MANNURSURO, PANANGISURO

Ti mannursuro isu daydiay mangiburay iti sabsabali iti impormasion wenno banag a paglaingan babaen ti sao wenno babaen ti panangipakita iti ulidan wenno pagtuladan. Ti epektibo a mannursuro gagangay a mangipaay iti panangilawlawag wenno nabileg nga ebidensia, wenno mangaramat iti sabali pay a pamay-an tapno matulongan dagiti agdengdengngeg a mangakseptar ken manglagip iti nangngegda. Ti panangisuro ket panangyallatiw iti pannakaammo wenno panangted iti balakad a masapul a tungpalen. Ti kangrunaan a Hebreo a berbo maipaay iti “isuro” ket lamadhʹ. (De 4:1) Ti sabali pay a Hebreo a berbo, ya·rahʹ, kaipapananna ti “isuro; iwanwan; iyadalan.” Ti Hebreo a termino a leʹqach kangrunaan a kaipapananna ti “panangawat.” (Iti Jer 9:20, ti nainaig a berbo ket agparang iti sasao a “ti lapayagyo awatenna koma ti sao ti ngiwatna.”) Daytoy a termino ket naipatarus kas “panangguyugoy” iti Proverbio 16:21. Malaksid iti didaʹsko, ti orihinal a Griego a teksto inaramatna met ti pai·deuʹo (kaipapananna ti “isuro; tubngaren; disiplinaen”) ken ti ka·te·kheʹo (kaipapananna ti “berbal nga isuro; iyadalan”).

Ni Jehova a Dios, ti Namarsua, isu ti Naindaklan a Manangisuro, wenno Mannursuro, kadagiti adipenna. (1Ar 8:36; Sal 27:11; 86:11; 119:102; Isa 30:20; 54:13) Dagiti mismo a naparsua a bambanag​—kas dagiti naamo nga animal ken ti daga​—isuroda nga adda Dios a kasisiriban-amin, ket agpaayda kas tay-ak a pagsukimatan ken pagpaliiwan nga agingga ita ket saan pay unay a nasirarak. (Job 12:7-10; Pr 6:6) Kadagitoy a bambanag, makakita dagiti masirib a tattao iti pammaneknek iti mismo a gapuanan ti Dios ken makitada ti kinapudno nga isuamin a biag ket agpannuray iti Dios. Gapuna, ‘awan mabalin nga ipambar’ dagiti tattao a saan a mangbigbig iti daytoy nga aglaplapusanan a pammaneknek, kas insurat ni apostol Pablo.​—Ro 1:20.

Kasta met a babaen kadagiti naisangsangayan a palgaak manipud ken Jehova a Dios, insurona kadagiti tattao no ania ti nagan, pangpanggep, ken linlintegna. (Idiligyo ti Ex 4:12, 15; 24:12; 34:5-7.) Ti kakasta a palgaak ket masarakan iti Sao ti Dios, ti Biblia, ken nagserbi dagita kas pakaibasaran ti umiso a sursuro mainaig iti pagayatanna. (Ro 15:4; 2Ti 3:14-17) Ti espiritu ti Dios agtignay met kas mannursuro.​—Jn 14:26.

Dagidiay mangawat iti pannursuro ni Jehova pagrebbenganda a suroten dayta​—masapul a ‘magnada kadagiti danana’ ken masapul a ‘pitpitenda dagiti kampilanda a pagbalinen a subsob ti arado ken dagiti pikada a pagbalinen a pangarbas a getgetteng.’ (Isa 2:3, 4; Mik 4:2, 3) Yantangay tagipatgenda ti pannursuro ni Jehova ken tarigagayanda a tungpalen dayta, ikararag dagiti adipenna: “Isuronak, O Jehova, maipapan iti dalanmo. Magnaakto iti kinapudnom. Pagkaykaysaem ti pusok nga agbuteng iti naganmo.”​—Sal 86:11; 27:11; 119:33.

Impaganetget ni Moises iti kadaanan nga Israel a napateg ti panagtungpal iti pammilin nga iyallatiw dagiti papadi a dinutokan ni Jehova a mangisuro iti ilina. Kinuna ni Moises: “Masapul nga aramidem ti maitunos iti sao nga iyawatdanto kenka manipud iti dayta a disso a piliento ni Jehova; ket masapul nga annadam nga aramiden ti maitunos ti isuamin nga isuroda kenka. Maitunos iti linteg nga ipatuldodanto kenka, ken maitunos iti hudisial a pangngeddeng a sawendanto kenka, rebbeng nga aramidem. Dika sumiasi iti sao nga iyawatdanto kenka, iti makannawan wenno iti makannigid.” (De 17:10, 11; 24:8) Kadagidiay kameng ti kongregasion Kristiano, insurat ni apostol Pablo: “Ti amin a bambanag a naisurat a nasaksakbay naisuratda a pakasursuruantayo, tapno babaen ti panagibturtayo ken babaen ti liwliwa manipud iti Kasuratan maaddaantay koma iti namnama.” (Ro 15:4) Ngarud nasayaat no sukimatentayo dagiti bilin, imutektekan dagiti pamunganayan a prinsipio, ken sursuruen a naimbag dagiti adal a nailanad iti intero a naipaltiing a Sao ti Dios ket kalpasanna iyaplikar dagitoy iti bukodtayo a panagbiag.​—Kitaenyo ti MANANGISURO ITI PUBLIKO.

Dagidiay nagbalin nga adalan ni Jesu-Kristo inawaganda isuna kas Manangisuro, iti kasta bigbigenda ti autoridadna ken ti pagrebbenganda a mangtungpal kadagiti bilinna. (Lu 5:5; 9:33) Dayta met ti inyawag kenkuana ti bunggoy ti sangapulo nga agkukutel a lallaki a nagkiddaw kenkuana iti asi.​—Lu 17:13.

Nupay masapul nga alagaden ti pannursuro imbes a pakaliwliwaan laeng, mabalin nga iyallatiw dayta iti makapabang-ar a pamay-an. Imbilin ni Jehova a suruan ni Moises ti Israel iti maysa a kanta, nga iti dayta kinunana: “Ti pammilinko [wenno, pannursurok] agtedtedto a kas ti tudo, ti sasaok agaruyotto a kas ti linnaaw, kas arimukamok iti rabaw ti ruot.” (De 32:2) Iti panagsurat ni Pablo iti Kristiano a manangaywan a ni Timoteo, dinakamatna ti ‘panangisuro buyogen ti kinaalumamay kadagidiay saan a sidadaan nga umannugot; bareng no ti Dios ipaayanna ida iti panagbabawi a mangiturong iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.’ (2Ti 2:25) Nupay kasta, ti panangisuro mabalin a ramanenna ti disiplina babaen ti pannusa. Saan a kanayon a nalaka nga awaten ti kasta a disiplina, ngem no ti maysa ipangagna dayta, mangyeg dayta kenkuana iti “natalna a bunga, awan sabali, ti kinalinteg.”​—Heb 12:7-11.

Saan nga amin a pannursuro ket aggapu iti maysa a tao nga umiso ti motibona, saan met a kanayon a ti panggepna makagunggona iti daydiay umawat iti dayta. “Nasursuruan ni Moises iti isuamin a kinasirib dagiti taga Egipto,” ngem idi 40 ti tawenna sipapanayag nga impabigbigna nga isu maysa a Hebreo ket pinanawanna ti tawidenna koma kadagiti naarian a palasio ti Egipto. (Ara 7:22) Dinakamat ni Isaias nga adda dagiti Israelita a mammadto a nangted kadagiti ulbod a pannursuro, ket nagsurat ni Mikias maipapan iti papadi a nangisuro “maipaay laeng iti maysa a gatad.” (Mik 3:11; Isa 9:15) Adda dagiti simamaag a nagpaisuro kadagiti sinukog nga estatua. (Hab 2:18) Kalpasan a napasuksokan dagiti soldado a nangbantay iti tanem ni Jesus, situtulokda a nagtungpal iti naisuro kadakuada nga iyulbodda no ania ti napasamak iti bagi ni Jesus.​—Mt 28:12-15.

Panangisuro iti Biang Dagiti Israelita. Idiay Israel, imbilin ti Dios a pagrebbengan dagiti nagannak nga isuro dagiti annakda. (De 4:9; 6:7, 20, 21; 11:19-21; Sal 78:1-4) No maipapan iti intero a nasion, dagiti nagserbi kas mannursuro isu dagiti mammadto, dagiti Levita, nangnangruna ti papadi, ken ti dadduma pay a masirib a lallaki.​—Idiligyo ti 2Cr 35:3; Jer 18:18; kitaenyo ti EDUKASION.

