Ti Misterio iti Likudan ti Okulto

LIMA a gasut a tawtawenen a napalabas dagiti tattao a mapabasol gapu iti panangkulam isuda ti nagbalin a puntiria iti Inkisision. Maysa a proklamasion ti papa idi 1484 ti nangipaay kadagiti manangsitar iti opisial a panangsuportar iti panangsapsapulda kadagiti mangkukulam. Daytoy ti nangiturong iti pannakaipablaak ti libro a Malleus Maleficarium (The Hammer of Witches), isu a nangibilang iti panangkulam a dakdakes pay ngem ti kinaerehes. Kas banagna rinibribo dagiti napapatay.

Iti moderno a tiempo napataud ti kasta unay a naiduma a kababalin kadagiti paspasamak a di kabaelan nga ilawlawag ti moderno a siensia. Daytoy a panagbalbaliw iti kababalin ti natunton nga agsubli idi 1848 idi a dua nga ubbing a babbai, ni Margaret ken Kate Fox, idiay New York State, E.U.A., ti nakangngeg kadagiti misterioso a panagtoktok iti bassit a kalapawda. Gaput’ pagarupenda a mabalin a dayta ket panangikagumaan a makiuman iti lubong ti espiritu, dimmawatda iti kodigo tapno maawatanda ti komunikasion. Naipasdek ti komunikasion ket simmarunon dagiti mensahe.

Dagiti damdamag kadagiti kapkapadasan nagsaknapen iti adayo, ket ti panaginteres iti di gagangay rimmang-ay. Maysa a banag a ta ti espiritualismo naorganisar a maysa a relihion, isu a nangawis kadagiti adu nga agtartarigagay iti pannakiumanda kadagiti natayen nga inay-ayatda.

Sientipiko a Panagadal iti Di Gagangay

Ti sabali pay a resulta iti di gagangay a kapkapadasan isu ti pannakaibangon dagiti sosiedad a maipaay iti sientipiko a panagadal. Ti panagadal iti di gagangay maawagan parapsychology wenno panagsirarak iti kapanunotan.

Iti nabayagen a tiempo, ti kangrunaan a siensia laksidenda daytoy a panagsirarak. Ngem, kalpasanna, idi 1882, ti Society for Psychical Research naibangon idiay Londres. Ti nairanta a panggepna isu “ti panangsukimat nga awan ay-ayonanna wenno immun-una a kapanunotan ken iti sientipiko nga espiritu kadagiti paglaingan ti tao, pudno man dayta wenno naipagarup, nga agparang a di mailawlawag iti aniaman a kaaduan a mabigbigbig a pagarup.”

Ti ladawan ti panagsirarak iti kasasaad ti panunot rimmang-ay iti nabiit pay bayat a dagiti sientista a mabigbigbig intultuloyda ti panangsukimatda kadagiti di gagangay. Makapainteres, idi Mayo 18, 1985, inyanunsio ti Edinburgh University ti pannakatuding ti Americano a sikologo, ni Dr. Robert Morris, kas Propesor iti Parapsychology. Ti Sunday Telegraph ti nangpanagan kenkuana a kas propesor iti di naammuan. Nupay no ti kapanunotan iti kasta a kinalatak iti parapsychology nakagun-od iti pannakababalaw, napaliiw ti New Scientist:

“Kasla saan a kabbaro a tema ti parapsychology kadagiti Briton nga universidad. Ti Society for Psychical Research (SPR), ti kangrunaan a bagi iti dayta a tay-ak iti Britania, senelebraranna ti maika-sangagasut a tawenna dua a tawenen a napalabas, ket kanayon nga addaan iti nabileg a pakainaigan iti akademia. Ti umuna a presidente iti SPR isu ni Henry Sidgwick, propesor iti moral a pilosopia idiay University of Cambridge. Nanipud idin 28 kadagiti 50 wenno ad-adu pay a presidente ti nagbalinen a propesor iti universidad, ken dua kadakuada ti nangabak iti premio Nobel. Walo kadagiti 44 a Briton nga unibersidad ti agdama a mangar-aramid iti parapsychological a panagsirarak.”

