Marangtayan Aya ti Giwang ti Kultura?

“Naiteden dagiti visami. Umakarkami idiay Canada inton umay a bulan.”

“Nangngegyon aya? Ti asawak naiyakar idiay Persian Gulf States. Umakarkaminton di agbayag.”

“Am-ammuenyo ti nobiok. Wen, isut’ taga Middle East. Planomi ti agnaed iti pagilianna kalpasan ti panagkasarmi.”

NADLAWYO kadi no ania ti nagpapadaan dagitoy tallo a pagassawaan? Isuda amin a tallo ngangnganidan sanguen ti giwang ti kultura a nalabit mapaneknekanto a dakdakkel pay ngem ti panagbiahe nga aramidenda.

Kadagidi kaaldawan dagiti appotayo, ti parikut ngangngani awan, ta bassit laeng a paset iti populasion ti agbiahe iti dadakkel a distansia manipud iti lugar a nakaiyanakanda. Ngem itatta, adun ti mangballasiw kadagiti kontinente ken kadagiti taaw a kankanayon ken iti laeng sumagmamano nga or-oras. Umad-adu ti mangpanawen ti pagtaenganda tapno agnaeddan sadiay.

Adu dagiti rason. Adu a kompania iti laud ti nangipatulod kadagiti nalalaing nga empleadoda nga agtrabaho kadagiti rumangrang-ay a pagpagilian, a ti intero a pamiliada ket maiyakar gapu kadagiti napaut a kontrata. Dagiti estudiante kadagiti rumangrang-ay a pagpagilian sinapulda dagiti naisangsangayan a pannakasanay kadagiti unibersidad iti Europa ken America. Ket kadagiti nabiit pay a tawtawen dagiti guerra sibil, nasional a panagdadangadang, ken ti pannakaidadanes gapu iti rasa ken iti relihion ti nangpataud iti panangsapul dagiti adu iti panagkamang kadagiti pagpagilian a kas iti Australia, Canada ken ti Estados Unidos.

Aniaman ti rason iti iyaakar, dagiti kabbaro mabalin nga inkagumaandan a rangtayan ti giwang iti nagbaetan ti kulturada ken ti inawatda a pagtaenganda.

No Agsabet ti Daya ken Laud iti Panagasawa

Adu ti nakasabet kadagiti assawada bayat a turturposenda ti edukasionda iti ruar ti pagilianda met laeng ket iyawiddanto dagiti assawada kalpasan ti kasar. Ti panangsabet kadagiti karit iti panagasawa kasapulanna ti pannakaawat, anus, panagsakripisio ti bagi, ken ti sipupuot a panangikagumaan, uray pay iti sidong dagiti kasayaatan a kasasaad. Gapuna no naggapu dagiti pareha iti nagduma a kultura, dagidiay a kualidad ti masapul a masukay nga ad-adda pay tapno agpaut ti panagasawa. Kaskasdi, adu a panagasawa a naglaok ti kulturana ti madadael iti punganay pay laeng. Apay? Alaentayo ti gagangay a pangarigan:

Ti romantiko nga Americana a kolehiala nalaka laeng a nakiinnayat ken ni Sami. Isut’ mannakaawat ket tratuenna a kas maysa a prinsesa. Awan ti lokal a lalaki a kasta ti kinamanagraemna. Ket dagidiay a nangisit a matmata​—anian ti panangtignayda kadagiti emosion! Ti panangawat iti singasingna a panagasawa ken ti pannakipagnaed kenkuana iti arapaap a Daya ket kasla makaawis unay.

Ania dagiti gundaway iti panagballigi dagita a panagasawa? Nupay no ti asawana ket mabalin a nakaited kenkuana iti deskripsion iti pagilianna, ti nobia ti mabalin nga awanan iti idea maipapan iti aktual a kasasaad ti daga a nakaiyanakan ti asawana. Isut’ di pay nakakitkita kenkuana iti aglawlawna a mismo wenno kadua ti pamiliana. Uray pay no isut’ nakapagbiahen iti naminsan wenno namindua iti ballasiw taaw, ti inaldaw a panagbiag iti maysa a ganggannaet a pagilian ket pudno a sabali a banag.

