Kamelio iti Andes? — Watchtower ONLINE A LIBRARIA

Kamelio iti Andes?

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY PERU

ADDA aya kamelio iti Abagatan nga America? Nalabit karkarna daytoy a saludsod, tangay daytoy nga animal iti desierto ket gagangay a mainaig kadagiti desierto iti Africa wenno Asia. Ngem ti kita dagiti kamelio a masarakan iti Africa ken Asia ket asideg a kabagian dagiti lamoid iti Abagatan nga America.a Nupay kasta, naidumada kadagiti adda iti adayo a lugar a kabagianda, ta awan tambukor ti bukot dagiti lamoid iti Abagatan nga America. Kataytayag dagitoy ti kalkalainganna ti katayagna a tao ken saan a tumayag agingga iti abaga ti puli ti kamelio a dromedary wenno Bactrian.

Idiay Kabambantayan ti Andes ti kasayaatan a pakakitaan iti lamoid iti Abagatan nga America, nangruna idiay Bolivia ken Peru. Masarakan met dagitoy iti dadduma a rehion iti Abagatan nga America, agraman ti Patagonia ken Tierra del Fuego, idiay Argentina ken Chile.

Makaay-ayo unay ti nagpintas a pannagna ken kapartak dagitoy a parsua. Makapasiddaaw met ti kinasigo dagiti lamoid iti Abagatan nga America nga umuli kadagiti natangken ken nagalis a rangkis. Arigna nakutsonan ti kada baddekda babaen kadagiti naisangsangayan ken nasaysayaat ngem ti moderno unay a sapatos a mausar iti panagpasiar.

Manmano ti ruot iti Andes ken nagbassit ti daga. Nupay kasta, saan a kas iti kuko ti kabalio ken mulo, ti kuko dagiti lamoid iti Abagatan nga America saanda unay a madadael ti daga. Kanayonanna, gapu iti ngipen ken ngadas dagitoy nga animal, makaarabda a saan a madadael ti ramut ti ruot.

Kaaduan nga animal marigatanda kadagiti nangato a lugar. Ngem gapu ta adu ti nalabaga a selulada, dagiti lamoid iti Abagatan nga America makapagbiagda a sinanam-ay uray iti nangato nga Andes.

No awan ti sungrod, mabalin a mausar dagiti naganggangan nga ibleng ti lamoid iti Abagatan nga America. Agsipud ta adda masinunuo a disso a pagiblengan dagiti lamoid iti beddeng ti teritoriada, nalaka ti agurnong iti ibleng a mausar a sungrod. Saan a kas iti kayo a masapul a pukanen, ti ibleng ket saan a kasapulan a mapukan. Kasta met a nalaka a pamagaan dayta iti namaga nga angin ti Andes.

Adda idi tiempo a nausar dagiti lamoid kadagiti narelihiosuan a seremonia. Kas pagarigan, dagiti Chiribaya iti abagatan a Peru ikalida dagiti naidaton a llama ken alpaca iti sirok dagiti balayda. Kuna dagiti historiador a kada lunar a bulan, sangagasut a naisangsangayan ti pulida a puraw a llama ti naidaton idiay Huayaca Pata, a kangrunaan a plasa ti Cuzco, ket basbassit ngem dayta ti naidaton iti didiosen nga init iti selebrasion ti Inti Raymi. Itatta, manmanon a maidaton dagiti lamoid, ngem napateg ti karneda a kaasping ti raman ti karne ti karnero.

Sakbay pay a naaramid dagiti refrigerator, pindangen dagiti Inca ti karne ti lamoid babaen iti lamiis. Gundawayanda ti lamiis ken ti nakapuy nga angin ti Andes. Awaganda daytoy napindang a karne iti ch’arki.

Siempre, rumbeng nga apresiarentayo dagitoy napipintas a parsua saan laeng a gapu kadagiti maipaayda a serbisio no di ket gapu ta paset ida dagiti nakaskasdaaw a pinarsua ti Dios, nga agpaay amin a pakaidayawanna!—Salmo 148:10, 13.

