Mabalin Aya nga Ammuen no Adda Dios?

ADDA maysa a naisangsangayan a pangripiripan iti kaadda ti maysa a Namarsua nga aw-awitentayo. Us-usarentayo dayta iti bassit laeng wenno iti adu a pamay-an ngem kasla ditay ikankano dayta. Dayta ti agdagsen iti agarup tallo a libra (1.4 kg), ket agarup kas iti kadakkel ti kaburao, ket ti itsurana kas iti addaan sabot a walnut, ket adda a nasalakniban iti uneg ti bangabanga. Wen, dayta ti utek ti tao.

Ngem dayta a simple a deskripsion di mangipaay iti aniaman a pamay-an iti kinahustisia iti daytoy a nakaskasdaaw a disenio. Ti Pranses a neurobiologo a ni Dr. Jean-Pierre Changeux deskribirenna dayta a kastoy: “Ti utek ti tao pagpanunotenna ti maysa iti nagdakkelan a pannakasangal dagiti pinulpullo a bilion nga agkakamang a kasla nalagalaga a balay ti lawalawa a neuron, isu a dagiti umariwekwek nga elektrikal a rikna ti maipaay, a maiyallatiw iti panapanawen babaen iti nabaknang a pannakaur-urnos dagiti kemikal a senias. Ti pannakabukelna ken ti kemikal a pannakaurnos daytoy a makina ti nakaskasdaaw ti kinarikutna.”​—Neuronal Man.

Sigun iti neurobiologo a ni Dr. Richard Restak, tunggal maysa kadagiti agingga iti 100 a bilion a neuron iti utek, wenno dagiti selula ti nerbio, “ti mabalin nga addaan iti nasurok a sangaribo a synapses​—dagiti punto a pagkakamangan dagiti selula ti nerbio. Babaen ti kaadda dagiti dadduma a selula iti uneg ti cerebral cortex, ti bilangda ti mabalin a ngangngani dua gasut a ribo a nagkakamangan.”

Pattapattaen ni Dr. Changeux nga addada “agarup 600 milion [synapses] iti tunggal milimetro kubiko.” Ti maysa a milimetro kubiko ket agarup kas iti kadakkel iti maysa a bassit nga ulo ti aspile! Gapuna mano a synapses, wenno pagkakamangan, ti mangbukel iti maysa nga utek? Sumungbat ni Dr. Restak: “Mabalin nga adda iti manipud sangapulo a trilion agingga iti sangagasut a trilion a synapses iti utek, ket tunggal maysa ti agandar a kas maysa a bassit a calculator a mangitunos kadagiti senias a dumteng a kas elektrikal a rikrikna.” Ania ti kaipapanan dayta? Kas kunaen ni Restak: “Ti nakagupgopan a bilang dagiti pagkakamangan iti uneg dayta a nagdakkelan a pagandaran ti sistema dagiti neuron ti utek ti pudno a nakadakdakkel unay.”

Kasano a Maiyallatiw dagiti Impormasion?

Ngem daytoy ket saan pay nga isu ti pagnguduan ti estoria. Dagiti neuron ti utek mangaramidda iti panagkakamang babaen iti sangsanga nga urat a maawagan dendrites. Kuna ni Dr. Restak: “Ti napattapatta a nakagupgopan a kaatiddog dagiti dendrites iti uneg ti utek ti tao lab-awanna pay ti sumagmamano a gasut a ribo a milias.” Ket amin dayta adda iti uneg ti bassit laeng nga utek iti uneg ti bangabangayo!

Ngem kasano ti pannakaiyallatiw ti impormasion iti uneg ti makaay-ayo nga uniberso ti utek? Kasano a marangtayan ti nagbaetan dagiti synapses a maysa laeng a kapaset iti maysa a milion a nakabingbingayan ti maysa a pulgada (0.000025 mm) ti kalawana, manipud iti maysa a selula nga agturong iti sabali? Babaen iti “simple” a panangbaliw iti elektrikal a rikna a pagbalinen a kemikal a senias isu a mangrangtay iti nagbaetan kas maysa a neurotransmitter. Addada dinosdosena a nagduduma a kemikal nga agserbi a kas neurotransmitters, a sumagmamano kadagitoy ti “mangaramid met iti naan-anay a naiduma a paset iti organismo.”​—Neuronal Man.

Agsardengkayo ket panunotenyo no ania ti kabasbasayo. Ti kadi kasta a nakarikrikut a banag a naiseksek iti maysa a bassit a bangabanga pudno a banag iti bulsek a pannakaisigud wenno maysa a di naigiya a pamay-an iti panangpadpadas ken panagbiddut? Wenno dayta ketdi ti maysa a nakalalaing a disenio iti maysa a Namarsua?

