Panangmatmat ti Biblia
Sino ti Makapaulimek ti ‘Ikkis iti Bisin’?
“TI GOBIERNO dinatay mapakan ta nakaad-adutayo,” imbaga ti maysa a negro a mannalon iti maysa a nadam-eg a pagilian iti makin-abagatan nga Africa iti Agriingkayo! “Bayat iti dua a tawen,” inlawlawagna, “ti dagatayo ket nakamagmaga. Saan a nagtudtudo. Natay amin dagiti bakbaka gapu iti bisin ken waw. Tunggal maysa ti agik-ikkis gapu iti bisin.”
Sumagmamano nga al-aldaw kalpasanna, ti makalapunos a tudo ti nangiyeg iti bang-ar iti dayta a lugar. Ngem mabayag pay ti pannakagin-awada, ket ti ‘ikkis iti bisin’ ti agtultuloy iti dayta a naglawaan a lugar iti Africa; ket ti bisin saan met a limitado iti dayta a kontinente. Sigun iti The Hunger Primer, nga impablaak iti Food for the Hungry, 43 a pagpagilian iti Asia ken Latin America ti addaan iti “nasaknap a di nasayaat a pannakataraon.”
Ngem kadagiti nabiit pay a tiempo, ti atension ti lubong ti naipamaysa iti bisin idiay Africa, a “150 Milion ti Agpegpeggad” sigun iti paulo dagiti damdamag iti The Times iti Londres. Dagiti musikero iti Britania ken Estados Unidos nangurnongda iti minilion a pounds ken doliar a maipaay a tulong kadagiti mabisbisinan nga Africano. Gaput’ napabutngan iti pannakakita iti nakaad-adu a mabisbisinan iti iskrin ti TV, nalabit agpanunotkayo, ‘Apay nga adda bisin?’
Pabasolentayo Kadi ti Panniempo?
“Ti publiko ti saan a naan-anay a mapnek iti pannakaibaga kadakuada a ti bisin idiay Africa ti pinataud ti tikag,” insurat ti direktor iti serbisio ti damdamag iti aglawlaw nga Earthscan, iti magasin a Briton a People. Apay? Ti maysa a makagapu, idi napalabas a siglo ti tikag saan a kanayon a nagbanag iti didigra.
Ti Africa addaan iti umdas a nasayaat a daga a pagmulaan kadagiti taraon a maipaay iti nasursurok pay ngem ti agdama a populasionna. Ngem ti sistema ti ekonomia iti lubong dina paregtaen daytoy. Babaen ti isusuko ti gobierno iti panangpilit iti ekonomia, dagiti mannalon ti mapagtalaw kadagiti nasasayaat a daga—ti daga maus-usar itan a mangabasto kadagiti paglakuan iti ballasiw-taaw kadagiti taraon ken bambanag. Naiyebkas ngarud ti pannakaseknan a maipaay kadagiti kaaduan a napapanglaw iti aw-away iti Africa, bayat nga adu ti mangpampanunot no addanto pay ngata maapitda nga umdas a kanen.
Ti sabali pay a banag isu ti pamay-an ti panangiwaras ti gobierno iti kinabaknang. “Dagiti siudad a pagtataengan dagiti gobgobierno,” inlawlawag ni Lloyd Timberlake iti librona nga Africa in Crisis, “ti naikkaten kadagiti probinsia, ket dagiti badyet a mangparang-ay kadagitoy ti nangpunnon kadagiti siudad kadagiti otel, paktoria, unibersidad ken kotse. Daytoy ti nabayadan babaen ti panangpapanaw iti pito kadagiti sangapulo nga Africano nga agnanaed iti daga.”
Ti Kadi Ganggannaet a Tulong Pasardengenna ti ‘Ikkis iti Bisin’?
“Iti dayta met laeng a tiempo a ti makinruar a lubong mangiyawat, mangala met babaen iti sabali nga ima,” kuna ti Famine: A Man-Made Disaster?, maysa a report maipaay iti Independent Commission on International Humanitarian Issues. “Dagiti nagidonar a gobgobierno,” intuloyna, “masapul a dida agar-arapaap. Imbes a tulong, dagiti nagidonar a pagpagilian makitinnawarda.” Apay? Agsipud ta dagiti nagidonar a pagpagilian masansan nga adu ti al-alaenda a subad a maipaay iti kasta a tulong. Ti Africa, ilawlawag ti Briton a pagiwarnak a The Ecologist, “agtalinaed a kangrunaan a gubuayan iti abasto nga apit nga us-usarentayo nga inaldaw ditoy UK. . . . [Dayta] met ti kangrunaan a managpataud iti goma, kapas, dagiti natatangken a tabla, ket dayta ti mapaspasayaat a kas gubuayan iti baka, natnateng ken dagiti presko a sabsabong.”