[Footnote]

a Adda uppat a kita dagiti lamoid nga agnanaed iti Abagatan nga America: dagiti alpaca, guanaco, llama, ken vicuña. Mabalinda ti agpaadu iti mestiso a puli.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 16]

Ti Guanaco—Napintas Ngem Naandur ken Nabileg

Kasla narigat a biagen ken masapul ti adu a tiempo tapno aywanan dagitoy napintas ken nalami ti langada a parsua. Ngem gagangay a makita dagiti guanaco kadagiti karirigatan a kasasaad iti nangato nga Andes agingga iti Patagonia ken Tierra del Fuego, iti abagatan nga Argentina ken Chile. Kadagita a lugar a narigat ti kasasaad, mangan dagiti guanaco kadagiti uggot ken ramut ken uminumda iti saan unay a nadalus a danum. Nalaing nga aglangoy ti guanaco ken makataray iti 65 a kilometro iti maysa nga oras. Masalakniban dagiti matana iti angin, init, ken tapok babaen kadagiti napuskol a kurimatmatna. Ngem nakalkaldaang ta masansan a maan-anupan ti guanaco gapu iti karne, lalat, ken ti de lana a dutdotna a nalamlamuyot pay ngem iti de lana ti alpaca.

[Credit Line]

[Kahon/Ladawan iti panid 16]

Ti Alpaca—Nabalkut iti Naimeng a Kawes

Iti daga a gagangay ti nalamiis a paniempo ken mabalin nga agbaliw iti 50 a degree Celsius ti temperatura iti maysa nga aldaw, naparaburan ti alpaca iti napuskol, nakuso nga atiddog a kagay a de lana. Nalaglagda pay ti nalamuyot a de lana ti alpaca ngem iti de lana ti karnero. Nupay magaw-at dagiti alpaca dagiti ruot nga agtubo kadagiti rengngat iti kabatbatuan iti Andes babaen iti immarintiddog a sungoda, kaykayat dagitoy nga animal dagiti baresbes a pakagun-odanda kadagiti naganus nga uggot. Nupay kasta, kas iti dadduma a lamoid, agbiagda uray saanda nga uminum iti adu nga aldaw.

[Kahon/Ladawan iti panid 17]

Ti Vicuña—Nakakawes iti Naimeng ken Nangina

Nupay nangato ken nakalamlamiis ti pagnanaedan ti vicuña idiay Andes, naimeng ti ababa, nalag-an a kawesna a maibilang a kasayaatan a dutdot ti animal iti daga. Adda napuskol a de lana iti makinsango a barukongna, a kasla pannakabalabalna. Awan pay maysa a kilo a dutdot a maala iti nataengan a vicuña iti unos ti dua a tawen, isu a manmano ken nangina daytoy naimeng ken napintas a de lana. Mabalin nga aggatad iti nasurok a $3,000 ti maysa a metro a nasayaat ken napintas a lupot a vicuña.

Idi tiempo ti Imperio ti Inca, adda dagiti linteg a mangsalaknib iti vicuña. Naipasdek ti piesta ti panagpukis, a maawagan iti chaccu, ket pribilehio laeng ti pamilia ti ari ti agisuot kadagiti kawes a naaramid iti linabag ti vicuña. Nabiit pay a naisubli ti piesta a chaccu, ket naipaulog manen dagiti linteg a mangsalaknib iti daytoy a kita kadagiti mangnganup.

Kas napateg a paset daytoy a piesta, matiliw dagiti atap a vicuña kadagiti dadakkel a sinan sarangusong a silo a 300 a metro ti kalawa ti wangawanganna. Inton mapukisanen dagiti vicuña, maibulosda a dagus.

[Credit Line]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 17]

Ti Llama—Pannakakabalio iti Andes

Saan a kas iti asno ti kapigsana ken saan met a kas iti kapartak ti kabalio. Ngem, abakenna ida a dua kas animal a pagbunag. Kinapudnona, maawitna ti 60 a kilo iti bukotna. No mariknana a nadagsen unay ti awitna, basta agtugaw ken saanen a pulos nga agkuti agingga a maksayan ti awitna iti kayatna a kadagsen. No pilitem, iyulana ti kinnanna manipud iti umuna kadagiti tallo a tianna sana ipugso a nakaskasdaaw ti kinaumiso ti kapigsana iti puntiriana.

Ngem kaaduanna, naamo dagiti llama ket ti naanus nga agaywan mabalinna nga iturong ti adu a llama kadagiti nakarigrigat a dalan iti nakangatngato a turod a saan a maanduran ti dadduma a pagbunag nga animal gapu iti kurang nga oksihena. Gapu ta kabaelan dagiti llama ti agdaliasat iti kabambantayan, maus-usardan a pagbunag saan laeng nga iti Andes no di ket idiay pay Alps iti Italia. Mabalin a maaramid iti mismo a de lana ti llama ti ules, tali, ken guarnisionna.

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 18]

Kapukpukisna nga alpaca

[Ladawan iti panid 18]

Urbon a llama a naarkosan ti lapayagna iti baruyboy

[Picture Credit Lines iti panid 15]