kabukbukodanna. Iti karrugi ti napan a tawen imbagana kadagiti paspasurotna nga isut’ pinakdaaran ti Dios a no saan a makapataud ti $8,000,000 inton Marso 31, isunto ti “maayabanen.” Iti pangserra a kararagna kinunana: “Paundayenyo ti biagko. Palubosandak nga agbiag uray pay iti labes ti Marso.” Nagpakpakaasi ti anakna a lalaki: “Ditay koma baybay-an nga isu daytoyen ti maudi a panagkasangay ni tatangko!” Daytoy emosional a panangkuarta ni Roberts ken ti anakna ti nagkurri. Naggian ni Roberts idiay torre a pagkararaganna—a naipato a daytat’ nangikabil kenkuana iti 60 metros nga as-asideg iti Dios—ket dagiti managbuyana iti telebision nakaparuarda iti $8,000,000. Ngem, maysa kadagiti paspasurotna, a di mariribukan ti panunotna kunana maipapan iti dayta: “Uray pay koma no natay, saan met a dakes dayta. Ti langit ket nagsayaat a lugar a papanan.”
Naminsan liniwliwana dagiti managdengngegna iti TV babaen iti maysa a nakaay-ay-ay nga estoria a nagpatingga a siraragsak. Ti Diablo immay iti siledna ket nakigabbo kenkuana. Kas panagkuna ni Roberts: “Mariknak dagidiay nga im-ima iti karabukobko, ket bekbekkelenna ti biag a rummuar kaniak. Nagpukkawak ken ni baketko, ‘Honey, umayka!’ Isut’ simrek ket binilinna ti diablo a rummuar. Nangrugiak manen nga aganges ket bimmangonak iti kamak a napigpigsa.” Agparang, a ni baketna ti dakdakkel ti pannakabalinna iti Diablo ngem isuna.
Idi 1980 idi a bumassit manen dagiti pundo, imbagana ti pannakakitana ti 270 metros a Jesus a sitatakder a sakasaka a makisasao kenkuana. Daytoy a sirmata ti nangiturong ti $5,000,000 kadagiti donasion. Kunana nga isut’ nakapagungar kadagiti natay a tattao. Iti naminsan nga okasion, kinunana: “Kasapulan nga isardengko ti panagsermon, agsubli ken mangpagungar ti maysa a tao a natay.” Amin daytoy isut’ nangiturong ti panagkomento ti Newsweek: “Kuna ni Oral Roberts nga isut’ nakapagungar kadagiti natay, ngem ti kinaagpaysona isut’ agparparuar ti kuarta.”
Ti predikador a Pentecostal a ni Jimmy Swaggart ti makunkuna a kapopularan kadagiti ebanghelisador ti TV, a dumandanon kadagiti walo milion a managbuya kada Domingo. Maysa a kangrunaan a kumakanta ti tuktokar ti ebanghelio, ti nakaganaren ti $100 milion manipud kadagiti plakana. Maipapan iti gulo a pinataud ni Bakker, kuna ni Swaggart: “Patiek a ti intero a pannakadidigra ket maysa a kanser a kasapulan nga iwaen manipud ti bagi ni Kristo.” Iti naud-udi nga okasion innayon ni Swaggart: “Kunaento dagiti tattao, ‘Hoy, laslaskabenda ti publiko.’ Ket no sawen ti kinapudno kadakayo, dayta ti apagpag-isu nga ar-aramidenda.”
Ngem manipud kadagiti damdamag agparang a ni Swaggart a mismo ket saan met a maud-udi. Impakaammo ti Newsweek a ni George Jernigan, a dati nga ehekutibo ni Swaggart, ti nagkuna a ni Swaggart ti “nakapataud ti $20 milion a maipaay a pundo kadagiti ub-ubbing ngem nangbusbos ti basbassit ngem 10 porsiento dayta iti programa. Kuna ni Jernigan: ‘ti dadduma ti nagastos idiay Baton Rouge’ a sadiay, kuna ti WBRZ-TV, ti pasdek ni Swaggart ramanenna ti $1 milion a pagtaengan ni Jimmy, $776,000 a kubrekama ti anakna a lalaki ken ti air-conditioned a balay iti kayo ti apokona.”
Iti maysa kadagiti serie ti programa ti Nightline ti ABC kadagiti ebanghelisador ti telebision, ti koresponsal ti ABC a ni Marshall Frady ti nagkuna: “Iti kababaanna, kas mangrugi a madlaw ti sumagmamano, amin dagiti arkos ti panagebanghelio babaen ti moderno a telebision ti kasla adayu unayen manipud iti orihinal a kinasimple dayta nasged nga agtutubo a taga Galilea nga awanan sanikua, nga awanan kadagiti aniaman a hunta dagiti direktores, nga isut’ kasla nagnagna iti nakataptapuk a suli ti daga a nakisasao, dua a ribo a tawtawen ti napalabasen.”
Pudno nga “amin dagiti arkos ti panagebanghelio iti moderno a telebision” ti adayu unayen manipud kadagiti metodo ni Jesus. Ngem pudno met a dagiti tiempo ti nagbalbaliwen. Tapno makapangasaba iti sangalubongan kadagiti minilmilion ramanenna ti panagusar kadagiti moderno nga alikamen ken ti episiente nga organisasion, ket kasapulan dayta ti dakkel a kantidad ti kuarta. Uray pay kasta, dagiti pamunganayan ti wagas a panagbiag ni Jesus ti agtalinaed a modelo nga agpaay kadagiti Kristiano. Dagiti panangipateg ken prinsipio nga impakitana ti kaskasdi a kakaisuna a dana nga agpaay kadagiti Kristiano itatta.—1 Pedro 2:21.