Siempre, ti parapsychology kaskasdi a saan pay a pormal a mabigbigbig kadagiti dadakkel nga institusion iti siensia nga addaan iti pannakipatas iti pisikal a siensia. Adu, kinapudnona, ti agkuna nga awan ti banag a kas ti di gagangay a kapadasan.

Panangallilaw Laeng Aya?

Pudno, dadduma a kapkapadasan a kunaenda a banag iti pannakabalin ti okulto ti basta panangallilaw lawng. Ti maysa a pangarigan iramanna ti uppat nga agtutubo a babbalasang ti maysa a klero ken ti adipenda. Maysa a babai ti maparuar iti kuarto. Ti dadduma kaduaenda dagiti manageksperimento. Ti maysa a banag kas ti kard a pagay-ayam, ti napili. Ti babai ti mapagsubli iti kuarto ket babaen iti panangiyallatiw iti panunot ilasinna ti napili a banag. Gagangay a maipaay ti umiso a deskripsion. Sumagmamano a tawtawen kalpasanna, nupay kasta, idi a sinubok ida dagiti miembro ti Society for Psychical Research, dua kadagiti babbai ti nangamin a nagkusitda babaen ti panangkita ken ti pangripiripan a timtimek.

Di pay nabayag, ti mahiko a ni James Randi nangipasdek iti pamusposan a mangipakita nga uray pay dagiti aduanen kapadasan nga imbestigador ti mabalin a maallilaw. Inyurnosna ti dua nga agtutubo a mahiko a manggun-od iti trabaho ken Dr. Peter Phillips, direktor iti pisika idiay Washington University, isu a mangar-aramid kadagiti eksperimento iti tay-ak ti kasasaad ti panunot (psychic). “Agtultuloy ti panamatik a ni Mike Edwards [maysa kadagiti agtutubo a mahiko] kinillona ti tulbek iti imak a dina pay sinagsagid,” kuna ni Phillips. Ngem nalawag nga isut’ naallilaw, kas inaminna kalpasanna. Kuna dagiti mahiko a ti ekstraordinario a laingda ti maramid amin babaen iti kinasiglat ti ima, saan a babaen iti di gagangay a pannakabalin.

Nalawag, addada dagiti pangarigan iti panangallilaw. Kaskasdi, ni Arthur J. Ellison, iti palawagna kas presidente iti Society for Psychical Research idi 1982, kunaenna nga adda “nagsayaatan a pammaneknek kadagiti kapkapadasan a di maibagay iti agdama a sientipiko a modelo a mangirepresentar kadagiti gagangay a kapkapadasan iti daytoy nga uniberso.” Ania ti misterio iti likudan dagitoy a kapkapadasan?

Dayta Kadi ket Pannakabalin ti Isip?

Dadduma ti mamati a ti isip addaan kadagiti nailemmeng a pannakabalin a mabalin a matignay a mangaramid iti ekstraordinario nga ar-aramid. Ngem ti kadi isip addaan ti pannakabalin a manggunggon kadagiti lamisaan, mangiyakar iti pangitudo ti Ouija board, mangkillo kadagiti bambanag a metal, wenno mangiruar iti puersa a mangaramid kadagita a bambanag?

Iti maysa nga artikulo a napauluan “The Secret Behind Ouija Board Mystique,” ti mahiko a ni Henry Gordon nagsurat: “Bueno, adda ti di makita a puersa, ngem awan ti aniaman a di gagangay maipapan iti dayta.

“Iti sikolohia dayta ti maawagan automatism,” kuna ni Gordon. “Ti automatism maysa a kababalin a mangtignay, wenno panagtignay ti piskel, iti awan puotna a panunot . . . Daytoy a sikolohikal a pamay-an ti makimbiang iti adu a maaw-awagan paspasamak iti kapanunotan (psychic phenomena).”