Gubuayan iti Pannakarurod

Maysa kadagiti kadadakkelan a gubuayan iti pannakarurod ti baro a nobia ket mabalin nga isunto ti kinakurang iti panagsolsolo a mabalin a mararaem unay iti daga a nakaiyanakanna. Masarakannanto a ti kaadda iti asawa a taga Middle East kaipapananna ti panangawatnanto ti intero a pamilia iti kasta unay ti panaginteresna a nakaikamangan​—agraman dagiti panginaen, pangamaen, ken dagiti kakasinsin, kapidua ken kapitlo. Dagitoy ken dagiti asideg a kakaarruba mabalinda ti agsaludsod kadagiti direkta unay ken personal a salsaludsod a mabalin a maibilang nga awan ti panagraemna kadagiti dadduma a dagdaga. Kaskasdi, dagiti umili kadagiti Meditaraneo a pagpagilian saan a masaktan ti nakemda kadagita a panagsalsaludsod ket mabalin a masaktan ti nakemda no saan a saludsoden ti maysa kadakuada dagita a personal a salsaludsod. Agsipud ta inanamaenda a dagiti panagasawa ket nabunga, ti kankanayon a panangsipsiput kadagiti pagilasinan iti masanguanan nga annak ket mabalin a mainanama.

Makuna a ti pagtaengan ti maysa nga Ingles ket maysa a kastilio, ngem ti pagtaengan ti maysa a taga Middle East no dadduma ket ad-adda a kasla maysa nga otel. Dagiti gagayyem ken kakabagian dumagasda iti aniaman a tiempo nga awan ti nasaksakbay a pakaammo ket kadagiti adu a kaso maturogda sadiay iti agpatnag. No bassit ti nagyan ti estante, kasapulan ti panagpanunot a mangipamusposan iti panangiyanay iti taraon.

Idiay Daya ti lugar ti babai isu ti pagtaengan. Pudno, kadagiti dadduma a pagpagilian iti Dumaya mabalin nga agtrabaho dagiti babbai iti ruar ti pagtaengan, ngem mainanama pay nga aramidenda dagiti amin a trabaho iti pagtaengan. Ti lalaki kinapudnona isu ti ulo ti pamilia, ket ti saona isu ti linteg. Kadagiti dadduma nga Estado iti Persian Gulf, saan pay a mapalubosan dagiti babbai a rummuar nga agmaymaysa iti pagtaengan. Ket no rummuarda, masapul nga abbungotanda ti bagida manipud ulo agingga iti dapan, agraman ti rupada.

Maysa a gubuayan iti pannakaupay iti maysa a tao a saan a makaammo kadagiti ug-ugali iti Dumaya ket mabalin a ti kinakurang iti organisasion ken ti siwayawaya-dagiti-amin nga ugali a masarakan kadagiti luglugan, kadagiti pagbayadan kadagiti supermarkets, bayat ti panagmaneho kadagiti nakapuspusek a trapiko, ken iti pannakilangen kadagiti opisina iti gobierno. Ti maysa a tao a nairuam iti prinsipio nga “umuna a dumteng, umuna a maserbian” ket maupayto iti kasta unay iti maysa a sistema a sadiay ti kaadda iti pabor wenno kaam-ammo ti nangnangruna a napateg.

Dagiti dadduma pay a gubuayan iti pannakarurod ramanenna ti nadumaduma a panagpakatawa, ti dagus a panangipakita iti emosion​—dayta man ti pungtot wenno pannakipagrikna​—ken ti kaaduanna a napipigsa a timek iti inaldaw-aldaw a panagsasarita.

Liklikan ti Panagbalin a Pakarurodan

Iti kasumbangirna, ti nobia a mismo ket mabalin met nga isu ti gubuayan iti pakarurodan dagidiay adda iti baro a dagana no isu dina suroten dagiti lokal nga ug-ugali. Dagiti babbai iti dagdaga ti Dumaya mainanama a naemma ti panagkawkawesda. Dagiti nalukasan a likud ket malalais. Maiparit dagiti inumen a de alkohol kadagiti Muslim a pagpagilian wenno komunidad.

No sumrek ti maysa a bisita iti maysa a kuarto, agtakder dagiti isuamin nga adda sadiay a mangkablaaw ken makialamano kenkuana. Ti gagangay laeng a panagtang-ed a maiturong kenkuana ket kasla maysa a tungpa iti rupana. Kasta met, kanayon a maitukon ti represko, uray pay iti gagangay unay a bisita. Gapuna saan a panangipakita iti dayaw ti panangimtuod nga umuna no ti bisita kayatna ti maysa a tasa iti kape; yantangay kanayonto a sumungbat iti negatibo, nupay no kasta unay ti panagayatna nga umawat iti dayta. Uray pay no kankanayon a maitukon ti represko, ti bisita mabalin nga agkedked ket masapul a mapilit nga umawat iti dayta, yantangay dina kayat ti agparang a nabuklis. No awan ti panangpilpilit, ti manangsangaili mabalin a maibilang a naimut.

Dagitoy laeng dagiti sumagmamano kadagiti kabbaro nga ug-ugali a sanguen ti maysa a nobia nga umakar iti Middle East. Dagiti dadduma a pagpagilian addaandanto pay kadagiti nadumaduma nga ug-ugali.

