Biag iti Timbangan
Babaen ti koresponsal ti “Agriingkayo!” idiay España
TI PAMILIAR a pagdissuan ti eroplano ket saan a makita bayat ti panagrikosmi a mangaramid iti naiyeskediol a panagdissomi. Ti runway di mailawlawag ti pannakadadaelna, ket dagiti pasilidad iti managbiahe nadadaelda. Ti laeng naalas, nakaam-amak a derraas ti umad-adani. Dagiti biagmi nakabitin iti timbangan!
Kasta ti nakalkaldaang a kasasaad dagiti adu nga umakar a tumatayab no makagtengda kadagiti pagapunanda iti panawen ti kalam-ekna. Dagiti nabasa a dagdaga, a kadagiti adu a siglo ket gagangayen a pagapunanda, ket awan arnasna a madaddadael tapno mangipaay iti lugar kadagiti panagrang-ay iti siudad wenno agrikultura. Masansan a naibilang nga awan mamaayna a daga, dagitoy a gagangay a pagnaedanda, a nasken kadagiti rinibribo a kita ti dagdagusen a mapukpukaw iti rabaw ti daga.
Coto Doñana Agpegpeggad
Nabiit pay, maysa kadagiti kalalawaan a baresbes iti makin-abagatan nga Europa ti napagpeggad iti kasta unay. Ti pannakalasat dagiti rinibribo a tumatayab nga aquatiko ket adda iti timbangan. Dagiti maseknan a naturalista, nga agap-apelar a maipaay iti pundo tapno isalakan daytoy a nakapatpateg a pagapunan ti atap a biag, ket namakdaarda iti Dano a klab iti panaganop: “Kakabsat, no dagiti danaw iti Coto [iti España] ket mapalubosan a mapukaw, iti uneg ti lima a tawen awanton dagiti pato idiay Denmark.”
Ti Coto a matuktukoy isu ti Coto Doñana a pagitalimengan kadagiti atap a biag, a masarakan idiay makin-abagatan a laud a suli iti España. Maikadua iti nalawa a baresbes iti ginget ti Guadalquivir a beddeng dayta, ti pagitalimengan ket mabigbig a kas maysa kadagiti tallo wenno uppat a kapapatgan a pagapunan dagiti umak-akar a tumatayab. Dayta met ti pagtaengan dagiti 125 a kita iti tumatayab agraman dagiti adu a mamalia ken reptilia.
Iti maysa a gimong iti World Council of Ornitologists idiay Nueva York idi 1962, naaramid ti sumaganad a kapaliiwan: “Dagiti baresbes iti Guadalquivir buklenda ti maudi a sigurado a pagkamangan dagiti de rosas a flamingo ken dagiti dadduma pay a kita ti kannaway idiay Europa; . . . dayta ti lugar a sadiay agpaadu ti mammano ken napintas a puli a kas ti puraw ti ulona a pato, ti crested coot, purple gallinule ken dagiti dadduma nga imposible nga inaganan.”
Gapu iti kasasaadna a kas ti napribilehiuan a paganopan dagiti ar-ari ken dagiti natatan-ok, ti saanna a nalaka a pannakadanon, ken ti saan a napintas a kasasaad ti dagana, dagitoy a 700 kilometros kuadrado ket mammano a biangan ti tao. Nupay kasta, ti polusion, ti land reclamation, ken ti pannakaparang-ay ti siudad ti mamagpegpeggaden iti kaadda dagitoy a pagitalimengan.
Ti pannakasapul iti pananggun-od iti internasional a panangsuportar tapno gastosan ti pannakagatang iti Coto Doñana ti nangiturong iti pannakaibangon iti World Wildlife Fund idi 1961. Ti umuna a transaksion daytoy nga internasional a bagi isu ti pananggatang iti paset iti Coto Doñana kas pannakitinnulong iti gobierno Español. Ti pagitalimengan naited a kas maysa a pakabang-aran.
‘Ecolohikal a Krimen’
Dagiti baresbes ket kaskasdi nga adda pay laeng kadagiti pribado nga im-ima, ken adda ti kankanayon a peggad iti polusion manipud kadagiti kabangibang a pagtalonan. Idi 1973 maysa a nabileg nga insektisidio ti naipugsit iti asideg a pagtalonan a nangpataud iti ipapatay iti agarup 40,000 nga aquatiko a tumatayab. Dayta ti dineskribir ti maysa a naturalista a kas maysa a didigra a “di maparisan kadagiti pakasaritaan iti krimen iti ecolohia iti sangatauan.” Dagiti kakasla di pay naas-asak nga igid ti baybay ti innala dagiti manangparang-ay iti sanikua, ket adda ti gakat a mangibangon iti haywey a magna iti igid ti baybay a lumasat a mismo iti parke. Kabayatanna, dagiti baresbes ti mapapaatianan tapno mawayaan dagiti proyekto iti agrikultura.
Kamaudiananna, idi 1978 ti intero a lugar ket indeklara ti gobierno Español a kas maysa a nasional a parke. Nainget ti pannakatengngel ti polusion, nabaybay-an ti gakat iti haywey, ket ti sistema a hydraulic ket naibangon a mangtaginayon iti gagangay a patas iti danum kadagiti baresbes. Ti pagitalimengan ket mabalin manen a rumang-ay.