Pudno, ti Africa makagun-od iti kuarta kadagitoy a panaglako, ngem ti kuarta ti mammano a mausar a mangtulong kadagiti mabisbisin. Imbes ketdi, dayta ti mausar a mangparang-ay kadagiti siudad, tapno parang-ayen ti panaglako, panggatang kadagiti armas, ken pagbayad kadagiti ganggannaet nga utang. “Agsipud ta dagiti napanglaw ti mangpakpakan kadagiti babaknang,” kuna ti magasin iti E.U. a The Nation, “ti bisin kadagiti adu a paspaset iti lubong umadu. . . . Ti immadu a panaglako gunggonaanna ti internasional a negosio iti agrikultura, . . . ngem daytat’ di mangpakan kadagiti mabisbisinan nga Africano.”
Maysa a Gobierno a Mangpaulimek ti ‘Ikkis’
Ti bisin iti Africa ipaganetgetna ti nabayagen a pagsasao: “Ti maysa a tao addaan pannakabalin iti sabali a maipaay iti pagdaksanna.” Iti panangilawlawagna no apay nga agtultuloy ti panangilupitlupit, kuna ti Biblia: “Ti killo saan a mapalinteg.” (Eclesiastes 8:9; 1:15) Wen, dagiti natauan a gobgobierno buklen dagiti imperpekto a tattao a nalaka nga agbalin a naagum. Kasano a dagita nga institusion agbalinda a “nalinteg” ken pudpudno a mangipateg iti kasapulan dagiti napanglaw iti daga?
Maipaay iti sungbat, usigenyo no kasano a ti maysa kadagiti kadadaksan a tikag iti historia ti Africa ket napagballigian. Daytat nangrugi idi 1730 K.K.P. ket nagpaut iti pito a tawen. Ngem ti agturay iti Egipto inawatna ti nadiosan a panangiturong babaen iti panangipempen iti adu a trigo bayat iti napalabas a nasayaat a tawtawen. Gapu itoy, awan kadagiti iturayanna ti naipadamag a natay iti bisin. Kinapudnona, dagiti tattao manipud kadagiti dadduma a dagdaga immayda gimmatang iti binukel manipud Egipto agsipud ta “limmalo ti bisin iti amin a daga.”—Genesis 41:1-57; 47:13-26.
Siasino ti pangitudtuduan ti nadiosan a panangiturong itatta? Iti daydiay a naisangsangayan a di nakiraman iti nakalkaldaang a rekord ti tao iti pannakailupitlupit ken kinakillo—ni Jesu-Kristo. ‘Isut’ namagpagna iti isuamin a daga a nagar-aramid iti naimbag,” kuna ti Biblia. “Isu saan a nagaramid iti basol.” (Aramid 10:38; 1 Pedro 2:22) ‘Ngem,’ mabalin nga imtuodenyo, ‘ania ti pakainaigan dayta iti gobierno a makapaulimek ti “ikkis iti bisin”?’ Adu ta ni Jesus isu daydiay tinudingan ti Dios nga agbalin nga Agturay iti amin a sangatauan. Amin a naimbag nga inaramid ni Jesus, agraman ti simimilagro a panangpakanna kadagiti mabisin a bunggoy, impakitana ti kinatan-ok ti nailangitan a Pagarian ti Dios kadagiti aniaman a natauan a gobgobierno. Intudona met ti tiempo inton ti Pagarian ti Dios agturayton iti intero a daga.—Marcos 8:1-9; Apocalipsis 11:15.
Din agbayag, ti tinudingan ti Dios nga agturay kitaennanto ti awan idumdumana a pannakaiwaras iti taraon. Mapaulimekna ti ‘ikkis iti bisin.’ (Lucas 21:10, 11, 31) Ti Biblia naglaon itoy a makapabileg-puso a kari maipaay iti panagturay ni Kristo: “Addanto met panagturayna manipud baybay agingga iti baybay ken . . . inggana kadagiti pungpungto ti daga. Mangngaasinto kadagiti napanglaw ken makasapul, ket dagiti kararua dagiti makasapul isalakannanto. Addanto kinaruay ti bukel iti daga.” Bayat dayta a tiempo awanton ti mangibaga “Ti gobierno dinakami mapakan,” ta ti bisin, agraman ti panagsagaba ken ipapatay, mapukawton.—Salmo 72:8, 13, 16; Apocalipsis 21:3-5.
[Ladawan iti panid 20]
Ti daga pataudenna ti naruay a taraon