Panangrangtay iti Giwang ti Kultura

Maysa a nagsayaatan a singasing a maipaay kadagidiay nga agpangpanggep umakar iti sabali a pagilian gapu iti panagasawa isu ti panangsukimat nga umun-una ti kasasaad a maipasangonto. Umuna agbasa iti kasta unay maipapan iti pagilian, ti historiana, ken dagiti ug-ugalina. Sumarungkar sadiay, ket paliiwenyo ti nobioyo ken ti pamiliana. Ti maysa a tao a mabalin a naam-ammoyo iti lugaryo a mismo mabalin a naiduma unay a tao iti bukodna a komunidad. Dayta kadi nadayaw, manangasikaso nga agar-arem kasta met laeng ti panangasikasona ken kinadayawna no kaduana dagiti amin a miembro ti pamiliana?

Ti naan-anay a kinaprangka iti maysa ken maysa ket nasken. Dagiti gubuayan iti pannakarurod mabalin a maiyebkas sakbay a dagitoy ti dumakkel iti kasta unay. Kitaenyo no ania ti maaramidan. Dadduma, kalpasan ti amin a panangikagumaan, mabalin a masarakanda a kasta unay ti panagduma ti kasasaad ti panagbiag ket basta saanda a maaramid dagiti kasapulan a panagbalbaliw. No kasta, nasaysayaat ti panangusig iti daytoy sakbay ti iseserrek iti intero a panagbiag nga urnos a mamagbalin kadakayo a dua a saan a naragsak.

Para kadagidiay a mangikeddeng a makiasawa, dagiti sumaganad a singasing ti mapaneknekan a makatulongto: Ikagumaanyo a suruen ti pagsasao dagiti nakaikamanganyo. Ti kankanayon a panagsaoyo iti bukodyo a pagsasao no adda dagiti saan a makaawat iti dayta ti mabalin a mamagsuspetsa kadakuada a ti panagsasarita ket maipapan kadakuada. Saan a kasapulan ti panaguray iti pannakisarita kadakuada agingga nga ammoyo a naan-anay ti gramatika. Usarenyo ti ammoyo, ket masarakanyonto a dagiti tattao maragsakandanto a tumulong kadakayo.

Dikay mangaramid iti kankanayon a panangidilig iti baro a kasasaadyo iti panagbiag a pinanawanyo. Awatenyo ti kinapudno a ti napalabas a wagas ti panangaramidyo kadagiti bambanag ket saan laeng nga isu ti kakaisuna a pamay-an. Mabalin nga isu ti nakairuamanyo ken nalaklaka a maipaay kadakayo, ngem tunggal maysa nga adda iti aglawlawyo ket nairuam iti naiduma a pamay-an. Kas pangarigan, ti kangrunaan a taraon idiay Middle East ket iti pangngaldaw, ngem “idiay nakaiyanakam” dayta ket iti pangrabii. Gapuna imbes a mangan ti asawana iti sandwich iti pangngaldaw, ti asawa a babai mainanama a maaddaan iti napudot a taraon a nakasagana, ket gagangay nga inanamaenna nga iraman dayta kenkuana. Ti laeng kasapulan tapno natandas ti panagbiag isu ti pannakibagay, nga iyaplikar dagiti agasawa.

No maipapan iti tema a taraon, ti panangsukay iti panagayat kadagiti lokal a putahe ket makatulong met. Ti panangpadas iti baro a putahe “iti maminsan” laeng tapno ay-ayuen ti asawa mabalin a makaparagsak ken nakaskasdaaw. Ti panangsanay a mangluto iti dayta ken ti pananginayon iti dayta kadagiti putahe a kankanayonen nga isagsaganayo ti ad-adda pay a mangpabileg iti panagasawa. Kasta met laeng ti makuna iti panangsukay iti panagimdeng kadagiti Oriental a musika.

Mainayon pay, maaddaan iti tiempo nga agsuro kadagiti lokal nga ug-ugali. Dadduma ti mabalin a dagus a masursuro babaen laeng iti panagpaliiw. Idiay Middle East dagitoy iramanna ti: nadayaw a panagsasarita, uray pay kadagiti deliverymen; panangitukon iti sangatasa a kape wenno nalamiis nga inumen uray iti gagangay laeng a bisita; ken ti itatakder a mangkablaaw kadagiti bisita a buyogen ti nairut a pasamano ken kadagiti kakabagian babaen iti bisong iti pingping.

Imtuodenyo ti asawayo no anianto ti mainanama kadakayo iti aniaman a baro a kasasaad. Kas pangarigan, imbaga ti maysa a lalaki iti asawana nga ugalida uray pay dagiti natataenganen nga annak ti agmano kadagiti dadakkelda ken kadagiti nakaikamanganna bayat ti panangkablaawna kadakuada. Dayta ket maysa a lokal a pagilasinan iti panagraem. Kadagiti sumagmamano a damo a panangaramidna iti ugali, isut’ mababain. Ngem kalpasanna dayta nagbalinen nga ugalina, ket malaksid iti panangay-ayona kadagiti nakaikamanganna, daytat’ nangipaay iti nasayaat a relasion iti pamilia.

