Panangbangon iti Rabaw Dagiti Napaganuan a Pundasion
TI MAYSA kadagiti adu a makaawis a monumento a paspasiaren dagiti turista idiay Roma, Italia, isu ti Pantheon. Daytoy obra maestra ti Romano nga arkitektura ti maysa kadagiti sumagmamano a nagkauna a pasdek sadiay a gistay awan namalbaliwanna. Ni Agrippa ti nangirugi iti dayta idi agarup 27 K.K.P., ket binangon manen ni Hadrian idi agarup 120 K.P. Ti maysa a naisangsangayan a paset daytoy nga estruktura isu ti nagdakkel a nagtimbukel nga ulona a 43 metro ti diametrona, a ti laeng kaakabana ti nalab-awan iti moderno a panawen. Maysa idi ti Pantheon a templo dagiti pagano, “lugar nga agpaay kadagiti amin a dios,” nga isu ti kayulogan ti orihinal a Griego a sao. Ngem ita, maysa daytoy a simbaan dagiti Romano Katoliko. Kasano a napasamak ti kasta a di ninamnama a pannakabalbaliw?
Idi 609 K.P., inulit nga indaton ni Papa Bonifacio IV daytoy nabayag a di nausar a templo kas “Kristiano” a simbaan. Iti daydi a tiempo, napanaganan dayta iti Simbaan ni Santa Maria Rotunda. Sigun iti maysa nga artikulo a naipablaak idi 1900 iti Jesuita a pagiwarnak ti Italia a La Civiltà Cattolica, ti partikular a pampanunoten idi ni Bonifacio a pakausaran dayta a simbaan ket para iti “sangsangkamaysa a pannakaipadayag dagiti amin a Kristiano a martir, wenno iti sabali a pannao, amin a sasanto, ngem umuna ken kangrunaanna, ti Birhen nga Ina ti Dios.” Dagiti nagan ti Pantheon nga ar-aramaten ita ti Iglesia Romana Katolika—Santa Maria ad Martyres wenno, Santa Maria Rotunda—iyanninawna ti kasta a di nainkasuratan a panggep.—Idiligyo ti Aramid 14:8-15.
“Bassit laengen idi ti kasapulan nga aramiden” tapno mausar ti Pantheon iti baro a pakaaramatanna, kuna pay ti isu met laeng nga artikulo. “Sinurot ni Bonifacio dagiti simple ken napabus-oy a paglintegan nga impasdek idin ti papa a sinukatanna a ni San Gregorio a Dakkel [Papa Gregorio I], maysa a maestro ken pagwadan iti panangusar kadagiti napaganuan a templo iti Nakristianuan a panagdayaw.” Ania dagidi a paglintegan?
Iti suratna iti maysa a misionero nga agturong idi iti pagano a Britania idi 601 K.P., imbilin ni Gregorio: “Di rumbeng a madadael dagiti templo dagiti idolo iti nadakamat a pagilian; no di ket dagiti laeng idolo a nalabit adda kadagita . . . No nasayaat pay met laeng ti kondision dagiti nadakamat a templo a dati a pagdaydayawan kadagiti sairo, nasken a mausar dagita iti panagserbi iti pudno a Dios.” Iti kapanunotan ni Gregorio, no makita dagiti pagano a tattao a saan a nadadael dagiti sigud a temploda, mabalin nga itultuloyda ti mapan a masansan kadagitoy. Kinuna ti papa a nupay “mangparparti [idi dagiti pagano] iti adu a baka nga idatonda kadagiti sairo,” manamnama a “saandan a mangidaton kadagiti animal iti sairo no di ket partienda dagitoy maipaay iti pagragsakanda a pangidayaw iti Dios.”
“Kinontra” met ti Romano Katolisismo ti napaganuan a panagdayaw babaen ti panangipasdekna kadagiti simbaan a naidaton kadagiti “Kristiano” a sasanto iti abay dagiti sigud a templo. Tinuladna dagiti nagkauna a selebrasion ket inikkanna dagitoy iti “Nakristianuan” a kaipapanan. Maipapan iti dayta, kastoy ti kuna ti La Civiltà Cattolica: “Ammo dagiti amin nga eskolar ita a ti dadduma a kustombre ken narelihiosuan a selebrasion dagiti nagkauna a Kristiano ket nainaig unay kadagiti sumagmamano a napaganuan nga ugali ken aramid. Napateg unay kadagiti tattao dagitoy nga ugali, a nauneg ti pannakairamutda ken naibinggas iti publiko ken pribado a biag iti nagkauna a lubong. Saan a pinanunot ti naasi ken masirib nga ina a simbaan a rumbeng nga ikkatenna dagitoy; imbes ketdi, babaen ti panamagbalinna kadagitoy a Nakristianuan, nga intan-ok ken inikkanna iti baro a biag, naparmekna dagitoy iti nabileg ngem naalumamay a pamay-an, tapno maallukoyna a siuulimek dagiti kararua ti masa ken dagiti edukado.”
Siempre, ti maysa a nalatak nga ehemplo ti napaganuan a piesta a maramrambakan isu ti Krismas. Kinapudnona, Disiembre 25 ti petsa a panangrambak dagiti nagkauna a Romano iti dies natalis Solis Invicti, kayatna a sawen, “kasangay ti di maparmek nga init.”
No kasta, gapu ta kayatna a makayawan ti puso dagiti pagano, saan a sinalimetmetan ti simbaan ti kinapudno. Inkalinteganna ti makunkuna a syncretism, ti panangawat kadagiti napaganuan a sursuro ken ugali nga “ipatpateg ti masa.” Nagresulta daytoy iti nalaokan ken apostata a simbaan, a naiduma unay iti sursuro ti pudno a Kristianidad. Gapu iti daytoy, nalabit saan unay a pakasdaawan a ti dati a Romano a templo nga agpaay kadagiti “amin a dios”—ti Pantheon—nagbalin a Romano Katoliko a simbaan a naidaton ken Maria ken kadagiti amin a “sasanto.”
Nupay kasta, nalawag koma a ti panangbaliw iti pakaidatonan ti maysa a templo wenno ti nagan ti maysa a selebrasion ket saan nga umdas tapno pagbalinenna ‘ti panagdaydayaw kadagiti sairo a panagserbi iti pudno a Dios.’ “Ania ti pakitunosan ti templo ti Dios kadagiti didiosen?” insaludsod ni apostol Pablo. “‘Rummuarkayo manipud iti tengngada, ket isinayo ti bagbagiyo,’ kuna ni Jehova, ‘ket isardengyo ti mangsagsagid iti di nadalus a banag’; ‘ket awatenkayto.’ ‘Ket agbalinakto nga ama kadakayo, ket dakayonto dagiti annak a lallaki ken babbai kaniak,’ kuna ni Jehova a Mannakabalin-amin.”—2 Corinto 6:16-18.