Agimtuod dagiti Agtutubo. . .
Kasano a Mapagballigiak ti Pannakabain?
Nakalkaldaang unay a ni Angie ket masapul a mapan ageskuela a nakasemento ti intero a sakana. Ngem ti kasasaad ti ad-adda pay a kimmaro idi isut’ natumba iti lubnak bayat ti recess. Nalagip ni Angie: “Nabainanak iti kasta unay! Diak makabangon, ket napunnoak iti pitak.”
PAGAMMOYO unay dayta a makalais a rikna iti pannakabain. Ipapantayon, a datayo ti masansan a mangar-aramid iti bukodtayo a pakarigatan. Kas kunaen ti magasin a Seventeen, nakalaklaka a “mapukawtayo ti bagbagitayo, ket iti apagkanito mangaramidtayo kadagiti di nakapapati ken di mailawlawag a minamaag a bambanag. Kalpasanna, kellaat, mapanunottayo . . . ‘Pudno kadi a siak ti nangaramid iti dayta?’”
Bayat dagiti tawtawen iti kinatin-edyer, nupay kasta, ad-adda nga agsagabakayo iti pannakabain ngem kadagiti dadduma a tiempo iti panagbiagyo. Apay a kastoy?
Dagiti Kanito iti Panagbain iti Biag
Ti managsirarak a ni David Elkind ilawlawagna a babaen iti umad-adu a paglaingan, dagiti natataengan ti ad-adda a maseknan maipapan iti pampanunoten dagiti dadduma kadakuada. Daytoy a nakaro a panangpampanunot iti bagi met laeng ket kasla kaadda iti “mapampanunot laeng a managbuya” a “mangsipsiput ken mangreprepaso kadagiti tigtignay ti maysa.” (Adolescent Development) Maysa nga agtutubo a babai ngarud awaganna ti kinaagtutubo a “tiempo iti biag inton ti pagarupen dagiti dadduma a tattao kadakayo ket napateg unay kenka.”
Daksanggasat, ti panangikagumaanyo a mangawis kadagiti dadduma ti mabalin a masansan a mapaay. Agsipud ta padpadasenyo a labanan pay laeng dagiti rikriknayo—ken ti pananganamong ti kagimongan—ti umiso a “sao iti umiso a tiempona” ti mabalin a naatap kadakayo. (Proverbio 15:23) Gaput’ agannayaskayo a mangisao iti mariknayo, kas maisupadi ti nataktika wenno maitutop, mabalin a makaaramidkayo kadagiti nakababain a biddut. Kasta met, gaput’ addakay pay laeng iti sidong dagiti dadakkelyo, mabalin a mangaramidkayo kadagiti bambanag a dikay kayat nga aramiden. “Ni nanang kanayon a kayatna nga isuotko dagidiay babassit a bado a kas iti bado iti Alice-in-Wonderland a mapan ageskuela,” insennaay ti maysa nga agtutubo. “Ti isuamin agisuot kadagiti jeans ket masapul a mangisuotak kadagita a babassit a bado.”
Gaput’ nagagarda a maipaay iti pananganamong dagiti dadduma, dadduma nga agtutubo ti sensitibo met iti panangbabalaw, di pannakaawat, wenno di panagballigi. Dagiti Kristiano nga agtutubo, kas pangarigan, ngarud ti mabalin a mabain nga agsarita maipapan iti relihiuso a pammatida kadagiti kaeskuelaanda ken kadagiti mannursuroda. Dadduma ti mabalin a makarikna a mabainanda babaen iti aniaman a panangbabalaw manipud iti maysa a mannursuro wenno naganak. “Naminsan [binugkawannak ni nanang] iti imatang ti maysa kadagiti gagayyemko ket pudno a nabainanak,” kuna ni agtutubo nga Angela.
Kalpasanna adda met ti panangpampanunot ti dadduma nga agtutubo kadagiti bagbagida. Dagiti nabannayat ti panagdakkelda nga agtutubo ti masansan a madanagan iti ubing pay laeng nga itsurada, dagiti napartak ti panagdakkelda nga agtutubo maipapan iti nataenganen a bagida ken ti saan a kinapintas a maikuyog iti kasta a panagdakkel. “Idi addaak iti maikanem a grado,” nalagip ni Annie, “dakdakkelak ngem ti siasinoman. Daytat’ nakababain para kaniak. Pudno nga addaanak iti nagbassitan a gayyem ket kanayon ti panangapalko kenkuana.”
Agsubli iti Hielo!
