Ammoyo Kadi?
Sadino ti nangalaan dagiti Israelita kadagiti agkakapateg a bato nga adda iti pektoral ti nangato a padi?
▪ Idi nakapanawen dagiti Israelita idiay Egipto ken addadan iti let-ang, binilin ida ti Dios a mangaramidda iti pektoral. (Exodo 28:15-21) Ti pektoral ket addaan kadagiti agkakapateg a bato a rubi, topasio, esmeralda, turkesa, safiro, jaspe, lesem, agata, amatista, krisolito, onix, ken jade.a Nangalaan ngata dagiti Israelita kadagita nga agkakapateg a bato?
Idi tiempo ti Biblia, maibilbilang kas gameng dagitoy a bato. Maus-usar met dagitoy iti negosio. Kas pagarigan, nakaala idi dagiti Egipcio kadagiti agkakapateg a bato iti adayo a lugar a pagaammo ita nga Iran, Afghanistan, ken uray pay iti India. Nagduduma nga agkakapateg a bato ti maala kadagiti pagminasan ti Egipto. Binukbukodan dagiti ari ti Egipto ti panagminas kadagiti masakupanda. Dinakamat ni patriarka a Job a nagusar dagiti kapatadanna iti abut a pagulogan ken usok tapno agsapulda kadagiti agkakapateg a bato. Espesipiko a dinakamatna ti safiro ken topasio a karaman kadagiti bato a nakali iti uneg ti daga.—Job 28:1-11, 19.
Kunaen ti salaysay ti Exodo nga idi pimmanaw dagiti Israelita, “binakasanda dagiti Egipcio” kadagiti agkakapateg nga aruaten. (Exodo 12:35, 36) Gapuna, posible a dagiti agkakapateg a bato nga adda iti pektoral ti padi ket intugot dagiti Israelita manipud Egipto.
Apay a nausar ti arak a pangagas idi tiempo ti Biblia?
▪ Iti maysa kadagiti ilustrasionna, tinukoy ni Jesus ti maysa a lalaki a kinabkabil dagiti mannanakaw. Kinuna ni Jesus a ti lalaki ket tinulongan ti maysa a Samaritano a nangbedbed kadagiti sugatna ken “binukbokanna ida iti lana ken arak.” (Lucas 10:30-34) Idi sinuratan ni apostol Pablo ti gayyemna a ni Timoteo, kastoy ti imbalakadna: “Dika uminumen iti danum, no di ket agusarka iti bassit nga arak maigapu ita rusokmo ken kadagiti masansan a panagsaksakitmo.” (1 Timoteo 5:23) Talaga kadi a makaagas ti arak a dinakamat ni Jesus ken ti imbalakad ni Pablo?
Dineskribir ti libro nga Ancient Wine ti arak kas “pangep-ep iti ut-ot, panglapped iti impeksion, ken agas ti kaaduan nga an-annayen.” Iti nagkauna a tiempo, kangrunaan a maus-usar ti arak a pangagas iti sakit idiay Egipto, Mesopotamia, ken Siria. Deskribiren dayta ti The Oxford Companion to Wine kas “kabayaganen a nairekord nga agas dagiti tattao.” Kas iti imbalakad ni Pablo ken Timoteo, kuna ti libro a The Origins and Ancient History of Wine: “Napaneknekanen babaen ti eksperimento a matay a dagus dagiti sibibiag a bakteria ti tipus ken dadduma pay a napeggad a mikrobio no malaokan iti arak.” Paneknekan dagiti moderno a panagsirarak a ti dadduma kadagiti nasurok a 500 a substansia a masarakan iti arak ket makaagas.
[Footnote]
a Saan nga ammo no ania ti awag ita kadagitoy nga agkakapateg a bato.
[Ladawan iti panid 26]
Dagiti mannalon a mangpaypayat kadagiti ubas, manipud iti tanem ni Nakht, Thebes, Egypt
[Credit Line]
Gianni Dagli Orti/The Art Archive at Art Resource, NY