Ti Movimiento Dagiti Babbai—Mangiyeg Panagbalbaliw
DAGITI ruangan ti gundaway kadagiti panggedan, iti gobierno, ken panagbiag iti komunidad ti naglukaten nga awan kaas-aspingna pay laeng iti napalabas kadagiti babbai kadagiti adu a pagilian ti lubong nanipud bassit a pangrugian ti Women’s Liberation Movement nasurok a 25 a tawen ti napalabasen.
Dagiti Pangrugian ti Panagbalbaliw
“Ti problema nga awan naganna” isut’ panangdeskribir iti dayta ti mannurat nga Americana a ni Betty Friedan iti librona idi 1963 a, The Feminine Mystique. Kadagidi a tiempo impabigbigna ti madi a rikrikna kadagiti media-klase a babbai a patienda a nakemmegdan kadagiti panagbiag a palpalabasenda laeng a kadua dagiti lallakay ken pampamiliada. Kadagiti adu a babbai a nariknada iti agtultuloy a pannakaup-upay, ti di mailawlawag a sakit ti nakem, ti libro ti nakakalbit iti kuerdas a makipagrikna nga umaw-aweng pay laeng aginggana itatta.
“Kasla mariknak a saysayangek laeng ti isipko,“ kuna ni Lyn, maysa a babai a taga Canada, idi sarsaritaenna ti maipapan iti panagasawana idi 1970’s. Imbagana iti Agriingkayo!: “Addaanak ti dua nga annak ken asawa, ngem kaskasdi a ti riknak ket kasla di mapnek. Kayatko . . . a talaga ti agbalin mabigbigbig.”
Ti indibidual a di pannakapnek ti nangipasngay ti nasaknap a sosial a movimiento a mangsapsapul ti panangwayawaya kadagiti babbai manipud “panangdominar” ti lalaki. Dagiti kangrunaan a paset iti kinaawan ti kinakontento isu ti pamilia, nga inyarig dagiti makababai a pannakaadipen iti pagtaengan, ken kadagiti panggedan, nga isut’ manglimitar kadagiti gundaway dagiti babbai ken masansan nababbaba ti pannakasusueldoda ngem kadagiti lallaki.
Pinatungpal dagiti Panagbalbaliw
Ti kaskenan unay a panagbalbaliw nga aramid ti movimiento isu ti kolektibo a panagpampanunot ti kagimongan iti adu a dagdaga,—iti napangato a pannakaammo kadagiti isyu a mangap-apektar kadagiti babbai, ti baro a pannakaawat iti nainkalintegan a panagimdeng kadagiti pakasekseknanda, ken iti dakdakkel a panangapresiar iti maitultulongda ken panginanamaan kadakuada iti adu a tay-ak.
Dagiti panagbalbaliw iti panagpampanunot ti naipatarus kadagiti pudpudno a reporma. Dagiti babbai a trabahador ti kadkadua itattan dagiti lallaki kadagiti adu nga obra iti industria a kadagiti napalabas di man laeng mapampanunot nga agpaay kadagiti babbai. Uray no basbassit a bilang, salsalputen metten dagiti babbai dagiti nakaiyugalian a baluarte dagiti lallaki iti administrasion. “Ad-adu itatta dagiti pudpudno a mapagpilian,” kuna ti maysa a makababai iti Agriingkayo!
Masarsarakan itattan dagiti babbai kadagiti kangatuan a napolitikaan a posision iti adu a daga. Dadduma kadagiti prominente a nasnasion iti lubong—ti India, Israel, ken Gran Britania, kas pangarigan—ti nabiit pay wenno agdama nga idadauluan dagiti babbai. Kuna ni Corazon Aquino a presidente ti Filipinas maipapan iti 1986 nga “awan-darana“ a rebolusion a nangipatugaw kenkuana: “Dagiti babbai isudat’ adda iti sanguanan dagiti panagtignay.”
Adu kadagiti naiyegna a panagbalbaliw ti makagunggona agpadpada kadagiti lallaki ken babbai. Iti aglawlaw ti lubong, addada idi kina-inhustisia agraman di nalinteg a pannakatrato dagiti babbai. Pudno unay a nasayaat a banag a dagiti babbai saanda koma a maidumduma kadagiti pagtrabahuan, wenno uray sadino. Ti dakdakkel a pannakaawat kadagiti kasapulan, pakasekseknan, ken ti abilidad dagiti babbai ti nabayagen nga atrasado. Dagiti babbai ti pudno a saan a nakurkurang kadagiti panagtarigagay ken iti pannakasapul a mabigbig ken maipatpateg gaput’ kinaisuda kas kadagiti lallaki.
Ngem ti kadi movimiento dagiti babbai ti puro bendision? Addada dagidiay agpampanunot no kadagiti sumagmamano a kaso dagiti panagregget ti mabalin nga agsobsobra metten wenno limmabes unayen. Dagiti mismo babbai isalsaludsodda: Ania ti naibayad a gataden maipaay iti wayawaya? Ti kadi movimiento ti nagpateg a puersa kas iti dati? Ket aniat’ masakbayanna? Ti sumaganad nga artikulo ti manganalisar kadagitoy a saludsod para kadatayo.
[Blurb iti panid 4]
Iti intero a lubong addada idi kina-inhustisia agraman di nalinteg a pannakatrato dagiti babbai. Pudno unay a nasayaat a banag a dagiti babbai saanda koma a maidumduma. Ngem ti kadi movimiento dagiti babbai ti puro bendision?