Umiso a Kababalin Napateg

Ti kinapudno a dagiti kaarrubayo mabalin a mangipakitada ti ad-adda a panagayat kadagiti personal nga ar-aramidyo ngem ti kasla mainugot ket mabalin a matimbeng babaen iti kankanayon a kaaddada no panawen iti pakarigatan. Kas pangarigan, maysa nga Americana a naasawaan iti taga Lebanon a lalaki ti simmangpet a naggapu iti panaggatang iti maysa nga aldaw a nasarakanna ti balayna a napnapno kadagiti kakaarruba. Nagbanag a ti asawana ket nagsakit iti trabaho ket kasangsangpetna pay laeng iti ruanganna idi nadlaw ti kaarubana ti nakapuy a kasasaadna ket tinulonganna a simrek iti balayna ken naipaidda iti kama. Ti kaarrubana ngarud ti nangipakaammo iti intero a sangakaarrubaan, ket bayat a dadduma ti napan nangayab iti doktor, dadduma ti nangasikaso iti lalaki tapno makagin-awa ket kalpasanna napanda gimmatang iti nairesita nga agas. Anian ti ragsak ti babai gapu iti panangasikaso dagiti kakaarrubana!

Gapuna bigbigenyo ti kalintegan dagiti dadduma a maaddaan iti naiduma a wagas iti panangaramid kadagiti bambanag. Ken laglagipenyo, a ti nakaidumaanna a mismo dina pagbalinen dagita a wagas a naimbag wenno dakes, umiso wenno di umiso.

Ti panagbiag a maitunos iti balakad iti Biblia ket napaneknekan a maysa a dakkel unay a tulong iti panangrangtay iti giwang iti kultura. Ti babai a mangraem iti asawana a kas ti ulona ken ti lalaki a mangayat iti asawana a kas iti bagina makasarakto iti balligi iti panagtiponda. (1 Corinto 11:3; Efeso 5:21-33) Dagitoy ti nangnangruna a nasiglat a mangipakita iti anus ken pannakaawat bayat iti panawen iti pannakibagay iti baro a wagas iti panagbiag.

Wen, addada tiempo a dagiti pagdudumaan iti kapanunotan tumaud no makin-ugali ti masapul a suroten iti sidong dagiti nadumaduma a kasasaad. Ngem dagiti agasawa a mangraem iti Sao ti Dios sapulendanto ti maiyaplikar a prinsipio ti Biblia ket surotenda dayta. Uray pay no ti banag agtungpal a maysa a personal a pagayatan, ti prinsipio ti Biblia idiay 1 Corinto 13:4, 5 mabalin a maiyaplikar, a “Ti ayat . . . saan nga agimbubukodan.”​—Kitaenyo met ti 1 Corinto 10:23, 24.

Kanayon a laglagipenyo, nupay kasta, a no immakarkayo iti sabali a pagilian, a dakayo ket ganggannaetkayo, ket kaaduanna dakayo ti makibagay. Dikay inanamaen a tunggal maysa ti makitunos iti pagalagadanyo wenno iti wagas ti panagbiagyo. Maigiddato iti dayta, mabalinyo nga iraman dagiti bambanag a manipud iti kulturayo kadagiti baro a gagayyemyo.

Gapuna mabalin kadi a marangtayan ti giwang ti kultura? Ti ulidan dagiti adu a nangaramiden iti kasta ken isu a nangpabaknang iti panagbiagda babaen iti panamagtipon kadagiti kasayaatan manipud kadagiti dua a kultura ket sumungbat iti wen.

[Kahon iti panid 19]

No Kasano ti Makibagay

✔ Usarenyo ti kadawyan a pagsasao

✔ Suruenyo dagiti lokal nga ug-ugali

✔ Padasenyo dagiti baro a taraon

✔ Liklikanyo ti panangipadis iti dati a wagas ti panagbiag

✔ Baliwanyo ti kapanunotanyo, ken agpanunot a sipopositibo

✔ Iyaplikaryo dagiti prinsipio ti Biblia

[Ladawan iti panid 17]

Kasapulan dagiti naisangsangayan a panangikagumaan tapno pagbalinen a naballigi ti panagasawa no dagiti agassawa agtaudda iti nagduma a kultura

[Ladawan iti panid 18]

Kadagiti pagpagilian iti Daya, dadduma a kita iti represko ti kanayon a maitukon uray pay kadagiti gagangay unay a bisita