Ti Panungpalan ti Sirmata

TI Liga de Naciones napataud ket naaramid ti maikadua a gimongna idi 1920, idiay Geneva, Switzerland. Nupay nakapuy ti salun-atna ken masapul ti atiddog ken makabannog a panagsasarita idiay Paris, ti panangikagumaan ni Woodrow Wilson ti kasla napnapno iti balligi.

Babaen iti Liga, ni Wilson isaknapna ti “kinapudno iti kinahustisiana ken iti wayawaya ken iti talna.” Iti maysa kadagiti palpalawagna, kinunana: “Inawattayo ti kinapudno ket datayo ti maiturong koma iti dayta, ket daytanto ti mangiturong kadatayo [dagiti Americano], ket babaen kadatayo ti lubong rummuar iti pagaraban iti kinaulimek ken talna a saan pay nga inar-arapaap ti lubong idi.” Kasta ti kababagas ti sirmatana.

Iti Senado iti E.U. kinunana: “Ti intablado naisaaden, naiparangarangen ti pagtungpalanna. Daytat’ dimteng saan a babaen iti panangiplanotayo, no di ket babaen iti tulong ti Dios isu a nangiturong kadatayo iti daytoy a dalan. . . . Makapagtultuloytayo laeng, a nakakita iti ngato ken addaan iti nabang-aran nga espiritu, a mangsurot iti sirmata.” (Kuami dagiti italiko.) Ti mammadto nagsarita manen. Kaskasdi a patienna nga isu ti alikamen ti Dios a mangiyeg iti talna iti sangatauan.

Di Naawat Idiay Pagtaengan

Idiay Europa, naipakaammo ni Wilson a kas manangisalakan a presidente. Ngem uray pay sakbay ti ipapanna iti Kumperensia iti Talna, isut’ nakaawaten kadagiti pammakdaar iti Estados Unidos. Ti autor a ni Elmer Bendiner ipadamagna: “Inyawaten ni Theodore Roosevelt [iti Kongreso ti E.U.] ti pangngeddeng: ‘Dagiti Kakaduatayo ken kabkabusortayo ken ni Mr. Wilson a mismo masapul a maawatanda koma amin a ni Mr. Wilson awanan iti autoridad nga aniaman nga agsarita a maipaay kadagiti Americano iti daytoy a tiempo . . . Ni Mr. Wilson ken ti sangapulo ket uppat a puntosna . . . awanandan iti aniaman a kalintegan a maawat a mangiyebkas iti pagayatan dagiti Americano.’”

Nagbiddut ni Woodrow Wilson iti panangkumbinsirna iti Europa iti sirmatana bayat ti panangbaybay-ana kadagiti panagduadua iti pagilianna met laeng. Idi Marso 1920 ti Kongreso ti E.U. kinaykayatna ti saan a makikadua iti Liga.

Gaput’ nabulsek iti panggepna, intuloy ni Wilson a di nangikankano. Iti naudi a palawagna iti publiko, nagkallungogan a nakalawlawag ti panamatina ngem dayta awan mamaayna: “Nakakitaakon kadagiti maag a saan nga immawat iti tulong ti Dios idi, ket nakitak ti pannakadadaelda, kas ti umayto kadagitoy manen, ti naan-anay a pannakadadael ken pannakalais. Nga agballigitayto sigurado a kas ti panagturay ti Dios.”

Gapu ta ti salun-atna ti di pay nabayag a nadadael gapu iti istrok, ti negatido a panangawat dagiti kailianna ti namagbalin laeng a dakdakes pay kadagiti bambanag. Ti sirmatana maipapan iti Liga nagbalin a nalidem ken saan a naan-anay. Idi Pebrero 3, 1924, natay ni Woodrow Wilson. Dagiti naudi a sasaona ket: “Maysaak a nadadael a makinaria. No nadadaelen ti makinaria​—sisasaganaakon.” Isut’ pisikal a nadadael ket kasta met ti sirmatana a mangsaklaw iti lubong a Liga de Naciones.

“Awanen ti Tulag ti Kappia iti Versailles”!

Nupay no iti uneg ti 15 a tawtawen awan ti opisial a gubat a naideklara manen iti lubong, ti Liga addan kadagiti panagrigatna iti ipapatay uray pay sakbay ti pannakaipasngayna. Daytat’ napaneknekan nga awan gawayna a mangpasardeng iti Bolivia ken Paraguay manipud panaggubat idi 1933. Saan a nagballigi a nanglapped ken ni Mussolini a nangraut iti Ethiopia idi 1935. Babaen iti panangdadael ken panangparmek ti Italia inikkatna ti Ethiopia manipud iti listaan dagiti nasnasion iti Liga ket kalpasanna pinanawanna ti Liga a mismo idi Disiembre 1937. Iti sumaganad a tawen pito a Latin-Americano a nasnasion ti nagikkat iti Liga. Ti sirmata marmarbeken.