Kasta met, dagiti gunggona mabalin a mapaliiw: Dagiti karkarna a kita dagiti tumatayab, kas kadagiti flamingos, umad-aduda, bayat a dagiti dadduma nga agpegpeggad a fauna ti masalsalakniban babaen iti pannakaisublida. Dagiti bisita iti parke mabalin a buyaenda dagiti adu a kita iti gagangay a pagtaenganda manipud kadagiti pagbuyaan a saanda a singsingaen dagiti atap nga animal, bayat a dagiti naiyurnos a panagpasiar ti mangipalubos iti publiko a makakita a mismo iti pangen dagiti ugsa ken dagiti alingo nga agar-arab iti kulonganda. Ngem matmatantayo iti nasingsinged pay ti dadduma a naisangsangayan a kasasaad ti parke.
Ti Paset ti Parke iti Panagakar
Manipud ti Union Soviet ken Scandinavia dumteng dagiti 40,000 a gansa ken dagiti 200,000 a pato. Dagiti di mabilang agbaliw iti danum manipud iti adayu nga amianan a kas iti Artic Circle ti mangbusbos iti kalam-ekna iti natalna nga igid ti baybay wenno agsapulda iti taraon kadagiti ababaw a dandanum iti uneg. Iti primavera dagiti bisita iti kalam-ekna pumanawda, ket manipud Africa sumangpet dagiti spoonbills, dagiti kannaway, dagiti kites, ken dagiti adu a dadduma pay a tumatayab nga agpaadu ditoy bayat dagiti bulbulan iti kalgaw.
Adu a dadduma a kita ti agsardeng ken aginana ken mangan iti parke bayat nga umakarda kadagiti adayu a dagdaga. Iti Agosto ginasgasut nga storks ti agtitipon ditoy sakbay ti panangballasiwda iti Strait of Gibraltar a mapan idiay Africa. Pudno met dayta kadagiti adu a tumatayab a managkaan ti padada a saan a makabiahe iti adayu a lumasat iti baybay gapu iti kinakurang dagiti thermals, dagiti agpangpangato a napudot nga angin, isu a mamagbalin kadakuada nga agtalinaed iti tangatang a bassit laeng ti kasapulanda a bileg iti panagtayab.
Nupay kasta, adda maysa a permanente nga agnaed a mangtignay iti interes ken pannakaawis dagiti amin a bisita iti parke—ti imperial eagle.
Ti Imperial Eagle
Bayat daytoy a siglo, ti bilang dagiti imperial eagle bimmasiten iti nakaam-amak a bilang iti intero a maparitan a pagnaedan. Dagiti managkolekta iti itlog ti awanan-asi a mangtakaw kadagiti umok, bayat a dagiti dadduma ti manganop kadagiti nataenganen a tumatayab tapno mangipaay iti tropeo dagiti museo wenno gapu iti biddut a pammati a ti agila ket pukpukawennan ti panaganop a pagay-ayat dagiti managanop. Ti kita nga Español, a naiduma iti dadduma a pamay-an iti makindaya nga imperial eagle, ket bimmassiten. Idi 1970’s adda laeng dagiti 30 paris a sibibiag idiay España, ket kasla di maliklikan a ti sabali pay a kita ti maikabil iti listaan dagiti mapukpukawen a tumatayab gapu iti kinaawan ti arnas ti tao.
Nupay kasta, dagiti napasnek a panangikagumaan dagiti naturalista iti parke a maigapu iti daytoy nga agila ket nangipakitan kadagiti positibo a resulta. Sadiay addan agarup 14 a paris nga agum-umok iti parke, ti kaaduan a bilang a mataginayonna gapu iti dakkel a teritoriana a 50 kilometros kuadrado a kasapulan ti tunggal paris. Tungal umok ket maaywanan a siaannad. No masarakan ti tallo nga itlog iti maysa nga umok ket maymaysa iti sabali, ti maysa nga itlog ti siaannad a maiyakar, tapno ti tunggal umok ket addaan iti dua nga itlog. Dagiti imperial eagles saanda a kabaelan nga aywanan ti dua nga urbon a sibaballigi iti maminsan.
Ti panangbuya kadagiti agila ken kadagiti kites a tumayab iti langlangit, ti panangpaliiw kadagiti rinibribo a flamingos a bumalbaliw a nakapimpintas kadagiti asul a dandanum iti danaw ti Doñana, ti pannakakita a mismo kadagiti atap nga alingo nga agpaspasiar iti sirok dagiti kaykayo a saleng, isu ti pannakaawat iti naisangsangayan a panagduduma ken ti kinapintas dagiti parparsua ni Jehova. Iti napuskol ti populasionna nga Europa, dagita a luglugar ket pudno a mammano ken napatpateg ngem ti narikut a panagsipsiput a kasapulan ti pannakalasatda.
Itatta, no dagiti gansa ken dagiti pato sumangpetda iti otonio, dagiti storks iti Enero, dagiti spoonbills ken dagiti kannaway ken dagiti kites iti primavera, adda nga agur-uray kadakuada ti nasalakniban a pagkamangan a sadiay makainanada, makapagnaedda iti tiempo ti kalam-ekna, wenno agpaaduda. Ditoy, ti biag iti amin a nagduduma a kita ket aduda. Awan duadua ti 300,000 a tinawen a bisita ket agyamanda nga iti daytoy, siempre iti daytoy a gagangay a paraiso, ti biag, nga idi naminsan adda iti timbangan, ket napalubosan a nagtalinaed.
[Ladawan iti panid 16]
Nalabaga ti barukongna a pochard
[Credit Line]
J. L. González/INCAFO, S. A.
[Ladawan iti panid 17]
Spoonbills
[Credit Line]
A. Camoyán/INCAFO, S. A.
Purple gallinule
[Credit Line]
A. Camoyán/INCAFO, S. A.
[Ladawan iti panid 18]
Ti imperial eagle salaknibanna ti urbonna manipud iti napudot nga init
[Credit Line]
J. A. Fernández/INCAFO, S. A.