Ammoyo Kadi?
Ania ti altar ti “Dios a Di Am-ammo” a nalabsan ni apostol Pablo idiay Atenas?—Aramid 17:23.
▪ Adda dagiti nagkauna a Griego a mannurat a nangdakamat kadagiti kasta nga altar. Kas pagarigan, ti historiador ken geograpo a ni Pausanias idi maikadua a siglo C.E. kinunana nga idiay Olimpia, adda “altar ti didios a Di Am-ammo.” Ti orador ken pilosopo a ni Philostratus kinunana met nga idiay Atenas, “naibangon dagiti altar a pakaidayawan uray ti didios a di am-ammo.”
Ti mannurat a ni Diogenes Laertius idi maikatlo a siglo C.E. dinakamatna ti maysa a sarsarita no apay a naaramid “dagiti awanan nagan nga altar.” Sigun iti estoria idi maikanem wenno maikapito a siglo B.C.E., adda kano agnagan Epimenides a nangikkat iti maysa a makapapatay a sakit idiay Atenas. Kuna ni Diogenes: “Nangala [ni Epimenides] iti karkarnero . . . ken impanna dagita iti Areopago; ket imbulosna ida sadiay. Adda dagiti binilinna a mangsiput kadagita ken markaanda ti lugar a pagiddaan ti tunggal karnero sa agidatonda para iti dios dayta a lugar. Iti kasta, nagpatingga ti makapapatay a sakit. Isu nga adda pay laeng ita dagiti awanan nagan nga altar iti nadumaduma a paset ti Attica.”
Sigun iti The Anchor Bible Dictionary, ti posible pay a rason a nabangon dagiti altar ti didios a di am-ammo ket ti “panagamak a di mangted iti bendision dagiti didiosen wenno makapungtotda no saanda a maraem.”
Apay nga um-umsien dagiti Judio idi umuna a siglo dagiti agsingsingir iti buis?
▪ Nikaanoman a nagbalin a nasayaat ti reputasion dagiti agsingsingir iti buis. Iti Israel idi umuna a siglo, maibilbilangda a karaman kadagiti kadadaksan ken managkunniber unay a tattao.
Imbilin dagiti Romano nga agtuturay a bayadan dagiti umili ti adu a buis. Singiren dagiti Romano nga opisial ti amiliar ti daga ken ti buis ti tunggal indibidual, ngem ti buis dagiti produkto a mairuar, maiserrek, ken mailasat iti pagilian ket ipasingirda iti tao a kaaduan ti maibaybayad iti Roma. Dagiti ngarud lokal a negosiante ti makabael a gumatang iti kalintegan nga agsingir iti buis iti dadduma a lugar. Gapu ta sidadaanda nga agpausar kadagiti Romano, kagurgura unay ida dagiti padada a Judio. Maibilbilangda met a “traidor ken apostata, a namulitan gapu iti kanayon a pannakipulapolda kadagiti pagano,” kuna ti Cyclopædia da M’Clintock ken Strong.
Pagaammo a nakusit dagiti agsingsingir iti buis ken bumakbaknangda gapu iti kuarta nga al-alaenda kadagiti padada a Judio. Surokan ti dadduma ti balor dagiti mabuisan a tagilako sada ibulsa ti sobra a kuarta. Dadduma met ti mangpabasol kadagiti nakurapay tapno makakikilda iti kuarta. (Lucas 3:13; 19:8) Gapuna, naibilang dagiti agsingsingir iti buis kas managbasol ken sigun iti The Jewish Encyclopedia, “dida maikari nga agserbi kas ukom wenno testigo.”—Mateo 9:10, 11.
[Ladawan iti panid 18]
Altar ti dios a di am-ammo, rebba iti Pergamo, Turkey
[Ladawan iti panid 18]
Agsingsingir iti buis nga inkitikit dagiti Romano, maika-2 wenno maika-3 a siglo C.E.
[Credit Line]
Erich Lessing/Art Resource, NY