Dagiti mammadto. Dagiti mammadto insuroda dagiti umili ti maipapan kadagiti galad ken panggep ni Jehova, imbutaktakda ti dakes nga aramid dagiti Israelita, ken imbinsabinsada ti umiso a dana a surotenda. Masansan a berbal nga imburay dagiti mammadto ti pannursuroda, nga idi agangay insuratda dayta. (Idiligyo ti 1Sm 12:23-25; Isa 7:3, 4; 22:15, 16; Jer 2:2.) Dagiti pamay-an iti panangisuroda ramanenna ti panagaramat kadagiti saludsod (Jer 18:13, 14; Am 3:3-8; Hag 2:11-14), pangngarig (2Sm 12:1-7; Isa 10:15; Jer 18:3-10), burburtia (Eze 17:2), ken mangisimbolo a tignay (1Ar 11:30-32; Jer 13:4-11; 19:1-12; 27:2; 28:10-14; Eze 4:1–5:4).

Dagiti papadi ken dagiti Levita. Pagrebbengan idi ti papadi ken dagiti Levita nga isuro ti linteg ti Dios iti nasion ti Israel. (Le 10:11; 14:57; 2Cr 15:3; 35:3) Naibanag daytoy iti nadumaduma a pamay-an. Iti tunggal tawen ti Sabbath, bayat ti Piesta dagiti Abong-abong, ti intero a Linteg naibasa kadagiti amin nga umili​—lallaki, babbai, ubbing, ken dagiti ganggannaet a makipagnanaed. (De 31:9-13) No dadduma, inggunamgunam dagiti Levita kadagiti umili ti nadibinuan a linlinteg babaen ti pananggutugotda kadakuada nga agtignay. (Idiligyo ti De 27:14-26.) Malaksid iti panangibasada iti Linteg, ti papadi ken dagiti Levita nabatad nga inlawlawagda pay ti kaipapanan dayta. (Idiligyo ti Ne 8:8.) Ket kadagiti inyetnagda a hudisial a pangngeddeng, adda dagiti masursuro a prinsipio mainaig iti kinahustisia ti Dios.​—De 17:8-13; 1Cr 26:29; 2Cr 19:8-11.

Dagiti eskriba. Idi tiempo ti ministerio ni Jesus ditoy daga, nalatak dagiti eskriba kas mannursuro iti Linteg. Ngem aleng-aleng ti panangtamingda iti pudpudno a parikut ken kasapulan dagiti umili. Kas kadagiti Fariseo, ad-adda nga impaganetget dagiti eskriba dagiti saan unay a napapateg nga alagaden ken dagiti tradision imbes a ti asi, kinahustisia, ken kinamatalek. Ti Linteg pinagbalinda a makapadagsen kadagiti umili. (Mt 23:2-4, 23, 24; Lu 11:45, 46) Ti panangisuroda ket saan nga epektibo a kas iti maiparbeng koma, ta imbilangda a natantan-okda ngem kadagiti kadawyan nga umili ket saanda a nagbalin nga ulidan a maikari a tuladen.​—Idiligyo ti Mt 23:3, 6, 7; Jn 7:48, 49; kitaenyo ti ESKRIBA.

Ania ti namagbalin nga epektibo unay ti panangisuro ni Jesus?

Nupay nabatad a saan a naimpusuan dagiti relihioso a panguluen ti Judaismo iti panangawagda ken Jesu-Kristo kas “Mannursuro [Gr., Di·daʹska·los],” kasta ti panangbigbig kenkuana dagiti manamati ken uray dagiti di manamati. (Mt 8:19; 9:11; 12:38; 19:16; 22:16, 24, 36; Jn 3:2) Dagiti opisial a naibaon a mangaresto kenkuana nagsiddaawda unay iti panangisurona nga uray la nagsublida nga ima-ima, a kinunada: “Awan pay a pulos sabali a tao a nagsao iti kastoy.” (Jn 7:46) Nangisuro ni Jesus ‘kas maysa a tao nga addaan kinaturay, saan a kas kadagiti eskriba.’ (Mt 7:29) Ti Dios ti gubuayan ti bambanag nga insuro ni Jesus (Jn 7:16; 8:28), ket simple ti panangyallatiwna iti impormasion, a nabuyogan dayta iti di mabalusingsing a lohika, mamagpanunot a salsaludsod, makapainteres a piguratibo a sasao, ken napnuan kaipapanan a pangngarig a naadaw iti bambanag a pagaammo dagiti agdengdengngeg kenkuana. (Mt 6:25-30; 7:3-5, 24-27; kitaenyo ti PANGNGARIG.) Nagaramat met ni Jesus kadagiti praktikal a pagwadan, nga iti maysa a gundaway binugguanna ti saksaka dagiti adalanna tapno isurona ida a rumbeng a pagserbianda ti maysa ken maysa.​—Jn 13:2-16.

Addaan ni Jesus iti nasaysayaat a pannakaammo gapu iti nasinged a relasionna iti Amana ken Diosna sakbay ti iyaayna ditoy daga. Gapuna, awan asinoman a tao nga umartap iti pannakaammo ni Jesus iti Dios, ket daytoy ti makagapu no apay nga addaan autoridad ti panangisurona maipapan iti Amana. Maipapan itoy, kinuna a mismo ni Jesus: “Awan ti makaam-ammo a naan-anay iti Anak no di ti Ama, awan met ti asinoman a makaam-ammo a naan-anay iti Ama no di ti Anak ken ti asinoman a kayat a pangipalgakan kenkuana ti Anak.”​—Mt 11:27; Jn 1:18.

Pagaammo met unay ni Jesus ti naisurat a Sao ti Dios. Idi napagsaludsodan no ania ti kadakkelan a bilin iti Linteg, dagus a ginupgopna ti intero a Linteg iti dua a bilin, a nagadaw iti Deuteronomio (6:5) ken Levitico (19:18). (Mt 22:36-40) Kabayatan ti ministeriona, nabatad a nangtukoy wenno nangyebkas kadagiti kapanunotan a pumadpada kadagiti sasao a nailanad iti agarup kagudua ti intero a Hebreo a Kasuratan​—Genesis (2:24; Mt 19:5; Mr 10:7, 8), Exodo (3:6; Mt 22:32; Lu 20:37), Levitico (14:2-32; Mt 8:4), Numeros (30:2; Mt 5:33), Deuteronomio (5:16; Mt 15:4; Mr 7:10), Umuna a Samuel (21:4-6; Mt 12:3, 4), Umuna nga Ar-ari (17:9; Lu 4:26), Job (42:2; Mt 19:26), Salmo (8:2; 110:1; Mt 21:16; 22:44), Proverbio (24:12; Mt 16:27), Isaias (6:9, 10; Mt 13:14, 15; Jn 12:40), Jeremias (7:11; Mt 21:13; Mr 11:17; Lu 19:45, 46), Un-unnoy (2:1; Mt 5:35), Daniel (9:27; Mt 24:15), Oseas (6:6; Mt 9:13), Jonas (1:17; Mt 12:40), Mikias (7:6; Mt 10:21, 35, 36), Zacarias (13:7; Mt 26:31), ken Malakias (3:1; Mt 11:10).

Kanayonanna pay, ti perpekto nga ulidan ni Jesus ti makagapu no apay a nabileg ti puersa ti insurona. (Jn 13:15) Isu saan a kas kadagiti eskriba ken Fariseo, a maipapan kadakuada kinunana: “Amin a bambanag nga ibagada kadakayo, aramiden ken tungpalenyo, ngem dikay aramiden maitunos iti ar-aramidda, ta sawenda ngem saanda nga aramiden.”​—Mt 23:3.