“Ti Nakaskasdaaw Unay a Kinapudno”

Ti utek ti tao ti mangipaay iti kasta unay a nagdumaan iti nagbaetan ti kalalaingan nga animal ken iti gagangay a tao. Kas insurat dagiti propesor iti biolohia ti tao a da Drs. Ornstein ken Thompson iti The Amazing Brain: “Ti abilidad ti isip ti tao nga agsuro​—a mangidulin ken manglagip kadagiti impormasion​—isu ti nakaskasdaaw unay a kinapudno iti biolohikal nga uniberso. Ti isuamin a mamagbalin kadatayo a tao​—ti pagsasao, ti panagpanunot, ti pannakaammo, ti kultura​—isu ti resulta daytoy a naisangsangayan unay a kabaelan.”

Itan, no daytoy a pannakaawat iti utek ti pudno a mamagsiddaaw kadakayo, dikay kadi usigen ti posibilidad a ti maysa a nalaing a Diseniador ken Namarsua ti makinbiang iti daytoy a narikut nga organo? Ti mannurat iti Biblia ken abogado a ni Pablo nagrason a kastoy: “Ta ti panangammo iti Dios nalawag kadakuada met . . . Ta dagiti bambanagna a di makita, nga isuda ti agnanayon a pannakabalin ken ti kinadiosna, maipakaammoda a nalawag, ta maipakitada gapu kadagiti inaramidna, nanipud pay idi pannakaparsua ti lubong.”​—Roma 1:19, 20, The New English Bible.

Ti Milagro iti Aanakan

Mabalin nga usigentayo ti ad-adda pay a makariribuk a saludsod: Kasano a ti nakarikrikut nga utek timmaud manipud iti maysa laeng a pertilisado a selula iti aanakan ti ina? Ti ebolusionista a ni Dr. Restak agkomento: “Dadduma ti sumungbat a buyogen ti kinaawan ti panagraem a dayta ti imprograma dagiti genes, a nalipatanna iti apagkanito a ti maysa a programa awan ti mamaayna no awan ti maysa a manangiprograma.” Nupay kasta, agsipud ta dagiti ebolusionista kaaduanna dida mamati iti kaadda iti natan-ok a “manangiprograma,” agsapulda iti maysa a pamusposan a pangilawlawag. Bueno, ania ti masarakantayo no adalentayo ti pannakabukel ti utek manipud iti nagbassitan a pertilisado nga itlog a naimula iti aanakan ti ina?

Kuna ni Dr. Restak: “Awan ti kasla utek a masarakan iti bin-i ti tao agingga iti agarup tallo a lawas ti kabayagna. [Iti dayta a tiempo ti bin-i agrukod laeng iti nakurkurang a maysa a kakapat ti maysa a pulgada (6 mm).] Kalpasan dayta, ti utek, agraman dagiti dadduma a sentro ti sistema ti nerbio, mangrugidan a makita manipud iti pedaso dagiti selula a nanglikmut iti bin-i.” Nalaka a sawen dayta, ngem laglagipenyo, a nangrugitayo iti basta maysa laeng a pertilisado a selula. Kalpasanna dayta a selula ti mangtignay iti di nakapapati nga agsasaruno a panagadu nga agpaut iti siam a bulan iti kapartak a 250,000 a baro a neurons iti tunggal minuto agingga a mapataud ti naan-anay a naporma nga utek ti tao nga addaan iti agingga iti 100 bilion a selula!

Di ngarud pagduaduaan a sumagmamano a sientista ti mapagpakumbaba no adalenda ti utek! Ni Dr. Miles Herkenham, maysa a neurosientista, kunaenna: “Kanayonto nga adda banag a mangpasiddaaw kadatayo, mamagpakumbaba kadatayo . . . Ti utek ti tao ti basta nakaskasdaaw unay nga organo iti naammuan nga uniberso.”

Ti kasta a kinapakumbaba ti mangiturong koma kadatayo a mangbigbig iti kasta unay a kinalaing nga adda iti likudan ti utek ti tao. Kas kinuna a mismo ti Namarsua: “Ta dagiti pampanunotko saanyo a pampanunot, ket dagiti daldalanyo saanda met a daldalanko . . . Ta kas dagiti langlangit nangatngatoda ngem ti daga, kasta met dagiti pampanunotko ngem kadagiti pampanunotyo.”​—Isaias 55:8, 9.