Ti dadduma kadagidiay a prinsipio ti sumaruno: ‘Inawatyo nga awan bayadna, itedyo nga awan bayadna. Dikay agagawa kadagiti material a bambanag. Birukenyo nga umuna ti Pagarian. Dakdakkel ti ragsak ti panangted ngem ti umawat. Mangisuro iti pagtaengan dagiti tattao. Ti Sao ti Dios isu ti kinapudno. Ayatenyo ti Dios, ayatenyo ti padayo a tao. Aramidenyo iti padayo a tao kas ti kayatyo nga aramidenda kadakayo. Pakanenyo dagiti karnerok.’ Ti pudno a Kinakristiano saan a nagbalbaliw; dagiti laeng aruaten a maipaay iti panangisaknap iti dayta ti nagbalbaliw.
Saan a ti dadakkel a kantidad ti kuarta a nairaman ti masuppiat. Sapulenna ti minilmilion tapno mangasaba iti intero a sangalubongan. Saan a ti kuarta ti dakes. Ti panagayat iti kuarta isu ti ramut ti amin a kita ti kinadakes. Daydiay wagas a pananggun-od ti kuarta—dagiti panagpakpakaasi, dagiti gimmicks, ti panagpalpalimos, ti panagkusit, dagiti panagulbod—dayta ti dakes. Ti kinukusit a pamay-an a panangala iti dayta manipud kadagiti napanglaw babaen kadagiti sinisuitik nga ay-ayam dayta ti dakes. Ket kinolekta nga agpaay iti maysa a panggep, kalpasanna usaren nga agpaay iti sabali, nga agpaay iti personal a panagpabaknang—dayta ti panangdispalko. Dagiti Fariseo ti managayatda iti kuarta. Ni Judas inlakona ni Kristo gapu iti kuarta. Adu kadagiti narelihiusuan a papastor itatta ti magmagna kadagiti addangda imbes a kadagiti addang ni Jesus.
Tartaraonanda dagiti bagbagida, saan a ti arban. Ket saan laeng a dagiti Pentecostals. Dagiti pundamentalista ti mangisursuro ti Trinidad, impierno nga apuy, daga a mapuoran—amin pinapagano a doktrina ti kadaanan a Babilonia ken Egipto. Dagiti modernista ilibakda ti Biblia—saan a naipaltiing, saan nga awan biddutna, dagiti librona saan nga insurat dagidiay agkunkuna a nangisurat iti dayta wenno iti panawen a pannakaisuratda, ket suportaranna saan a ti panamarsua no di ti ebolusion. Sa adda met daydiay manangaskasaba nga aglaklako kadagiti popular a sikolohia, dagiti nalalaing a pumapalabra nga agsao kadagiti nalamuyot a bambanag a manggagatel ti lapayag a di umawat iti saan a sinsinan a kinapudno ti Biblia. Saan a ti bagas no di ket ti taep ti ipakpakanda kadagiti arbanda.—Isaias 30:10; 2 Timoteo 4:3, 4.
Pudno unay, itatta ket kas met laeng idi kaaldawan ni Jesus: “Ket idi nakitana dagiti adu unay a tattao simnek ti asina kadakuada, gapu ta nalidayda ken nawarawarada a kasda la karkarnero nga awan ti pastorda.” (Mateo 9:36) Ket apaman a makitana ida, “rinugianna a sinursuruan ida kadagiti adu a banag.” (Marcos 6:34) Ni Jesus ti addaan kadagiti paspasurot ditoy daga itatta a magmagna kadagiti addangna, a mangaskasaba kas ti inaramidna, ken mangisursuro kadagiti kinapudno ti Biblia a mangsandi iti naespirituan a panagbisin.—Amos 8:11.
Dagidiay a paspasurot isuda dagiti Saksi ni Jehova. Ti sangalubongan a trabahoda a panangaskasaba ket kasapulanna ti dadakkel a kantidad ti kuarta, ngem daytat’ aggapu manipud kadagiti boluntario, di dinawdawat a kontribusion. Dagiti pagbasaan ti maimalmaldit ken maiwarwaras iti bassit a nginana. Dagiti linawas a panagadal ti Biblia ti maidadaulo kadagiti pagtaengan nga awan bayadna. Dagiti panaggigimong ti kongregasion ti libre, awan ti panagkolekta, awan maar-aramid a panagpakpakaasi a maipaay iti kuarta, awan dagiti mabaybayadan a sueldo. Adu kadagiti Saksi ti mangmangged a maipaay iti pagbiagda ken mangipapaay ti tiempo ken kuartada tapno mairingpas ti panangikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian.—Mateo 24:14; Aramid 1:8.
Ar-aramidenda kas insuro ni Jesus: “Inawatyo nga awan bayadna, itedyo nga awan bayadna.” Ar-aramidenda kas insuro ni Pedro: “Ipastoranyo ti arban ti Dios nga adda kadakayo, nga akmenyo ti panangaywan, saan a mapilpilit, no di ket siayat kas mayannurot iti pagayatan ti Dios; saan met nga iti naalas a panagsapul, no di ket iti nasiglat a nakem; saankayo met a kasla agturay kadagiti naikumit kadakayo, no di ket agbalinkayo koma a pagulidanan dagiti arban.”—Mateo 10:8; 1 Pedro 5:2, 3.
[Blurb iti panid 6]
“Kuna ni Oral Roberts nga isut’ nangpagungar kadagiti natay, ngem ti panangparuar ti kuarta isut’ ar-aramidenna”
[Blurb iti panid 6]
“Ti kinasuitik ti panangikaskasaba ti ebanghelio bayat a lallalaten dagiti napanglaw”
[Blurb iti panid 8]
“Inawatyo nga awan bayadna, itedyo nga awan bayadna”