Ti dadduma pay a makagapu no apay nga addaan autoridad ken epektibo ti panangisuro ni Jesus ket isu ti pannakaawatna iti tao ken ti naayat a pannakaseknanna iti sabsabali. Nasaysayaat ti pannakaawatna gapu iti pannakabalinna a mangammo iti kasasaad ken panagrasrason ti sabali a tattao. (Mt 12:25; Lu 6:8; Jn 1:48; 4:18; 6:61, 64; 13:11) “Isu ammona no ania ti adda iti tao.” (Jn 2:25) Naasian kadagiti tattao nga uray la insakripisiona ti kasapulanna a panaginana tapno isurona ida. Iti maysa a pasamak nagbarangay ni Jesus ken dagiti adalanna ket nagturongda iti naiputputong a disso tapno aginanada biit. “Ngem dagiti tattao nakitada ida a mapmapan ket adu ti nakaammo iti dayta, ket manipud kadagiti amin a siudad nagtatarayda sadiay a sangsangkamaysa ket nakagtengda nga immun-una ngem isuda. Ala ket, idi makadissaag, nakitana ti maysa a dakkel a bunggoy, ngem simnek ti asina kadakuada, agsipud ta kaslada karkarnero nga awanan pastor. Ket rinugianna nga isuro ida iti adu a banag.”​—Mr 6:31-34.

Mannakaawat ni Jesus iti kasasaad dagiti agdengdengngeg kenkuana. Idi a dagiti adalanna saanda a naawatan ti punto ti maysa a pangngarig, siaanus nga inlawlawagna dayta kadakuada. (Mt 13:10-23) Yantangay sipapanunot kadagiti limitasionda, saanna nga impaayan ida iti adu unay nga impormasion. (Jn 16:4, 12) No kasapulan, uliten idi ni Jesus ti gistay isu met laeng nga impormasion. (Mr 9:35; 10:43, 44) Iti panangsungbatna kadagiti saludsod, masansan a pinabileg ni Jesus ti puersa ti sungbatna babaen kadagiti pangngarig wenno kadagiti praktikal a pagwadan, iti kasta mayukuok dayta iti isip dagiti agdengdengngeg ken matukay ti pampanunotda.​—Mt 18:1-5, 21-35; Lu 10:29-37.

Mangisuro ti Espiritu ti Dios. Bayat ti tallo ket kagudua a tawen a ministeriona ditoy daga, sinanay ni Jesus dagiti apostolna nga itultuloyda ti trabaho nga inrugina. Kas imperpekto a tattao, imposible a malagipda ti tunggal detalye ti bambanag nga insurona. Ngem inkari kadakuada ni Jesus: “Ti katulongan, ti nasantuan nga espiritu, nga ibaonto ti Ama iti naganko, isuronto dayta kadakayo ti amin a bambanag ket ipalagipna kadakayo ti amin a bambanag nga imbagak kadakayo.” (Jn 14:26) Kayat a sawen daytoy nga isuro kadakuada ti espiritu ti Dios ti aniaman ti kasapulanda a maammuan tapno maitungpalda ti ministerioda. Ti nasantuan nga espiritu nangnangruna a luktanna ti pannakaawatda maipapan iti banag a nangngegdan iti napalabas ngem saanda a natarusan. Agserbi met dayta kas manangipalagip, ta ipalagipna ti bambanag a sinao ni Jesus bayat ti kaaddana kadakuada. Ket kas maysa a mannursuro, ipakitana kadakuada ti umiso a pagaplikaran ti sasao ni Jesus.​—Idiligyo ti Jn 2:19-22; kitaenyo ti KINAPUDNO (“Ti Espiritu ti Kinapudno”).

Idi naiyegda iti sanguanan dagiti publiko a panagtataripnong, ar-ari, ken dadduma pay a tattao a nangato ti saadda iti gobierno, makapagtalek dagiti adalan ni Jesus iti espiritu ti Dios kas maysa a manangipalagip ken mannursuro. Kas iti maysa a gayyem, ipalagipna ti bambanag a sawenda ken tumulong kadakuada a mangaramid kadagiti umiso nga aplikasion. Agbanag daytoy iti pannakaipaay ti nasayaat a panangsaksi ken mangpaulimek met kadagiti bumusbusor. (Mt 10:18-20; Mr 13:11; Lu 12:11, 12; 21:13-15) Dayta ti makagapu no apay a nabaelan da Pedro ken Juan ti agsao a situtured idi sinaludsodan ida ti kangatuan a pangukoman dagiti Judio, ti Sanhedrin, maipapan iti panangpaimbagda iti maysa a lalaki a pilay nanipud pannakayanakna. Ti nalawag ken prangka a panagsasaoda ket saan a pulos mainanama kadagiti ‘awan adalna ken gagangay a tattao.’ Dayta ti namagsiddaaw kadagiti kameng ti Sanhedrin. Ket ti sasao ni Pedro ken ti kaadda ti naagasan a lalaki ti makagapu no apay a dagitoy a de adal a lallaki “awan ti masaoda a pangsupiat.”​—Ara 4:5-14.

