Kabaelan Kadi ti Napanglaw ti Mapagpiaran?
Ni Amelia ket 29 nga aldawna laeng idi isut’ impan ni lolana iti doktor. Ti nanang ni Amelia dina kabaelan ti agbiahe ta isut’ masakit idiay balay a kadua dagiti uppat nga annakna.
Ti ama napan iti sabali a lugar nga agsapsapul ti trabaho. Ti doktor ineksaminna ti maladaga. Addada pagilasinan ti malnutrision, a din karkarna idiay Akinlaud nga Africa. Ngem ti kangrunaan a problema ket cellulitis. Ti battiutit a barukong ni Amelia nakarot’ impeksionna.
Idi inyawat ti doktor ti reseta iti lola, insaludsodna: “Mano ngata ti ngina daytoy nga agas?” “Uppat ingganat’ lima a doliar,” insungbat ti doktor.
Immasug pay ti lola. Awan pay uray dua a doliarna a pagbayad ti panagpakonsultar. “Sadino ditoy lubong ti pangalaak itoy a kita ti kuarta!” naikunana.
“Kasapulan nga ipamuspusam dayta,” impilit ti doktor. “Agpakpakaasika kadagiti gagayyem ken kakabagianyo. No dikay agasan daytoy nga impeksion, agramaramton iti darana, ket matay ti ubing.”
Ngem nagun-odan met laeng ti pamilia ni Amelia ti kuarta, ket nagbiag ti ubing agturong iti maikadua a bulanna. Nupay kasta, minilmilion kadagiti napanglaw a dagdaga iti aglawlaw ti lubong ti di makabulod ti kuarta kadagiti gagayyem ken kakabagianda. Ket dagiti panginanamaan ti irarang-ay ti panagbiag nalidemda.
Ti The State of the World’s Children Report 1989 ti UNICEF (United Nations Children’s Fund) kunana: “Kalpasan ti adu a dekada a panaypanay ti irarang-ay ti panagbiag, dadakkel met a paset ti lubong ti agsansanud iti kinapanglaw.” Idiay Africa ken Latin America, ti promedio a sapul bimmaba iti 10 ingganat’ 25 porsiento kadagiti 1980’s. Ket bayat dagiti napalabas a sumagmamano a tawen, iti 37 kadagiti kapapanglawan a nasion ti lubong, ti panaggasto maipaay ti salun-at bimmaba iti 50 porsiento.
Aniat’ kaipapanan daytoy iti minilmilion nga agbibiag iti kinapanglaw? Iti adu, kaipapananna a saanda a makagatang ti kasapulan a taraon wenno agas. Gapuna, dagiti annakna, assawada, wenno dadakkelda maipasangoda iti di kasapulan koma a sentensia ti ipapatay, malaksid no agtungpalda iti panangala ti kuarta iti kakaisuna laeng a kasla silulukat kadakuada—babaen ti panagtakaw! Wen, ti kinapanglaw kaipapananna ti kasla pannakigubal kadagiti nasakit a moral a pagpilian: panagtakaw wenno ipapatay? panagulbod wenno panagbisin? panangpasuksok wenno kinarigat?
Idiay West Africa adda pagsasao a: “Idiay pangibaudam ti baka, idiay met nga agarab iti ruot.” Iti sabali a pannao, gundawayan a naan-anay dagiti tattao ti aniaman a kasasaad a mamalubos kadakuada a bumaknang. Masansan, dagidiay agtuturay kadagiti dagdaga iti intero a lubong us-usarendat’ saadda tapno makaaladat’ pasuksok, mangdispalko, wenno agtakawda. ‘Tulongam ti bagim bayat a kabaelam pay,’ ti panagrasrasonda. ‘Mabalin nga awanton gundawaymo a mangaramid iti dayta iti kamaudianan.’ Ket bayat a dumakdakes ti kasasaad ti panagbiag dagiti napanglaw a nasnasion, mabalin nga ad-adda met nga iyendorso dagiti marigrigat ti idea a ti kinamapagpiaran saan nga isut’ kasayaatan a pagalagadan para kadagiti napanglaw.
Kuna ti Biblia: “Dika agtakaw.” (Exodo 20:15) Ngem no ti napanglaw dina talaga kabaelan ti agbalin a mapagpiaran, ti kadi kinabalido dagiti Biblikal a moral mapagduaduaan? Impraktikal kadi dagiti linlinteg ti Dios, nga awan pannakipagriknana kadagiti pudpudno a kasapulan ti tattao? Ti kapadasan dagiti rinibo a pudno a Kristiano kadagiti napanglaw a dagdaga mangteddat’ nabatad a sungbat kadagitoy a salsaludsod.
[Blurb iti panid 4]
“Idiay pangibaudam ti baka, idiay met nga agarab iti ruot”
[Ladawan iti panid 4]
Ti napanglaw ket paset dagidiay agtrabaho a sidadagsen kadagiti napanglaw a dagdaga