Ti panagsagaba iti pannakabain ngarud ket di maliklikan a paset iti biag. Pudno, masapul nga aramidenyo ti inggat’ kabaelanyo a mangliklik iti panangaramid kadagiti bambanag a pagbabawianyonto laeng. Kas pangarigan, “ti maag agsao ti adu a sasao.” (Eclesiastes 10:14) Ti basta panagpanunot sakbay ti panagsaoyo ngarud ti mangilisi kadakayo iti pannakabain. (Proverbio 15:28) Ngem kasano man ti panangikagumaanyo, pudno a mapasamak dagiti nakababain a kasasaad iti sagpaminsan. Kasano ti panagtignayyo? Tapno iyilustrar: Napadasanyon aya ti agay-ayam iti skate iti hielo? No kasta, mabalin a naigaliskayon ket natumbakayo iti hielo idi damo—nalabit saan laeng a namnaminsan. Ngem dayta kadi ti nanglapped kadakayo nga agsubli iti hielo? Saan no tarigagayanyo ti agbalin a nalaing a managay-ayam iti skate!
Ania, ngarud ngay, ti maipapan iti pannakilangenyo kadagiti tattao? No nabainankayo iti dadduma a pamay-an, ‘agulimekkayon aya’ babaen ti iyaadayuyon, a liklikanyo dagiti tattao ken dagiti dadduma a kasasaad gapu iti panagamak iti pannakabainto manen? No kasta, ti pannakabain ti mangtengtengngel kadakayo. Dagiti napapateg a gundaway ken dagiti nakaragragsak a relasion mapalabasda bayat ti panaglubnakyo iti panagduadua. Kuna ti Eclesiastes 11:4: “Ti mangpaliiw iti angin [a maam-amak a mangpampanunot kadagiti pagduaduaan iti panagbiag] dinto agmula; ket ti mangikankano kadagiti ul-ulep dinto agani.”
Tapno tagiragsaken ti biag ken ti naimbag a relasion kadagiti dadduma, adda ti nairaman a risgo. Kas insurat ni Dr. Wayne W. Dyer iti Pulling Your Own Strings: “Saanyonto a pulos a maammuan ti rikna ti pannakaikkat iti panagamak agingga nga irisgoyo ti kababalin a mangsaranget iti dayta.” Gapuna agsublikayo a mismo iti hielo kalpasan ti pannakatumba!
Panangtaming kadagiti Makapabain a Kasasaad
Kasano, nupay kasta, ti panangtamingyo kadagidiay a kanito no tarigagayanyo nga ilemmeng ti bagiyo? Ti sumagmamano a singasing ket:
Dikay ibilang a serioso unay ti bagiyo met laeng. Kuna ti magasin a Seventeen: “Datay amin ukomentayo ti bagbagitayo a sikakas-ang.” Malaksid iti dayta, ti kasta unay a panangpampanunot iti bassit laeng a biddut ket maysa laeng a porma iti ‘panangipapan ti bagina a nangatngato ngem iti rebbengna a panangipapan.’ (Roma 12:3) Panunotenyo a nakaaramidkayo iti minamaag a banag iti imatang dagiti gagayyem. Kuna ti agtutubo a ni Beverly: “Mabalin a pagarupenyo a tunggal makitadakayo, mapanunotda dayta a pasamak.” Ngem ti kadi bassit a biddutyo addaan iti nakapatpateg a lugar iti panunot dagiti dadduma? Pudno nga awan. Saan kadi a kasayaatan, ngarud, ti basta pananglipaten kadagiti babassit a nagbiddutan?
Awatenyo ti disiplina: Kas agtutubo, agbiddutkayo gapu iti kinaawan ti kapadasan. Nupay kasta, ti pannakadisiplina gapu kadagiti bidduttayo ‘mamagsirib.’ (Proverbio 1:3) Ti pammababalaw manipud iti maysa a mannursuro wenno naganak ngarud ket mapasamak iti sagpaminsan. Imbes a makarurodtayo iti temporario a pannakabain a banag dayta, agtrabahokayo a maipaay iti pannakagunggona manipud iti disiplina babaen ti panangaramid kadagiti kasapulan a panagbalbaliw.—Proverbio 1:7-9.
