Dagiti Ginggined​—No Kasano a Makapagsaganakayo a Maipaay iti Pannakalasat!

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Japan

“Dikam ammo ti aramidenmi. Ngarud addanto panagammangaw.” Kasta ti kuna ti meteorologo manipud Pakistan maipapan kadagiti epekto ti ginggined iti dagana. Kinapudnona, sumagmamano a tattao ti makaammo ti aramidenda no mapasamak ti ginggined. Nupay kasta, ti nakaad-adu a makadidigra a ginggined iti daytoy a siglo ti nangiturong iti ad-adu a panagsirarak maipapan iti pannakasalaknib iti ginggined. Ti “Agriingkayo!” ngarud ti nagsaludsod kadagiti adu a managsirarak manipud kadagiti nagduduma a dagdaga. Agsipud ta dagiti sungbatda ti nagistay agpapada, mainanama a daytoy nga impormasion makatulongto kadagiti managbasa iti adu a dagdaga.

“ADDA ti daranudor,” nalagip ni Michiko, “ket kalpasanna ti kasta unay a pannakagunggon a kasla mangipallatok iti tabla a balaymi iti ngato. Ti timek dagiti marbek a bambanag ken dagiti mabuong a pinggan ken basbaso ti nangkigtot kaniak nga ad-adda pay ngem ti aniaman. Kellaat, ti pagtaenganmi natiritir ken timtimbengenna a naimbag dagiti pamuonna.

“Ni nanang saan a nagammangaw. Sikakalma nga imbagana kadakami nga agsukatkami iti kawes a para iti ruar ket urnongenmi dagiti bambanag a napateg kadakami. Inlawlawagna a bassit laengen a tiempo sakbay ti pannakadadael ti pagtaenganmi, gapuna masapul a panawanmi dayta ket mapankami iti ospital a sadiay ti pagtartrabahuan ni tatangko.”

Ni Michiko ket maysa laeng nga ubing a babai nga agtawen iti 12 idi napadasanna ti maysa kadagiti kadadakkelan a didigra iti daytoy a siglo​—ti ginggined idi 1923 isu a nangdadael iti dua a kakatlo iti Tokyo ken ti intero a Yokohama a nagbalin a dapo. Rinibribo a pagtaengan ti narbek. Ket idi awanen ti atipukpok, nasurok a 143,000 ti natayen. Makapainteres, nupay kasta, maysa a report ti gobierno a nairuar kalpasanna ti nagkuna: “Dagidiay a natay gapu iti pannakarbek dagiti pagtaenganda ket agarup kakasangapulo” iti amin a natnatay. Ania, ngarud, ti nakagapu iti ipapatay dagiti 130,000 a dadduma?

Ti ginggined napasamak dua a minutos sakbay nga agtengnga ti aldaw​—maysa a tiempo a dagiti assawa a babbai nakapasgeddan ti apuy tapno agsagana iti pangngaldaw. Ti banagna? Adu nga uram ti napasamak iti uneg laeng ti sumagmamano a segundos! Intuloy a kinuna ni Michiko: “Idi pumanawkami, dagiti maam-amak ken agririaw a tattao ti nangpunnon kadagiti kalkalsada. Aminda maganatanda nga umadayu iti apuy. Nainayad ti iyaadayumi iti bunggoy. Imbaga ni nanangko nga ikagumaanmi ti saan nga agsisina ken kasta met no sadino ti pagsasarakanmi no masinasinakami. Malagipko ti panagsiddaawko kadagiti bambanag nga innala dagiti tattao manipud iti balbalayda​—manipud kadagiti banga agingga kadagiti nadadagsen nga aparador. Iti pannakariribukda, innalada dagiti bambanag nga awan met ti pakausaranna!”

Ti angin, a nakaron ti pudotna gapu iti apuy, ket nagpangato iti kasta unay, isu a nangigop iti presko nga angin iti baba isu a nangpakaro pay iti uram. Adda napigsa nga angin, a mangitayab kadagiti sumsumged a kaykayo iti sadinoman. Pinulpullo a ribo a tattao ti natumtumba iti dalanda nga agkamang kadagiti nalawa a parke a maipaay iti talged. Iti sumaganad nga aldaw dagitoy ti nasarakan nga uppat ken lima a katuon​—a dagidiay adda iti ngato ti nauram agingga ken patay ket dagidiay adda iti baba naangsan.