Pangripiripan a Rinibribo

Addada nakaad-adu pay a pangripiripan a mangipamatmat nga adda natantan-ok pay ngem basta pannakaiparna laeng a makimbiang kadagiti nakaad-adu a nagduduma ken nakarikrikut a biag ditoy daga. Kas pangarigan, ti naisiguden a kababalin dagiti tumatayab ken ikan nga umakar ti mangpasiddaaw kadagiti sientista. Kasano a timmaud dayta a nakaisigudan nga abilidad?

Ti The New York Times nabiit pay nga impadamagna: “Tunggal primavera ken otonio minilion nga storks, pelican, buzzards, ken dagiti agila ken dadduma pay a dadakkel a tumatayab ti agtayab a lumasat idiay Israel bayat nga umakarda iti nagbaetan iti Europa ken ti Makinlaud nga Asia ken ti Africa, nga agsapsapul iti kaababaan a dalan iti aglikmut iti Mediteraneo.” Apay a dida basta tumayab a bumallasiw iti baybay? Intuloy a kinuna ti padamag: “Saan a kas kadagiti babbabassit a tumatayab a mabalinda ti agkayabkab kadagiti payakda a bumallasiw iti danum iti uneg ti maysa nga aldaw, dagiti daddadakkel ken nadagdagsen a tumatayab ti masapul nga agalindayag babaen kadagiti benneg dagiti napudot nga angin nga agpangato manipud iti daga. . . . Dagiti tumatayab agalindayagda a bumaba manipud tuktok ti maysa a benneg ti napudot nga angin agingga iti baba ti sabali ket ulit-ulitenda dayta agingga a makagtengda idiay Africa ken kasta met agingga a makasublida.” Ket daytoy aramidenda nga awan ti mapa wenno kompas a surotenda ket, iti adu a kaso, awan pay ti immuna a kapadasanda!

Ti tiempo ti panagakarda nakaskasdaaw met. Ti isu met laeng a gubuayan kunana: “Ti tunggal kita um-umayda iti ngangani isu met laeng a tiempo ken iti isu met laeng a paggappuan ti angin iti tinawen. Kas pangarigan, idi Set. 4, 1984, ken idi Set. 4, 1985, ti honey buzzards rinugianda ti paradada a lumasat iti Israel, ti napattapatta a 220,000 a bilangda iti uneg ti dua nga aldaw.” Siasino ti nangiprograma iti daytoy a naisigud nga abilidad kadagiti genes dagitoy a tumatayab? Awan? Wenno ti kadi maysa nga intelihente a Namarsua?a

Kangrunaan a Pakaitibkolan iti Panamati iti Dios

Iti sidong daytoy a pammaneknek ti kasasaad iti kaadda iti maysa nga intelihente a Namarsua, kasano a nakaad-adu a napasnek ken de adal a tattao ti kaskasdi a di mamati iti Dios? Sumagmamano a bambanag ti mabalin a nakaimpluensia iti panagpampanunotda.

Kas pangarigan, ti relihion bayat dagiti adun a tawtawen impintana ti Dios kas maysa a misterioso a tallo-iti-maymaysa a Trinidad a mangitungpal kadagiti karkararua iti agnanayon a panagtutuok iti maysa nga impierno nga apuy. Kasta met, ti relihion nangipaay iti di umiso a ladawan iti maysa a naagum a Dios a mangipalubos kadagiti inay-ayat a matay tapno matagitauan ti langitna. Dadduma napaliiwda no kasano a masansan a dagiti relihion ikasabada ti maysa a banag ket aramidenda ti sabali. Di ngarud pagduaduaan nga adu a tattao ti immadayo iti Dios.

Ngem ti sabali pay a rason no apay nga adu ti agduadua iti kaadda ti Dios isu ti panagsagaba ti tao. Kasano a ti maysa a nainkalintegan a Dios palubosanna ti adu a panagsagaba bayat ti nairekord a historia ti tao? No isut’ Mannakabalin-amin, apay a dina ipatingga ti gubat ken ti panagsagaba?

[Dagiti Footnote]

[Diagram/Ladawan iti panid 5]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ti utek addaan iti agingga iti 100 bilion a neurons a kas itoy, nga addaan rinibribo a milias a dendrites ken trilion a synapses

​—Dendrite

​—Synapse

​—Axon

“Ti abilidad ti isip ti tao nga agsuro . . . isu ti nakaskasdaaw unay a banag iti biolohikal nga uniberso.”​—The Amazing Brain

[Ladawan iti panid 6]

Iti uneg ti siam a bulan ti maysa a pertilisado a selula agbalin nga ubing nga addaan iti utek nga addaan iti agingga ti 100 bilion a selula

[Ladawan iti panid 7]

Ti naisigud a panagakar ket maysa pay a pammaneknek iti nangatngato a kinalaing iti likudan ti panamarsua

European white stork