Taginayonenyo ti panagkatawayo: No dadduma nasayaat ti mangaramid iti kas iti ibalakad ti 15-años a managan Frank: “Katawaam.” Gapuna no adda ti panagbiddut iti biangyo a pakaigapuan ti panagkatawa, dikay koma nalaka a mabainan. (Eclesiastes 7:9) Kas irekomendar ti maysa a 18 ti tawenna a ni Terry: “Dikay pampanunoten a kanayon ti pagarupen dagiti tattao kadakayo.” Padasenyo a kitaen ti kasasaadyo babaen iti panangmatmat dagiti dadduma kadakayo. Panunotenyo no kasano a daytoy a “kalamidad” tulongannakayto iti masanguanan—wenno iti sumaganad a lawas. Ti panangkatawa a naimbag iti bagiyo met laeng masansan a pukawenna ti pannakabain.
Alaenyo ti umuna nga addang: Kasta ti isingasing ti maysa nga agtutubo a managan Faith. No nabainankayo iti imatang ti maysa a tao, gagangay laeng a mariknayo a mabainkayo iti imatang dayta a tao. Ngem alaenyo ti umuna nga addang a mismo ket umadanikayo iti dayta a tao iti kabiitan a tiempo a mabalin. (Idiligyo iti Mateo 5:23, 24.) Naammuan ni Faith a no dayta “makitana a dikay mangidumduma ken mannakiangawkayo, isut’ makarikna a komportable no kaduanakayo.”
Dikay ipadis ti bagiyo kadagiti dadduma: Mabalin a nakababain ti pandek no dagiti amin a kapatadanyo ket nagtatayagda—wenno ti kasungani dayta. Ngem laglagipenyo, “a tunggal banag adda nakedngan a tiempona.” (Eclesiastes 3:1) Ti tiempo iti pannakagtengyo iti pisikal a kinanataengan ket mabalin a naiduma manipud iti maysa a tao. Ti panangmatmat iti pisikal a panagdakkelyo bayat ti panangidiligyo ti bagiyo iti sabali a tao ket awan ti mamaayna, ta awan ti mabalin a mangpapartak wenno mangpabannayat iti dayta a banag. (Idiligyo iti Galacia 6:4.) Kasta met, awan ti panginanamaan a dumakkelkayonto iti tarigagayanyo a katayag wenno iti pagayatanyo a bagi wenno pigura, gapuna apay a marurodkayo iti banag a dikay mabalbaliwan? Wenno kas inimtuod ni Jesus: “Asino kadakayo ti makabalin a gapu iti panagagawana mabalinna a nayonan ti sangkasiko ti rukod ti katayagna?” (Mateo 6:27) Ad-adu ti maaramidan no awatenyo ti itsurayo ket parang-ayenyo ti makaay-ayo a personalidad.
Tratuenyo ti dadduma a kas ti tarigagayanyo a panangtratoda kadakayo: Kasano ti panagtignayyo no mabainan dagiti dadduma? No pagay-ayatyo ti mangang-angaw kadakuada wenno mangipakpakaammo kadagiti biddutda, dikay agrekreklamo no mabaliktad dagiti kasasaad. “Ti kinamatalek dagiti nalinteg abbonganna dagiti bambanag,” kuna ti Proverbio 11:13. No aramidenyo daytoy a maipaay kadagiti dadduma, nalabit matignaydanto a mangaramid iti kasta met laeng kadakayo.—Mat. 7:12.
Itakderanyo ti pammatiyo: Pulos a dikayto mabainan a mangiraman iti pammatiyo kadagiti dadduma. Dagiti sasao ni Jesus idiay Marcos 8:38 ket mamagpanunot: “Ta siasinoman a mangibain kaniak . . . , toy Anak ti tao ibainnanto met.” Ibilangyo a maysa a pribilehio ti agbalin a ‘maag gapu ken Kristo.’ (1 Corinto 4:10) Napaliiw ti maysa nga agtutubo: “No ad-adda nga ikutanyo ti kinapudno ti Biblia, ad-adda met a tarigagayanyo nga iraman ida kadagiti dadduma.”
Dagiti makapabain a kasasaad pudno a tumaudda iti sagpaminsan. Ngem no mapasamak daytoy, maaddaankayo iti napudno, natimbeng a panangmatmat iti dayta, a di inanamaen a ti isuamin a banag ket umiso. Taginayonenyo ti panagkatawayo. Liklikanyo ti panagbalin a serioso unay. No iyaplikaryo daytoy a balakad, nalaklakayonto ti agballigi no maaddaankayo iti nakababain a nagbiddutan.
[Ladawan iti panid 15]
Ti panagsabaga iti pannakabain ket di maliklikan a paset iti biag
[Ladawan iti panid 16]
Dagiti agtutubo agmataenganda iti pisikal iti nadumaduma a kapartak