Naputed dagiti kangrunaan a tubo ti danum ken napugsat ti komunikasion. Iti sumaganad a sumagmamano nga al-aldaw, adda ti adu a saosao a dagiti ganggannaet sabsabidonganda ti adda a bassit a danum nga inumen. Naporma dagiti grupo nga agbantay ket pinapatayda dagiti ganggannaet. Dagiti polis militar pinapatayda met dagiti agbambantay. Ti di nainkalintegan a panagamak ken panagammangaw ti nangpataud iti pannakadadael ti urnos uray pay iti ummong dagiti polis.

Ni Michiko, nupay kasta, ket nasalakniban manipud kadagitoy amin. Iti uneg ti tallo nga oras a panagginggined, inturongen ni nanang ni Michiko dagiti annakna iti amada, a sinurotna dagiti plano nga inaramiden ti pamilia. Isu, (ni tatangna) met, ti nangipan kadakuada iti maysa a lugar ti talged ket sinalaknibanna ida manipud iti mapasamak a riribuk. “Anian ti panagyamanko kadagiti dadakkelko,” kuna ni Michiko, “a nagtalinaed a nakalma ken ammoda ti inaramidda.”

Dagiti autoridad a Hapones imbagada idin a ti uram, panagammangaw, ken dagiti saosao ti kaseseriosuan a peggad a mainaig kadagiti ginggined. Maysa a report iti gobierno ti nagkuna a 83 porsiento kadagiti natnatay idi 1923 a ginggined ket gapu kadagiti nauram a pagtaengan. Nagtultuloy a peggad iti Japan ti uram, ta adu ti kayo a mausar iti panagibangon. Ti peggad iti uram mapabassit iti kasta unay kadagiti pagpagilian a sadiay dagiti dadduma a materiales, kas iti konkreto, ti gagangay a maus-usar. Nupay kasta, ti panagammangaw ken ti saosao ket makapapatay a peggad iti ngangngani sadinoman a mabalin a pakapasamakan iti ginggined. Ti kapadasan iti pamilia ni Michiko iyilustrarna a dagitoy a parparikut ti mabalin a malapdan babaen iti nasakbay a panagsagana.

Nasakbay a Panagsagana

Kasano ti panagplanoyo met a nasakbay? Umuna, kasaritayo ti pamiliayo ket mangpilikayo iti mabalin a lugar a pagkamangan iti sangakaarrubaanyo. Iyurnosyo ti lugar a pagsasabetanyo no kas pangarigan ta masinasinakayo, ket mangipasdekkayo iti dalan a mabalin nga alaenyo tapno makagteng sadiay. Pagsasaritaanyo dagiti napeggad a luglugar a masapul a liklikan, kas dagiti estasion ti gasolina, a mabalin a bumtak. Gapu iti peggad iti uram, suruanyo ti pamiliayo no kasano ti panangiddepda iti gas wenno koriente no sumrekda iti pagtaenganyo. Siguraduenyo a tunggal maysa ammona no kasano ti panangiddep iti apuy. No kasapulanyo ti tulong gapu kadagiti lallakayen wenno babbaketen wenno masaksakit, iyurnosyo daytoy a kadua ti kakaarrubayo.

Agnanaedkayo kadi iti lugar a kanayon a pakaaramidan ti ginggined? Ngarud mabalin a praktikal ti mangikabil kadagiti nadadagsen a muebles a mabalin a matumba iti natalged a lugar. (Makuna nga iti maysa a ginggined idiay California, maysa a dakkel a piano nga adda pilidna ti nagtulid nga agliklikmut iti kuarto, a sinugatanna ti sumagmamano a tattao.) Dagiti nadadagsen a bambanag, agraman dagiti pagianan dagiti nalaka a sumged a likido, ti masapul a maidulin iti baba wenno iti likudan dagiti estante. Kasta met, igalotyo ti aniaman a silindro ti propane-gas nga adda kadakayo.