Yantangay naipaltiing ti pannakaisurat ti intero a Sao ti Dios (2Ti 3:16), dayta laeng ti aglaon iti pannursuro ti espiritu. Ngarud, ti sursuro a sumupiat iti Sao ti Dios saan koma a pulos nga imutektekan dagiti Kristiano. Insurat ni apostol Juan maipapan iti dayta: “Saanyo a kasapulan ti asinoman a mangisuro kadakayo; ngem, no kasano a ti pannakapulotyo manipud kenkuana isursuronakayo maipapan iti amin a bambanag, ket pudno ken saan nga ulbod, ket kas iti insurona kadakayo, agtalinaedkayo a naikaykaysa kenkuana.” (1Jn 2:27) Dagitoy a sasao ket inturong ni Juan kadagiti Kristiano a nayanak iti espiritu. Agpadpada a naam-ammoda ni Jehova a Dios ken ti Anakna, ni Kristo Jesus. Pagaammoda unay ti kinapudno ti Dios. Iti kasta, saanda a kinasapulan ti mannursuro a tattao a nangilibak iti Ama ken iti Anak. Ti kakasta a mannursuro iyaw-awanda laeng dagiti Kristiano manipud iti ammoda a kinapudno nga insuro kadakuada ti espiritu ti Dios ken sibabatad a nailanad iti Sagrado a Sursurat. (1Jn 2:18-26) Maigapu itoy, saanda nga awaten iti pagtaenganda dagiti apostata a mannursuro wenno uray mangisawang kadakuada iti maysa a kablaaw.​—2Jn 9-11.

Panangaramid ken Panangisuro iti Ad-adalan. Kalpasan ti panagungarna, inikkan ni Jesu-Kristo dagiti pasurotna iti annongen a mangaramid iti ad-adalan, a bautisaran ken isuroda kadagitoy ti amin a bambanag nga imbilinna. (Mt 28:19, 20) Daytoy nasaknap a trabaho a panangisuro ket nangrugi idi Pentecostes ti 33 K.P., idi a ti agarup 3,000 a Judio ken proselita inawatda ni Jesus kas naikari a Mesias ket nabautisaranda. Ti pannakaisuro dagitoy a baro nga adalan saan a nagpatingga iti palawag ni apostol Pedro a nangiturong iti panagbalinda a paspasurot ni Kristo Jesus. Adu pay a bambanag ti sursuruenda. Maigapu itoy, dagidiay napan idiay Jerusalem manipud adayo a luglugar tapno tumabuno iti Piesta ti Pentecostes intantanda ti panagawidda tapno ipamaysada ti agdengngeg iti panangisuro dagiti apostol. Iti inaldaw-aldaw, naguummongda iti aglawlaw ti templo, nabatad a tapno dumngegda kadagiti apostol. Sadiay met a nangngegan ti dadduma pay a Judio ken proselita ti maipapan iti naimbag a damag, ket ti bilang dagiti manamati a tattao immadu idi agangay agingga iti agarup 5,000. (Ara 2:14–4:4) Malaksid iti publiko a panangisuroda idiay templo, indeklara met dagiti apostol ti naimbag a damag maipapan ken Jesu-Kristo iti binalaybalay.​—Ara 5:42; kitaenyo ti MANANGASKASABA, PANANGASABA (“Iti Binalaybalay”).

Idi agangay, agsipud ta naiwarawara dagiti manamati gapu iti pannakaidadanes ken agsipud ta nairugi ti panangasaba kadagiti di Judio, naisaknap ti trabaho a panagaramid iti adalan agingga kadagiti adayo a lugar. (Ara 8:4-12; 11:1-26) Ngem kas idiay Jerusalem, masansan a naaramat ti publiko a panangasaba ken panangisuro tapno masarakan dagiti interesado, a kalpasan dayta nagtultuloy a maisuro dagidiay nagbalin nga adalan. Idiay Efeso, kas pagarigan, nangisursuro ni apostol Pablo iti sinagoga. Kalpasan a rimsua ti ibubusor, insinana dagiti adalan manipud kadagiti di mamati a Judio, ket nagpalawag iti imatangda iti pagtataripnongan ti eskuelaan ni Tirano. (Ara 19:8-10) Adda met dagiti adalan nga insuro ni Pablo kadagiti pagtaenganda, ket binirokna ti dadduma pay nga interesado a tattao babaen ti panangisurona iti binalaybalay. Maitunos itoy, impalagipna kadagiti lallakay iti kongregasion ti Efeso: “Saanko a minedmedan ti panangibaga kadakayo ti aniaman kadagiti banag a makagunggona wenno uray ti panangisuro kadakayo iti publiko ken iti binalaybalay.”​—Ara 20:20, 21; idiligyo ti Ara 18:6, 7 maipapan iti aramid ni Pablo idiay Corinto; kitaenyo ti ADALAN.