Idi 1936 bimtak ti guerra sibil idiay España. Dagiti miembro iti Liga pinilida ti opisial a saan a pannakinamin iti dayta a gubat. Nupay kasta, ti Alemania, isu a nagikkat iti Liga idi 1933, ken ti Italia ti agpada a nangsuportar iti iyaalsa ni Heneral Franco a maibusor iti Republika a gobierno iti Madrid. Ti Liga awan gawayna a nangpasardeng iti adu a panangpapatay iti daga nga España. Ti Español a Guerra Sibil ket maysa a panagsanay a maipaay iti mabalin a panagrupike ti kampana a maipaay iti Liga de Naciones​—ti Gubat Sangalubongan II.

Kabayatanna dimtengen ni Hitler iti pannakabalin idiay Alemania ket sipapartak nga inikkatna dagiti panangbalud ti Tulag iti Kappia iti Versailles, isu nga impaalagad ti Alemania kalpasan ti Dakkel a Gubat. Tarigagayanna ti Lebensraum (lugar a pagnaedan) ti nasion nga Aleman. Pinalawana dagiti pagbeddengan ti Alemania babaen ti panangalana iti Saar, ti Rhineland, ken ti Austria. Idi 1939 kinompletona ti panangsakopna iti Czechoslovakia. Kadagitoy amin nga addang, ti Liga ti pudno nga awan gawayna nga agtignay.

Ni Hitler nabayagen a marurod iti pannakaipalubos iti Poland a magna iti Alemania nga agturong iti puerto ti Baltic iti Danzig. Idi Agosto 1939 impatinggana dayta. Ti pannakabagina ti nangidanon iti mensahe iti High Commissioner iti Liga de Naciones idiay Danzig, a kunkunana: “Sika irepresentarmo ti Tulag ti Kappia iti Versailles; ti Tulag ti Kappia iti Versailles awanen. Iti dua nga oras ti Swastika [bandera a Nazi] maibayogto iti ngatuen daytoy a balay.”

Idi Setiembre 1, 1939, dagiti buyot ni Hitler rinautda ti Poland. Nagibales ti Britania ken Francia babaen ti panangideklarada iti gubat iti Alemania. Nangrugin ti Gubat Sangalubongan II.

Nagpukawen ti Sirmata ket Natayen

Impadto ni Woodrow Wilson kadagiti tattao idiay Omaka idi 1919 a dayta paneknekanna a ti Ligana saan a nagballigi. Sigun iti manangisalaysay iti kabibiag a ni Ishbel Ross, kinunana: “‘Naan-anay a maipadtok, nga iti uneg ti sabali a kaputotan addanto manen sabali a gubat sangalubongan no dagiti nasnasion saanda nga agkaykaysa iti pamay-an [ti Liga] isu a manglapped iti dayta.’ Ket idiay San Diego inyebkasna ti sabali pay a naimpadtuan a mensahe idi kinunana, ‘Ti inusar dagiti Aleman ket ay-ayam laeng no idilig iti mausarto iti sumaganad a gubat.’” Nupay adda ti Liga, pudno a napasamak ti Gubat Sangalubongan II, ket dagiti armas a nausar saanda nga ay-ayam.

Apay a saan a nagballigi ti Liga? Iti librona nga A Time for Angels, ti mannurat a ni Elmer Bendiner nagkomento: “Ti pannakaipasngay ti Liga nagtaud kadagiti agsasaruno a napolitikaan nga arapaap: a ti panagsardeng ti panagrurupak idi 1919 ket talna a saan laeng a maysa a panagtulag nga agsardeng nga aggubat; a ti nasional a pagimbagan maikabilto iti babaen ti sangalubongan a pagimbagan; a ti maysa a gobierno mabalinna a suportaran ti maysa a pagimbagan a saan laeng a ti bukodna a pagimbagan.” Ket ti Biblia itudona ti maysa pay nga arapaap​—a ti tao mabalinna nga ipasdek babaen kadagiti napolitikaan nga ahensia dayta maiyeg laeng ti naikari a turay ti Pagarian ti Dios​—ti pudpudno a talna ken kinaragsak para kadagiti amin a sangatauan.​—Apocalipsis 21:1-4.

Babaen ti ibebettak ti Gubat Sangalubongan II idi 1939, ti Liga ti kaslan maysa a bangkay, nga agur-uray iti pannakaitabonna. Idi 1946 “ti kasasaadna ken ti ipatawidna a namnama ken kinamaag,” kas kunaen ti mannurat a ni Bendiner, ti naiyawat iti kasunona, ti Naciones Unidas. Daytanto kadi nga organisasion nabalballigi ngem ti Liga? Pagbalinennanto kadi a pudpudno dagiti sirmata? Ket ania ti impadto ti Biblia maipapan iti dayta? Ti sumaganad a ruar ti Agriingkayo! ti mangusigto kadagidiay a mainaig a salsaludsod.

[Dagiti ladawan iti panid 10]

Ti ibebettak ti Gubat Sangalubongan II idi 1939 ket panagrupike ti kampana a maipaay iti Liga

[Credit Line]

Ladawan ti Armada ti E.U.