NAZARET
[nalabit, Ili a Tarubong].
Maysa a siudad iti Makimbaba a Galilea a kaaduan a nagnanaedan ni Jesus bayat ti panagbiagna ditoy daga, kaduana ti kakabsatna a lallaki ken babbai. (Lu 2:51, 52; Mt 13:54-56) Agpada nga agtataeng da Jose ken Maria idiay Nazaret idi impakaammo ni Gabriel ti umad-adani a pannakayanak ni Jesus. (Lu 1:26, 27; 2:4, 39) Idi agangay, kalpasan ti isusublida manipud Egipto, nagtaengda manen idiay Nazaret.—Mt 2:19-23; Lu 2:39.
Ayanna. Kunaen ti kaaduan nga eskolar a ti Nazaret isu ti En Nasira (Nazerat) idiay Galilea. (LADAWAN, Tomo 2, p. 539) No umiso daytoy a panangmatmat, adda ngarud ti Nazaret iti nababa a bambantay iti mismo nga amianan ti Ginget ti Jezrael ken agarup adda iti nagtengngaan ti makin-abagatan a murdong ti Baybay ti Galilea ken ti Dapnis ti Mediteraneo. Masarakan dayta iti maysa a rabaw ti bantay nga addaan iti turturod nga agtayag iti 120 agingga iti 150 m (400 agingga iti 500 pie). Adu ti tao iti dayta a lugar, ken adda sumagmamano a siudad ken il-ili iti asideg ti Nazaret. Kasta met, napattapatta a ti maysa a tao mapagnana iti pito nga oras ti Nazaret agingga iti Tolemaida iti Dapnis ti Mediteraneo, lima nga oras no mapan idiay Tiberias iti Baybay ti Galilea, ken tallo nga aldaw no agturong idiay Jerusalem.
Iti maysa a gundaway inkagumaan dagiti umili ti Nazaret nga itapuak ni Jesus manipud “tapaw ti bantay a nakaibangonan ti siudadda.” (Lu 4:29) Ngem saanna a kayat a sawen nga adda ti Nazaret iti mismo a tapaw wenno bakras, no di ket adda dayta iti maysa a bantay nga addaan iti bakras a sadiay ti kayatda a pangitapuakan ken Jesus. Kunaen ti sumagmamano a dayta ti maysa a nabato a rangkis nga agarup 12 m (40 pie) ti kangatona a masarakan iti abagatan a laud ti siudad.
Kinalatak ti Nazaret. Saan a sigurado no kasano kalatak ti Nazaret idi umuna a siglo. Kunaen ti kaaduan a komentarista a naiputputong ken nanumo idi a purok ti Nazaret. Ti kangrunaan a sasao iti Biblia a nakaibatayan daytoy a panangmatmat isu ti kinuna ni Natanael idi naammuanna a naggapu sadiay ni Jesus: “Mabalin aya a tumaud manipud Nazaret ti aniaman a banag a naimbag?” (Jn 1:46) Adu ti nangipagarup a daytoy a sasao kaipapananna a maum-umsi idi ti Nazaret, uray kadagiti umili ti Galilea. (Jn 21:2) Adda ti Nazaret iti asideg dagiti ruta ti komersio iti dayta a lugar ngem saan a direkta nga adda kadagita. Saan a dinakamat dayta ni Josephus, nupay tinukoyna ti kabangibang a Jafia kas ti kalawaan a nasarikedkedan a purok iti intero a Galilea, a mangiturong iti kapanunotan a ti Nazaret riningbawan ti kabangibangna.
Iti sabali a bangir, mabalin a masmasdaaw laeng idi ni Natanael iti kinuna ni Felipe nga adda ti naikari a Mesias manipud iti kabangibang a siudad ti Nazaret sadi Galilea, ta impadto ti Kasuratan nga agtaud ti Mesias iti Betlehem sadi Juda. (Mik 5:2) Saan a nangdakamat ni Josephus iti adu a purok idiay Galilea, isu a mabalin nga awan aniaman nga ipasimudaag ti saanna a panangdakamat iti Nazaret. Makapainteres a ti Biblia saanna nga awagan ti Nazaret kas purok, no di ket kanayon a kas “siudad.” (Lu 1:26; 2:4, 39) Kanayonanna pay, ti kabangibang a Sepphoris ket maysa idi a napateg ken nasarikedkedan a siudad nga addaan korte ti Sanhedrin. Nupay kasta, kasano man kalawa ken kalatak ti Nazaret, asideg dayta kadagiti napateg a ruta ti komersio ken kangrunaan a siudsiudad, ket ngarud napartak a madamag dagiti agnanaed sadiay no ania dagiti sosial, narelihiosuan, ken napolitikaan nga ar-aramid iti daydi a tiempo.—Idiligyo ti Lu 4:23.
Kababalin Dagiti Umili. Bayat ti idadakkel ni Jesus, rimmang-ay “iti pabor ti Dios ken dagiti tattao.” (Lu 2:52) Isu ken ti kakabsatna a lallaki ken babbai ket pagaammo dagiti umili ti Nazaret, ket “kaugalianna” idi ti linawas a tumabuno iti sinagoga nga adda sadiay. (Mt 13:55, 56; Lu 4:16) Idi agedaden ni Jesus iti agarup 30, pinanawanna ti Nazaret ket binautisaran ni Juan. (Mr 1:9; Lu 3:23) Sumagmamano a bulan kalpasanna, idi dandanin mangrugi ti ministeriona idiay Galilea, nagsubli idiay Nazaret ket iti sinagoga sadiay a binasana a sipipigsa ti Isaias 61:1, 2, nga inyaplikarna dayta iti bagina. Impakita dagiti umili ti saanda a panamati kenkuana ket ginandatda a papatayen, “ngem isu nagna iti tengngada ket nagtultuloy iti dalanna,” ket napan nagtaeng idiay Capernaum.—Lu 4:16-30; Mt 4:13.
Kalpasan ti nasurok a makatawen, simmarungkar manen ni Kristo idiay Nazaret. (Mt 13:54-58; Mr 6:1-6) Nupay impagarup ti sumagmamano a daytoy met laeng ti kasasaad a nailanad iti Lucas 4:16-30, sabali ti ipasimudaag ti agsasaganad a paspasamak iti Mateo, Marcos, ken Lucas, yantangay adda nagdumaan dagiti aramid ni Jesus ken dagiti nagbanagan dagita. Mabalin a nagdindinamag unayen ni Jesus iti daydi a tiempo isu a nasaysayaat ti pannakapasangbayna. Nupay adu ti naitibkol gapu ta isu ket gagangay nga umili iti dayta a lugar, awan nadakamat a panangpadas dagiti umili a mangpapatay kenkuana iti daytoy a gundaway. Nangaramid iti sumagmamano a mannakabalin nga aramid, ngem saan nga adu, gapu iti kinaawan pammati dagiti umili sadiay. (Mt 13:57, 58) Kalpasanna pimmanaw ni Jesus ket rinugianna ti maikatlo a panangrikusna iti Galilea.—Mr 6:6.