FARAON

Titulo a nayawag kadagiti ari ti Egipto. Naadaw dayta iti Egipcio a sao maipaay iti “Dakkel a Balay.” Kadagiti kaunaan a dokumento ti Egipto, daytoy a sao nalawag a tumukoy iti naarian a palasio ket iti panaglabas ti tiempo nayawag dayta iti panguluen ti gobierno, ti ari. Dagiti eskolar patienda a nangrugi a nayawag dayta iti ari idi ngalay ti maikadua a milenio K.K.P. No agpayso a kasta, kaipapanan daytoy nga inusar ni Moises ti termino sigun iti pannakaaramatna idi kaaldawanna (1593-1473 K.K.P.) idi inlanadna ti salaysay ti isasarungkar ni Abraham idiay Egipto. (Ge 12:14-20) Iti sabali a bangir, posible unay a kasta ti pannakaaramat ti titulo idi kaaldawan ni Abraham (2018-1843 K.K.P.), ket no saan a naaramat dayta kadagiti opisial a dokumento, kadawyan la ketdi a naar-aramat dayta. Ti kaunaan a dokumento a pagparangan ti titulo (Faraon) a maitipon iti personal a nagan ti ari ket manipud iti panagturay ni Sisac, a nagturay a kagiddan da Solomon ken Rehoboam. Iti Biblia, ti titulo naitipon met iti nagan ni Faraon Necoh (2Ar 23:29) ken ni Faraon Hofra (Jer 44:30), idi maudi a paset ti maikapito ken nasapa a paset ti maikanem a siglo K.K.P. Iti daytoy a tiempo, dagiti dokumento ti Egipto ikabilda met dayta a titulo kadagiti naarkosan a lapida a nangnangruna a nairanta a pakaisuratan ti nagan ti ari.

Dagiti faraon a nainaganan iti Biblia isu da Sisac, So, Tirhaca, Necoh, ken Hofra, a ti tunggal maysa kadagitoy ket nailawlawag iti sidong ti nagduduma nga artikulo iti daytoy a libro. Saan a masigurado no ni Zera nga Etiope ket maysa nga agturay iti Egipto wenno saan. Di nadakamat ti nagan ti dadduma a faraon. Gapu iti nakiro a kasasaad ti kronolohia ti Egipto (kitaenyo ti EGIPTO, EGIPCIO [Pakasaritaan]; KRONOLOHIA [Kronolohia ti Egipto]), saan a piho a mainaig dagitoy a faraon kadagiti faraon a dakamaten ti sekular a pakasaritaan. Dagitoy ti di nainaganan a faraon: Daydiay nangpadas a mangala iti asawa ni Abraham a ni Sara (Ge 12:15-20); ti faraon a nangital-o ken Jose iti autoridad (Ge 41:39-46); ti faraon (wenno dagiti faraon) idi periodo ti pannakairurumen dagiti Israelita sakbay ti isusubli ni Moises manipud Midian (Ex kap 1, 2); ti faraon nga agturturay bayat ti Sangapulo a Saplit ken idi tiempo ti Ipapanaw (Ex 5-14); ti ama ni Bitia, asawa a babai ni Mered a kameng ti tribu ni Juda (1Cr 4:18); ti faraon a nangipaay iti pagkamangan ni Hadad ti Edom idi tiempo ni David (1Ar 11:18-22); ti ama ti Egipcio nga asawa ni Solomon (1Ar 3:1); ken ti faraon a nangkabil iti Gaza idi kaaldawan ni Jeremias a mammadto (Jer 47:1).

Minatmatan dagiti Egipcio ti agturturay a faraon kas maysa a dios, ti anak ti dios-init a ni Ra, saan a pannakabagi laeng ti didios. Naipagarup nga isu ti inkarnasion ti kali-ti-ulona a dios a ni Horus a suno ni Osiris. Karaman kadagiti nangayed a titulo a nayawag kenkuana ket “ti init ti dua a lubong,” “Apo ti Korona,” “ti mannakabalin a dios,” “kaputotan ni Ra,” “ti agnanayon,” ken adu a dadduma pay. (History of Ancient Egypt, ni G. Rawlinson, 1880, Tomo I, p. 373, 374; History of the World, ni J. Ridpath, 1901, Tomo I, p. 72) Iti sango ti koronana, adda naikapet a ladawan ti sagrado nga uraeus, wenno kobra, a naipagarup a mangipugso iti apuy ken pannakadadael kadagiti kabusorna. Ti ladawan ti faraon ket masansan a naikabil kadagiti templo a nairaman iti ladawan ti dadduma pay a didios. Adda pay ketdi ladladawan ti agturturay a faraon ti Egipto nga agdaydayaw iti bukodna a ladawan. Kas dios, ti sao ni Faraon ket linteg, ket nagturay saan a sigun iti kodigo ti linteg no di ket babaen iti bilin. Nupay kasta, ipakita ti pakasaritaan a ti naipagarup a di malapdan a bilegna ket linimitaran ti dadduma pay a puersa iti uneg ti imperio, a pakairamanan ti papadi, dagiti natatan-ok, ken ti militaria. Tumulong dagitoy a punto iti panangtarus no kasano karigat idi ti annongen ni Moises iti panagparangna iti sanguanan ni Faraon ken iti panangidatagna kadagiti kiddaw ken pammakdaar ni Jehova.​—Idiligyo ti Ex 5:1, 2; 10:27, 28.

Awan mangipasimudaag a ti anak a babai ni Faraon a nayasawa ken Solomon binaybay-anna ti ulbod a panagdaydayawna. (1Ar 3:1; 11:1-6) Ti kakasta a panagasawa ket masansan nga inaramat ti kadaanan nga ar-ari (kas met iti agdama-aldaw nga ar-ari) kas pamay-an a panangpabileg iti relasionda iti sabali a pagpagarian. Saan a nadakamat no siasino ti nangisingasing iti dayta a pannakialiansa, no nagtaud ken Solomon wenno ken Faraon. (Kitaenyo ti ALIANSA.) Inyasping ni Solomon ti balasang a Sulamita iti maysa a kabaian a kabalio kadagiti karuahe ni Faraon, a mangipamatmat a nagdindinamag dagiti karuahe ti Egipto iti daydi a tiempo.​—Sol 1:9; idiligyo ti 1Ar 10:29.

Ti padto ni Isaias a naisurat idi maikawalo a siglo K.K.P. deskribirenna ti agdama wenno naikeddeng a nakiro ken nariribuk a kasasaad iti uneg ti Egipto ken kadagiti manangbalakad ni Faraon. (Isa 19:11-17) Ti sekular a pakasaritaan ipakitana ti rinnisiris ken riribuk iti uneg ti Egipto manipud idi tiempo ni Isaias agtultuloy agingga iti simmaruno a siglo. Nupay ti di matalek a Juda bimmaw-ing no dadduma iti Egipto (maikaniwas iti sao ni Jehova) maipaay iti namilitariaan a tulong, dagiti napasindayag a faraon nagbalinda a kasla “naparpar a runo” a saan a makaipaay iti natibker a saranay.​—Isa 30:2-5; 31:1-3; Eze 29:2-9; idiligyo ti Isa 36:4, 6.