OLIBO, BANTAY DAGITI

Pamukelen nga apug a bato a turturod a masarakan iti makindaya a deppaar ti Jerusalem, “maysa nga aldaw ti sabbath a panagdaliasat” ti kaadayona, ken naisina iti siudad babaen iti Ginget Kidron. (Eze 11:23; Zac 14:4; Ara 1:12) Adda tallo a kangrunaan a pantok a karaman iti daytoy a katurturodan. Ti Bantay Scopus, ti kangatuan ken kaamiananan, agarup 820 m (2,700 pie) ti kangatona ket, ngarud, nangatngato ngem iti intero a kangato ti Jerusalem. Ti makunkuna a Bantay ti Salungasing, wenno Bantay ti Pannakadadael, isu ti kaabagatanan kadagiti pantok ken agarup 740 m (2,430 pie) ti kangatona. Ti nagtengnga a pantok, iti batog ti nagsaadan ti templo, ket agarup 812 m (2,664 pie) ti kangatuan a pasetna ken daydiay ti gagangay a matuktukoy iti Biblia kas ti Bantay dagiti Olibo. Idi un-unana, daytoy a tapaw ket naabbongan iti kaykayo a palma, arrayan, lana, ken kangrunaanna, olibo. (Ne 8:15) Daytoy a katurturodan naalana ti naganna manipud kadagiti kayo nga olibo. Nupay kasta, bayat ti pananglakub dagiti Romano iti Jerusalem idi 70 K.P., ti Bantay dagiti Olibo nakalbuan iti kaykayona.​—The Jewish War, V, 523 (xii, 4).

Iti pakasaritaan ti Biblia, adda naisangsangayan a paspasamak a nainaig iti Bantay dagiti Olibo. Ni Ari David, a sakasaka ken agsangsangit, simmang-at iti Bantay dagiti Olibo bayat ti panagtalawna manipud rebelioso nga anakna a ni Absalom. (2Sm 15:14, 30, 32) Nangibangon ni Ari Solomon kadagiti nangato a disso maipaay iti idolatroso a panagdaydayaw sadiay “iti makannawan [abagatan] ti Bantay ti Pannakadadael,” ngem ni Ari Josias idi agangay pinagbalinna dagitoy kas di maikari a pagdaydayawan. (1Ar 11:7; 2Ar 23:13, Rbi8 ftn) Idi umuna a siglo K.P., ni Jesu-Kristo ken dagiti adalanna masansan a nagtataripnongda iti minuyongan ti Getsemani, a masarakan iti Bantay dagiti Olibo wenno iti asideg dayta. (Mt 26:30, 36; Jn 18:1, 2) No adda idi ni Jesus ken dagiti adalanna idiay Jerusalem, nakaugalianda ti agpalabas iti rabii idiay Betania iti makindaya a darisdis ti Bantay dagiti Olibo, awan duadua nga iti pagtaengan da Marta, Maria, ken Lazaro. (Mt 21:17; Mr 11:11; Lu 21:37; Jn 11:1) Mabalbalin a manipud Betfage, iti asideg ti Betania, ni Jesus, a situtugaw iti urbon ti maysa nga asno, inrugina ti naballigi a panagsakayna a dimmalan iti rabaw ti Bantay dagiti Olibo nga agturong idiay Jerusalem. (Mt 21:1, 2; Mr 11:1; Lu 19:29) Ket idiay idi Bantay dagiti Olibo nga inlawlawagna kadagiti adalanna no anianto ‘ti pagilasinan ti kaaddana.’ (Mt 24:3; Mr 13:3) Kamaudiananna, kalpasan ti panagungarna, ni Jesus immuli manipud sadiay nga agturong iti langlangit.​—Ara 1:9-12.