Terrorismo—Natalged Aya ti Siasinoman?
DAGITI panangbomba, panangpapatay, panang-“hijack”—ngangngani nagbalindan a gagangay. Ket dagiti adu a luglugar iti lubong ti kasla saanen a natalged. “Ti terrorismo,” kuna ni William J. Casey, direktor iti Central Intelligence Agency iti E.U., “nagbalinen a nakaay-ay-ay a pannakigubat nga awanan kadagiti pagbeddengan.”
Di pay nabayag idi 1971, nakurkurang ngem dua dosena a tattao ti natay kadagiti panangraut dagiti terrorista. Idi 1983 ti bilang dagiti matmatay iti tinawen ngimmato iti nasurok a sangapulo a ribo! “Ti terrorismo umad-adu a ngangngani kas iti kapartak ti iyaadu ti AIDS,” insurat ti dati a pannakabagi ti NU, ni Jeane Kirkpatrick.
Ket daytoy a porma ti kinaranggas nakaipaayen iti historia iti narungsot a panagbalbaliw. “Dagiti historiador pagayatanda ti mangipaay iti nagnagan kadagiti nadumaduma a panawen,” kuna ti The Wall Street Journal, “ti Panawen iti Pammati wenno Panawen iti Panagrason.” Ngem nagserra: “Ti panawentayo ti mabalin laeng nga awagan ti Panawen iti Terrorismo, ta saantayon a makilanglangen kadagiti naiputputong nga aramid dagiti bandido wenno agpagunggan a manangpapatay; kankanayon nga addaantayo kadagitoy. Ti pagbibiagantayo ita isu ti maysa nga iyaalsa a maibusor iti naurnos a kagimongan, maysa a gubat iti sibilisasion a mismo.”
Nangnangruna no agbibiahe a marikna dagiti adu a maapektaranda—ket addaanda ti naimbag a rason. Idi napalabas a Hunio 23, ti maysa a panagbettak iti uneg ti agtaytayab nga eroplano ti nangipababa iti Air-India Flight 182 iti baybay iti asideg ti Ireland. Amin dagiti 329 a pasaheros napapatayda, agraman 83 nga ubbing. Dagiti terrorista ti maipagarup a nangimula iti maysa a bomba iti eroplano idiay Toronto, Canada, isu a naggapuan ti eroplano.
Sumagmamano laeng nga aldaw sakbayna, ti TWA Flight 847 ti na-“hijack” bayat nga agturturong idiay Roma, Italia, manipud Atenas, Grecia. Dayta ti maikatlo a panang-“hijack” iti lugar iti uneg ti tallo nga aldaw, ken ti dramatiko unay. Dagiti Americano a hostages wenno kayaw nagparangda iti kunaen ti magasin a Time a “ti damo a naipabuya iti telebision a Makapadanag a Nakaskasdaaw nga Aramid ti Terrorista.”
Gaput’ nagamak iti narungsot a pannakapapatay ti maysa kadagiti kayaw iti Flight 847 ken ti pananginanama iti pannakapapatay pay dagiti dadduma, kinuna ti presidente ti E.U. a ni Reagan: “Naupayak a kas ti siasinoman. Madanaganakon iti kasta unay a diak makakita iti solusion, no agbukbukodak, maipapan iti daytoy.”
Kamaudiananna, nagnumodan, ket nawayawayaanen dagiti kayaw. Ngem ti direktor ti CIA a ni Casey kinunana: “Ti panang-“hijack” iti TWA ket pangrugian laeng.”
Ket pudno dayta. Uray pay sakbay ti pannakawayawaya dagiti Americano a kayaw, bimtak ti maysa a bomba idiay Alemania idiay internasional nga eropuerto ti Frankfurt. Tallo nga adda sadiay ti napapatay, ket dinosdosena dagiti nasugatan.
Idi Oktubre 1985, bayat ti biahe ti panagraragsak idiay Mideteraneo, ti lugan ti Italia nga Achille Lauro ti na-“hijack” dagiti terrorista. Uppat nga aldaw ti pannakaupay ken panagbuteng ti simmaruno. Sakbay a nagpatingga dayta, dagiti terrorista napataydan ti maysa nga Americano a kayaw.
