Ammoyo Kadi?
Apay a naginteresan unay dagiti Romano a soldado ti makin-uneg a kawes ni Jesus?
Ti uppat a soldado a nangbantay iti pannakapapatay ni Jesus pinagbibingayanda ti kawesna. “Ngem” kuna ti Juan 19:23 a “ti makin-uneg a kawes” ni Jesus “awan nagsaipanna, ta naabel manipud iti ngato agingga iti intero a kagayadna.” Inkeddeng dagiti soldado a dida pisangen dayta no di ket pagbibinnunotanda. Kasano ti pannakaaramid ti kasta a kawes?
Posible a ti makin-uneg a kawes ket tumukoy iti kasla kamiseta a tunika a naaramid iti lienso wenno delana a pagattumeng wenno lipaylipay. Dagitoy a kawes ket kadawyanna a naaramid babaen ti panangdait iti tallo nga igid ti nagsukot a kuadrado wenno rektanggulo a tela. Ngem saan nga interamente a nadait ti tallo nga igidna tapno adda pakayusokan ti ulo ken im-ima.
Adda pay nanginngina a klase ti tunika nga umasping iti dayta ti pannakaaramidna ngem “maysa la nga atiddog a tela a nakupin iti naminsan ken naabutan ti tengngana tapno adda pakayusokan ti ulo” sa maitupi, kuna ti libro a Jesus and His World. Masapul a madait ti agsumbangir a sikigan daytoy a kita ti tunika.
Ti awan pulos saipna a kawes a kas iti inusar ni Jesus ket maar-aramid laeng idi idiay Palestina. Naabel dayta iti nakapatakder a tilar wenno pagablan nga addaan iti dua a binatog dagiti ur-ay, maysa iti sango ken maysa iti likud ti batido. Ti agab-abel pagsinnublatenna nga iyusok ti barkilia ti gan-ay iti makinsango a binatog dagiti ur-ay sa iti makinlikud a binatog isu a “makaaramid iti kasla tubo ti sukogna a tela,” sigun iti maysa a reperensia. Gapu ta manmano idi ti awan saipna a tunika, kayat a matagikua dayta ti tunggal maysa kadagiti soldado.
Adda kadi agtartaraken iti uyokan iti nagkauna nga Israel?
Sigun iti Hebreo a Kasuratan, inkari ti Dios nga ipanna dagiti nagkauna nga Israelita “iti maysa a daga a pagay-ayusan ti gatas ken diro.” (Exodo 3:8) Agparang a ti kaaduan kadagiti nakadakamatan ti diro iti Biblia ket tumukoy iti taraon a pinataud dagiti atap nga uyokan. Awan ti mabasa iti Biblia maipapan iti panagtaraken iti uyokan iti nagkauna nga Israel. Nupay kasta, adda nabiit pay a nadiskobre iti Tanap ti Bet She’an idiay Israel a mangipakita a dagidi umili sadiay ket “nagnegosioda iti panagtaraken iti uyokan.”
Idiay met Tel Rehov, dagiti managsirarak manipud iti Institute of Archaeology ti Hebrew University of Jerusalem, adda nadiskobreda a lugar a pagtartaraknan kadagiti uyokan idi maika-10 a siglo agingga iti nasapa a paset ti maikasiam a siglo K.K.P.—idi nabiit pay a naipasdek ti pagarian ti Israel. Daytoy ti damo a nadiskobre a nagkauna a pagtaraknan iti uyokan iti Makintengnga a Daya. Maipagarup a ti pagtaraknan ket addaan idi iti agarup 100 a balay ti uyokan a naintar ken iti tallo a katuon.
Impadamag ti unibersidad maipapan iti dayta a takuat a ti tunggal balay ti uyokan ket “kasla tubo a naaramid iti saan a nayurno a sekka . . . agarup 80 a sentimetro [30 a pulgada] ti kaatiddogna ken 40 a sentimetro [15 a pulgada] ti diametrona. . . . Sigun kadagiti eskolar ken nabayagen nga agtartaraken iti uyokan a napan nangkita iti lugar, pattapattaenda a kaguduat’ tonelada a diro ti tinawen a maal-ala kadagitoy a balay ti uyokan.”
[Ladawan iti panid 22]
Ti natakuatan a pagtaraknan idi iti uyokan idiay Tel Rehov
[Credit Line]
Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations