Ammoyo Kadi?
Talaga kadi nga adda agimula iti ruot iti talon ti sabali a tao idi nagkauna a tiempo?
Daytoy a kopia ti Digest idi 1468 nga insurat ni Emperador Justinian ti maysa kadagiti adu a rekord a mangted iti impormasion maipapan kadagiti kaso idi un-unana
ITI Mateo 13:24-26, kinuna ni Jesus: “Ti pagarian ti langlangit nagbalin a kas iti maysa a tao a nagimula iti nasayaat a bin-i iti talonna. Bayat a matmaturog dagiti tattao, immay ti kabusorna ket nagimula met kadagiti dakes a ruot iti nagbabaetan dagiti trigo, ket pimmanaw. Idi nagtubo ti bulong ken nangpataud iti bunga, iti kasta nagparang met dagiti dakes a ruot.” Pagduaduaan ti dadduma a mannurat no pudno daytoy nga ilustrasion, ngem ipakita dagiti nagkauna a legal a dokumento dagiti Romano a pudno dayta.
Kuna ti maysa a diksionario ti Biblia: “Ti panagmula iti sisania [a ruot] iti talon tapno agibales . . . ket krimen sigun iti linteg ti Roma. Makuna a gagangay ti kasta nga aramid ta adda linteg a napanday mainaig iti dayta.” Inlawlawag ti eksperto iti linteg a ni Alastair Kerr nga idi 533 C.E., impablaak ti emperador ti Roma a ni Justinian ti libro a Digest. Naglaon daytoy iti pakabuklan ti linteg ti Roma ken ti dadduma nga imbaga dagiti eksperto iti linteg idi agarup 100-250 C.E. Iti daytoy a libro (Digest, 9.2.27.14), dinakamat ti eksperto iti linteg a ni Ulpian ti kaso a tinaming ti Romano a politiko a ni Celsus idi maikadua a siglo. Adda nagimula iti ruot iti talon ti sabali a tao isu a nadadael ti mulana. Mabasa iti Digest dagiti mabalin nga aramiden ti akinkukua, wenno agtaltalon, tapno bayadan ti nakabasol ti danios, wenno ti dinadaelna.
Dagita a kaso iti Imperio ti Roma idi un-unana ti mangpaneknek a mapaspasamak idi ti imbaga ni Jesus.
Kasano kadakkel ti wayawaya nga inted ti Roma kadagiti Judio nga agtuturay idiay Judea idi umuna a siglo?
ITI dayta a tiempo, ti Judea ket iturturayan dagiti Romano, ken idadauluan ti gobernador nga addaan kadagiti soldado. Ti kangrunaan nga annongenna ket agsingir iti buis ken pagtalinaedenna a naurnos ken natalna ti lugar. Sipsiputan dagiti Romano dagiti aramid nga iparit ti linteg ken dusaenda dagiti manangriribuk. No awan unay problema iti maysa a probinsia, gagangay nga ipabiang dagiti Romano kadagiti lokal nga agtuturay ti panangidaulo.
Sesion iti Sanhedrin dagiti Judio
Ti Sanhedrin ti kangatuan a korte dagiti Judio ken isu ti mangtaming kadagiti bambanag a mainaig iti linteg dagiti Judio. Adda met dagiti nababbaba a korte iti intero a Judea. Masansan a dagitoy ti mangtaming kadagiti sibil ken kriminal a kaso a saan a bibiangan dagiti Romano nga agtuturay. Ngem saan a maipabiang kadagiti korte dagiti Judio ti panangpapatay kadagiti kriminal. Dagiti laeng Romano ti mabalin a mangaramid iti dayta. Maysa kadagiti pasamak a saan a nasurot dayta ket idi a ni Esteban ket binista dagiti miembro ti Sanhedrin ken impauborda agingga a natay.—Ara. 6:8-15; 7:54-60.
Ngarud, dakkel ti wayawaya a naited iti Sanhedrin. Ngem kinuna ti eskolar a ni Emil Schürer nga “awan ti maaramidan ti Sanhedrin no tamingen lattan dagiti Romano nga agtuturay ti maysa a kaso iti aniaman nga oras, kas iti ar-aramidenda idi no adda atapenda a bumusor iti gobierno.” Maysa a pagarigan ti kasta a kaso ket ti napasamak iti masakupan ti komander ti armada a ni Claudio Lisias, a nangaresto ken apostol Pablo, a maysa nga umili ti Roma.—Ara. 23:26-30.