Dagiti Mannursuro iti Kongregasion Kristiano. Gapu iti gapuanan ni apostol Pablo ken ti sabsabali pay, naipasdek dagiti kongregasion Kristiano iti adu a lugar, ket nagtultuloy a rimmang-ay dagitoy. Kasapulan idi dagiti kualipikado a mannursuro a mangtulong iti amin a naitimpuyog kadagitoy a kongregasion tapno ‘makagtengda iti panagmaymaysa iti pammati ken iti umiso a pannakaammo iti Anak ti Dios, iti maysa a nataenganen a tao, iti rukod ti kinatayag ti kinanaan-anay ti Kristo.’ (Efe 4:11-13) Ngarud nadagsen ti pagrebbengan dagidiay agserserbi kas mannursuro agsipud ta adda direkta nga epekto dayta iti biag ti padada a Kristiano. Napateg unay ti annongen dagiti mannursuro ta nailanad daytoy a maikatlo iti listaan dagiti rebbengen iti kongregasion, sumaruno a mismo kadagiti apostol ken dagiti mammadto. (1Co 12:28) Dayta nga annongen ket saan a naited iti amin a Kristiano (1Co 12:29), ket saan met a pulos naited iti babbai. Insurat ni apostol Pablo: “Saanko nga ipalubos a ti babai mangisuro, wenno mangwatwat iti autoridad iti lalaki.” (1Ti 2:12) Dagiti manangaywan, wenno lallakay, a nadutokan babaen iti nasantuan nga espiritu nagserbida iti daytoy nga annongen.​—Ara 20:17, 25-30; 1Ti 3:1, 2; 5:17.

Dagitoy a lallakay masapul nga agbalinda nga ulidan a maikari a tuladen ken umiso ti panangisuroda, a kanayon nga annurotenda ti naipaltiing a Sao ti Dios. Kas kualipikado a mannursuro, nagpaayda kas baluarte a manglapped iti iyiikay manipud pudno a sursuro, a patinayon nga alibtakda a mangilinteg kadagidiay naisiasi gapu iti di umiso a sursuro ket agtignayda maibusor kadagidiay mangitantandudo iti nadumaduma a sekta.​—1Ti 4:6, 7, 16; 6:2b-6; 2Ti 2:2, 14-26; 3:14-17; Tit 1:10, 11; 2:1, 6, 7; 3:9-11; idiligyo ti Apo 2:14, 15, 20-24.

Dagiti lallakay (Gr., pre·sbyʹte·roi) a sipipinget a nangisursuro kadagiti padada a Kristiano ket maikari iti panagraem, konsiderasion (idiligyo ti Heb 13:17), ken uray pay iti boluntario a namaterialan a tulong. Daytoy ti kayat a sawen ni apostol Pablo idi insuratna: “Mainayon pay, asinoman a berbal a nasursuruan [iti literal, nabagaan] iti sao mangiranud koma iti amin a naimbag a bambanag iti daydiay mangipaay iti kasta a berbal a panangisuro.” (Ga 6:6, Rbi8 ftn) “Dagiti lallakay a mangidaulo iti nasayaat a wagas maibilangda koma a maikari iti mapamindua a dayaw, nangnangruna dagidiay agtrabaho a sipipinget iti panagsao ken panangisuro. Ta kuna ti kasuratan: ‘Dika busalan ti toro no agirik iti bukbukel’; kasta met: ‘Ti mangmangged maikari kadagiti tangdanna.’”​—1Ti 5:17, 18.