Idi Nobiembre, ti pannaka-“hijack” ti EgyptAir Flight 648 ti nagtungpal iti di napakpakadaan a didigra. Dagiti hijackers ti sirurungsot a nangpaltog a nagsasaruno kadagiti pasahero ket namutbuteng nga ituloyda ti panangpapatay no di maited ti dawatda a magasolinaan ti lugan. Idi linusob dagiti commandos nga Egipcio ti eroplano, kaaduan kadagiti pasaheros ti napapatay. Ti dagupna, 60 ti natay ket 27 ti nasugatan. Mangrugi iti sumaganad a panid, mabasayo a mismo ti salaysay ti nakalasat.
Ket, kalpasan ti Krismas, iti narungsot a panangraut kadagiti eropuerto idiay Roma ken Vienna, dagiti terrorista pinapatayda ti 19 ket sinugatanda ti nasurok a 110 a dadduma pay. Ket agtultuloy dayta. No malipatan manen ti maysa a pasamak, mapasamak manen ti maysa. Ngangngani inaldaw, dagiti terrorista rumautda iti sadinoman.
Kalpasan ti panangipadamagna iti panangbomba idiay Francia, kuna ti The New York Times iti Pebrero 6: “Dayta ti maikatlo a kasta a pasamak iti aduan tao a lugar iti Paris kadagiti adu nga al-aldaw, ket pinagbalinna a nalawag a daytoy a siudad natnagen iti kampania iti awan pilpilienna a pagam-amkan a naiturong kadagiti kalalatakan ken gagangay unay a pappapanan a komersial a luglugar.”
Panagamak Gapu iti Talged
Ti panagamak a tinignay ti terrorismo ti inyilustrar ti napasamak idi ti Achille Lauro nakaawat iti pammutbuteng iti pannakabomba iti nabiit pay a panagbiahena. Ti trepolante, a nagammangaw, nagitappuakda kadagiti kahon a naglaon iti maysa milion a doliar a kabbaro nga alikamen iti sugal, ta maamakda a mabalin a maysa kadakuada ti naglaon iti bomba! Ti report ket ulbod.
Adu nga eropuerto ti nagbalinen a pudno a kampo ti armas. Dagiti badahe ti masukimat a sinaggaysa kadagiti luglugar a kas ti Ben Gurion Airport iti Israel. Idi ti maysa nga inspektor naarikapna ti tubo ti toothpaste, maysa a managbiahe ti nagkuna nga agang-angaw: “No piselem marigatankanton a mangisubli.” Awan ti pamay-an a makaipanamnama iti 100-porsiento a kinatalged.
“Iti daytoy a punto, kasla aniaman nga eropuerto ti pudno a saan a natalged,” kuna ni Michael Barron, ti travel assistant manager iti maysa nga ahensia ti biahe iti E.U. “Agbayadka ket makigasangasatka.”
Rinibribon ti nangbaliw iti planoda nga agbiahe gapu iti terrorismo. Agarup 850,000 nga Americano ti makuna a nangkanselar iti panagbiaheda iti ballasiw-taaw idi napalabas a kalgaw kalpasan iti dakkel a panang-“hijack.” Maysa nga ahente iti biahe ti nabiit pay a nagkuna: “Uray pay dagiti ahente ti biahe ditoy dida kayat ti agbiahe a mapan idiay Europa itan,” ket kunana pay, “ket makapankami pay a libre.”
Nakaro unay ti kasasaad. Iti apagbiit a panangbilinna iti komite ti Senado ti E.U., ti direktor iti CIA a ni Casey kinunana: “Addatayo iti tengnga ti di naideklara a gubat.” Ngem ti parikut isu ti panangilasin iti kabusor. Mabalin a dayta ti pasahero iti sumaganad a tugaw ti eroplano.
Kayatyo kadi a maammuan ti kasasaad ti matengngel dagiti naranggas a hijacker? Ngarud basaenyo ti sumaganad nga estoria ni Elias Rousseas, a nakalasat iti panang-“hijack” iti EgyptAir Flight 648.
[Ladawan iti panid 4]
Ti nasaknap a panangpapatay idiay eropuerto ti Roma
[Credit Line]
AGI photo, Rome, Italy
[Picture Credit Line iti panid 3]
Reuters/Bettmann Newsphotos