Daytoy ti gagangay a maibagbaga. Addada, kas pangarigan, dagiti nalalaing iti martial arts nga addaan iti makuna a pannakabalin a maawagan ki. “Sursuruenyo a pagayusen ti adda kadakayo a ‘ki’ wenno isipyo babaen ti panangipamaysayo iti Maysa a Punto [ti makimbaba a tian] ket unnatennyo ti takkiagyo,” ibilin ti Black Belt, maysa a magasin iti martial arts. “Agpammarangkayo nga agayus ti danum wenno pannakabalin manipud iti maysa a punto agingga iti takkiagyo ken ramramayyo.”

“No kanayon a sanayen ti maysa ti adda kenkuana a ‘Ki,’” kuna ti Black Belt, “pulosto a saan a ringbawan dagiti estudiantena. Ti namunganay iti Aikido [maysa kadagiti martial arts], ni Master Morihei Uyeshiba, nasuroken a walopulo ti edadna, ngem kaskasdi, awan ti makasaranget kenkuana. Kabaelanna a tumbaen nga aggigiddan ti duapulo a lallaki. Pumigpigsa bayat a tumataengan. . . . Ti maysa masapul nga awatenna a ti ‘Ki’ ket kanayonan dagiti lima a sentido.”

Ngem ti kadi isip ti tao pudno a gubuayan iti kasta nga ekstraordinario a pannakabalin? Pagbalinenna kadi dagiti tattao a makaaramid kadagiti ar-aramid a saan a mailawlawag iti sientipiko a pamay-an?

Bueno, usigenyo ti kaso iti poltergeist-type nga aramid idiay Enfield, Londres, Inglatera, nga inusisa ti Society for Psychical Research. Maipapan iti daytoy a kita ti aramid, ni Brian Inglis, autor iti sumagmamano a liblibro maipapan iti di gagangay, ilawlawagna: “Ti misterioso a panagkalabog, pannakaiyakar dagiti muebles ken pannakarumek dagiti bambanag ti masansan nga agtultuloy iti adu a lawlawas; ket daytoy ti namagbalin kadagiti imbestigador a mangaramid iti inaladan, agingga iti maysa a punto, a maysa a laboratorio a mangusar kadagiti nagduduma a moderno a recorders.”

Iti kaso ti Enfield, ti tao ti siayat a maimbestigar. Nupay kasta, sigun kadagiti dua a managsirarak, ti tao ti naan-anay a di makitinnulong. “Kasla pagragsakanna ti mangupay iti panangikagumaan dagiti managpaliiw,” kuna ni Inglis. “Dagiti tape recorders, kas pangarigan, malapdan ken madadael, no dadduma babaen iti kita a di pay pulos napadpadasan dagiti managpataud.”

Dagita a kapkapadasan ti nabileg a mangipamatmat nga adda pannakabalin a nabilbileg ngem ti isip ti tao a nairaman. No ti kasta a pannakabalin agtaud iti isip ti tao, apay a tarigagayan dayta nga upayen ti panangikagumaan dagiti managpaliiw ket dina pagandaren dagiti alikamenda, nangnangruna ta ti tao ket situtulok met a maimbestigar?

Aminentayo, a ti isip ti tao ket makaskasdaaw a parsua nga iti dayta adu ti masuro. Kaskasdi, dayta di mangpataud iti pannakabalin a mangtiro, mangibagkat, wenno mangisin kadagiti bambanag, wenno awan met ti kabaelan ti isip a mismo a mangammo ti kasasaad dagiti bambanag nga awan ti tulong dagiti gagangay a pamay-an ti panangammo.

Gapuna, sigun iti sientipiko a panagsirarak, pudno nga adda ti kasasaad iti ESP a nadumaduma a porma, nupay no di nalawag no kasano ti panagkurrina. Kadagiti sientista, agtalinaed dayta a misterio.

Ngarud, adda kadi, solusion ti misterio?

[Ladawan iti panid 6]

Ti kadi panunot makaipaay iti pannakabalin a makaiyakar iti pagitudo iti Ouija board?