No Mapasamak ti Ginggined

Kangrunaan ngem amin, dikay agammangaw! Ti umuna a panaggunggon ket gagangay a kakaruan ket mammano nga agpaut iti nasurok a maysa a minuto.a No kabaelanyo ti aggunay iti aglawlaw, agapurakayo. Iddepenyo ti amin a paggappuan ti apuy. Ti gas a rumrummuar manipud iti nabettak a tubo mangipaay iti peggad, kas met kadagiti naukisan a barot ken dagiti mabaybay-an nga aplayans. Ngarud, iddepenyo ti gas ken ti koriente iti pagtataudanda a dagdagus agingga iti kabaelanyo. Lukatanyo ti ruangan ken ti maysa a dakkel a tawa​—a mabalin a maserraan a din malukatan​—tapno adda pagnaanyo a rummuar. Kalpasanna mapankayo iti sirok ti maysa a lamisaan. Dagiti uyosen ti lamisaan agserbi a patibker. Gapuna, dagiti lamisaan ti masansan a mangsuportar iti sumagmamano a tonelada a dagsen a saan a marba. Gagangay a dagiti kayo a lamisaan nabilbilegda ngem dagiti naaramid iti metal. Ni Dr. Yuji Ishiyama iti Building Research Institute of Japan imbagana iti Agriingkayo!: “Natibker ti panamatik a ti panangibaga kadagiti tattao nga agkamangda iti sirok ti lamisaan lab-awanna ti kasta unay ti dadduma a balakad nga ipaay ti maysa.”

No awan ti lamisaan, agkukotkayo wenno agiddakayo iti sibay ti sofa, kama, wenno dadduma a nabibileg a muebles a saan a matumba. Dikay agkarayam iti sirokna, ta nalaka a maikkat dagiti sakana. Padasenyo a salakniban ti uloyo. Gapu iti kaadu ti diding iti nagbassitan a lugar, ti banio ti mabalin a katatalgedan a kuarto.

Nakalkaldaang, nupay kasta, dagiti adobe a pagtaengan ti nakalasat iti nabiit pay a ginggined iti Siudad ti Mexico, ngem dagiti patakder a 8 agingga ti 20 a grado ti kangatona ti natumba. Ni Propesor Motohiko Hakuno iti Tokyo University’s Earthquake Research Institute imbagana iti Agriingkayo! a daytoy adda pakainaiganna iti gagangayen nga allon ti “pananggunggon” ti ginggined. Dagiti patakder agduduma ti pannakaapektarda kadagiti nagduduma a kapigsa ti pannakagunggon. “Malaksid iti di pannakaammo no kaano ti pannakapasamak iti ginggined,” kuna pay ni Propesor Hakuno, “ditay ammo no ania a kita dayta wenno ania a kita dagiti patakder ti ad-adda a maapektaran. Daytoy ti mamagbalin a narigat ti mangipaay kadagiti paglintegan a maipaay iti talged.”

“Agtakderkayo iti ruangan,” kuna dagiti eksperto kadagiti pagpagilian a sadiay dagiti kaha ti ruangan ken dagiti postena ti naaramid a natibker a mangsuportar iti dagsen iti patakder iti ngatuenna ken iti aglikmutna. Saan a kastoy ti kasasaad idiay Japan.

Ania ngay no adda uram? Nalawag, masapul ti panangtamingyo a dagus iti dayta no mabalin, a nalabit ayabanyo dagiti kaarrubayo a tumulong. Laglagipenyo a kasanoman kadakkel ti uram, gagangay nga adda angsen nga angin iti ngato ti datar.

Nupay kasta, no ngay mapasamak ti ginggined bayat nga addakayo iti lugar a saan a ti pagtaenganyo?

Dadakkel a Patpatakder: Dikay padasen ti agapura a rummuar, ta dagiti elebeytor ken agdan mabalin a silo ti ipapatay bayat dagiti ginggined. No dikay makapan iti sirok ti lamisaan, mapankayo iti asideg dagiti poste wenno dagiti kangrunaan a patibker ti patakder. Umadayukayo manipud kadagiti bambanag a mabalin a matinnag kadakayo, ket liklikanyo dagiti sarming, a mabalin a mabuong. Masansan, a dagiti manedyers iti eskuelaan, department stores, ken dagiti teatro nangipaaydan kadagiti pamay-an a suroten en kaso adda emerhensia. Gapuna surotenyo dagiti pagalagadan ket dikay agtignay nga agsolsolo.