Dagiti nadalus ti motiboda a lallaki a nangragpat iti panagbalin a manangaywan, a kualipikado a mangisuro iti sabsabali iti kongregasion, ‘nagtarigagayda nga agaramid ti nasayaat.’ (1Ti 3:1) Ngarud, nalawag a saan nga up-upayen ni Santiago ti kakasta a lallaki iti panagbalinda a kualipikado a mangisuro idi kinunana: “Saan koma nga adu kadakayo ti agbalin a mannursuro, kakabsatko, ta ammoyo nga awatentayo ti nadagdagsen a pannakaukom.” (San 3:1) Imbes ketdi, impaganetgetna ti nadagsen a pagrebbengan a maipabaklay kadagiti agbalin a mannursuro iti kongregasion. Nabatad nga adda dagiti nagakem lattan kas mannursuro, nupay saanda a nadutokan wenno kualipikado iti dayta. Mabalin a dagiti tattao nga adda iti panunot ni Santiago ket umasping unay kadagidiay tinukoy ni Pablo idi insuratna ken Timoteo: “Adda sumagmamano a naisiasi nga agturong iti awan kapapay-anna a panagsasarita, a tartarigagayanda ti agbalin a mannursuro iti linteg, ngem saanda a matartarusan uray ti bambanag a sasawenda wenno ti bambanag a sibibileg nga ipappapilitda.” (1Ti 1:6, 7) Nabatad a tinarigagayan ti kakasta a lallaki ti kinalatak a kakuykuyog ti panagbalin a mannursuro kadagiti padada a manamati. Ngem inlinteg ni Santiago dayta a panangmatmat babaen ti panangipakitana nga ad-adu ti makalikaguman kadagiti mannursuro iti kongregasion. Nadagdagsen ti sungsungbatanda ngem iti dadduma a Kristiano. (Idiligyo ti Ro 14:12.) Ngem kas iti dadduma, maitibkolda met iti sao.​—San 3:2.

No kasano a rumbeng nga agbalin a mannursuro ti amin a Kristiano. Nupay sumagmamano laeng ti nagserbi kas mannursuro iti mismo a kongregasion, ti matarigagayan a kalat maipaay iti amin a Kristiano isu ti pannakagun-od iti pannakabael a mangisuro iti sabsabali maipapan iti patpatienda, uray iti pribado laeng a pamay-an. Daytoy a punto ket naibatad kadagiti Hebreo a Kristiano: “Nupay rebbeng koma a mannursurokayon gapu iti panawen, kasapulanyo manen nga adda mangisuro kadakayo manipud pangrugian kadagiti pamunganayan a banag dagiti sagrado a pammakdaar ti Dios.” Yantangay dagiti Judio ti immuna nga immawat iti naimbag a damag maipapan ken Kristo, isuda koma ti ulidan, imbes a naespirituan nga ubbing, no iti Nakristianuan a kinamataengan ken pannakabael a mangisuro iti sabsabali. (Heb 5:12–6:2) Gapuna ti napaltiingan a mannurat nabatad a tuktukoyenna ditoy ti panangisuro iti pamunganayan nga anagna, imbes a ti annongen ti maysa a nadutokan a mannursuro. Ngarud umas-asping daytoy iti panangtukoyna iti Judio a maibatay iti pannakaammona nagbalin a “manangpalinteg kadagiti di nainkalintegan a tattao, mannursuro iti ubbing.” (Ro 2:17-20) Nupay kasta, ipakita ni Pablo nga iti kastoy a panangisuro, ti panagbiag ti maysa masapul met a tumunos iti isursurona tapno ti panangisurona mangyeg iti dayaw iti Dios.​—Ro 2:21-24.

Makasursuro met dagiti Kristiano iti padada a Kristiano. Kas pagarigan, dagiti agtutubo a babbai ket mabalin a sursuruan dagiti babbaket maipapan iti bambanag a kas iti ‘panangayat kadagiti assawada, panangayat iti annakda, kinasimbeng iti panunot, kinadalus, managtrabaho iti pagtaengan, kinaimbag, nga ipaspasakupda ti bagbagida kadagiti bukodda nga assawa, tapno ti sao ti Dios saan koma a mapagbassawangan.’ Epektibo ti kasta a pribado a panangisuro no mapakuyogan iti nasayaat nga ulidan.​—Tit 2:3-5; idiligyo ti 2Ti 1:5; 3:14, 15.