Kalkalsada iti Siudad: Umadayukayo manipud kadagiti poste iti telepono, dagiti naibitin a pakdaar, ken dagiti signboards. Siputanyo dagiti matnag a baldosa iti atep ken mabubuong a sarming. No awan dagiti parke ken dadduma pay a nalawa a lugar iti asideg, agkamangkayo iti nasayaat ti pannakaibangonna a patakder.

Kadagiti Riles iti Tren iti Uneg ti Daga ken dagiti Estasion: Dagitoy natibkerda kadagiti ginggined idiay Mexico, Japan, ken Grecia. Ti kadadakkelan a peggad isu ti apuy. Dagiti tattao, nupay kasta, masansan nga agammangawda iti panangpanunot a masallamaanda ket agapurada nga agturong kadagiti agdan ken pagruaran. Nasaysayaat, nupay kasta, ti agtalinaed iti uneg ti daga agingga a malpas ti umuna a ginggined ket urayen ti bilin.

Kadagiti Kotse: Dagiti kalkalsada masapul a mawayaan para kadagiti trak ti bombero ken ambulansia, ken ti serbisio ti emerhensia. Idiay Japan akikid dagiti kalsada, ket naibaga kadakami a mapankami iti igid ti kalsada, agsardengkami, paandarenmi ti radio, ket urayenmi ti bilin.

Kadagiti Igid ti Baybay: Mapankayo a dagus iti nangato a disso. Mabalin nga adda dagiti dadakkel nga allon, wenno allon ti baybay gapu iti bulkan, nga agingga iti 30 metros ti kangatona ken agdaliasat iti ginasgasut a kilometros iti tunggal oras! Gagangay, ti maikadua ken ti maikatlo a dakkel nga allon ket nabilbileg pay ngem ti umuna.

Siempre, mainanama a saanyonto a pulos a mapadasan ti panagamak iti ginggined. Ngem babaen iti umdas a panagsagana, adu a tattao ti nakalasat kadagiti kangrunaan a didigra. Ni Michiko, itan 76 ti edadnan, kunaenna: “Idi ubingak pay, dagiti natataengan kunaenda a dagiti kangrunaan a ginggined mapasamakda iti maminsan iti 60 a tawtawen. Masansan nga impagarupko a dagiti sasaoda pulos a saan a nagaplikar iti panagbiagko. Naammuak dagiti adu a nakaro a ginggined.” Wen, agbibiagtayo iti tiempo nga impadto ni Jesus nga addanto “dagiti ginggined iti nadumaduma a disso.” (Mateo 24:7) Gapuna agsaganakayo! Agtalinaedkayo a nakalma, ket tungpalenyo dagiti pakdaar ken pammilin nga ipaay dagiti umiso nga autoridad. Paaduenyonto ti gundawayyo a makalasat iti maysa a ginggined!

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 26]

‘Alikamen ti Ilalasat’ iti Ginggined

Sumaganad iti didigra, masansan nga aguray ti dua wenno tallo nga aldaw a maipaay iti tulong. Gapuna mairekomendar a dagiti pampamilia nga agnanaed iti lugar a kanayon iti ginggined kankanayon nga addaanda iti suplay a danum ken taraon. (De lata wenno nabilag a taraon ti mairekomendar.) No kasapulan a pumanawkayo ti pagtaenganyo, dagiti autoridad irekomendarda ti panangitugot iti ‘alikamen ti ilalasat’ a buklen dagiti sumaganad:

1. Suplay ti danum para iti tallo nga aldaw.

2. Dagiti kasapulan para iti “first-aid.”

3. Maysa a flashlight.

4. Maysa a transistor radio, tapno makagun-od iti umiso nga impormasion ken pammilin.

5. Kawes, nalagda a sapatos, ules, kawes a pang-uneg, tualia, ken dagiti tissues.

[Dagiti ladawan iti panid 25]

Ti sangapulo-ket-dua ti tawenna a ni Michiko idi tiempo ti dakkel a ginggined iti Japan idi 1923. Paliiwenyo ti dakkel, naisadsad a barko ken ti pannakadadael iti Yokohama

[Credit Line]

Dagiti ladawan iti ginggined, Yokohama City Fire Bureau

[Picture Credit Line iti panid 24]

Ti Y. Ishiyama, Building Research Institute, Ministry of Construction, Gobierno iti Japan