Ti “Chip”—Kangrunaan nga Elemento ti Elektronika Itatta
TI DIGITAL a makina a mangpaburek iti kapeyo iti agsapa, ti calculator a maibulbulsa a mangispal kadakayo iti adu a panagsursurat, ti adu a kolor a makita iti dashboard dagiti baro a kotse—amin dagitoy adda nagpapadaanda: Dagitoy ti naaramid iti naingpis a silicon chips a kas iti kadakkel laeng ti kuko ti tangan ti maysa nga ubing.
Dagitoy a chips masarakan met kadagiti dadduma pay a banag a kukuayo—dagiti relo, TVs, radio, telepono, aplayans, ken dadduma nga alikamen. Manipud iti inaldaw-aldaw a bambanag a nausar iti pagtaengan agingga kadagiti kaingetan a palimed ti militaria, daytoy nagbassitan a gameng a pakaskasdaawan iti elektronika dakkel ti pasetna iti panagbalbaliw ti wagas ti panagbiag ken panagtrabaho dagiti tattao iti aglawlaw ti lubong. Ngem ania ti silicon chip? Kasano ti itataudna? Ken kasano a naaddaan iti paset iti inaldaw-aldaw a panagbiag?
Ania ti “Chip”?
Ti silicon chip ket kangrunaanna nagtitipon a babassit nga elektroniko a circuits. Mabalin nga ipadisyo ti maysa nga elektroniko a circuit iti maysa a sentensia daytoy nga artikulo. Tunggal sentensia buklen dagiti gagangay a ramramit a naglalaok a nagnagan, berbo, ken adjectives. Babaen ti panangurnos kadagitoy a ramramit iti nadumaduma a pamay-an, dagiti sentensia mabalin a mapagtitipon a kas grupo dagiti sasao, salsaludsod, ken daniw pay. Ket babaen ti panamagtitipon kadagiti sentensia iti nainkalintegan a pamay-an, adda panagsasarita ken panagsurat.
Ti elektroniko a circuits umasping itoy. Babaen ti panangurnos kadagiti gagangay nga elektroniko a ramramit—dagiti transistor, diode, resistor, ken dagiti umasping kadagitoy—iti nadumaduma a pamay-an, mabalin a mabukel dagiti elektroniko a circuits. Kalpasanna rinibo kadagitoy a circuits ti mapagtitipon a mangaramid kadagiti amin a kita dagiti napateg nga elektroniko nga ar-aramid. Pudno daytoy, siempre iti teoria.
Iti trabaho, nupay kasta, dakkel a trabaho ti panangikonekta kadagiti ginasut a ribo nga elektroniko a ramramit, a din dakdakamaten ti espasio a pagiananda. Dayta ti lapped a naipasango kadagiti sientista idi naladawen a 1940’s bayat ti panangsangalda iti immuna a kaputotan dagiti kompiuter. Ti maysa kadagita a kompiuter idiay Philadelphia, a maawagan ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Calculator), sinaklawna ti 140 metros kuadrados nga espasio, agdagsen iti 27,000 kilos, ket addaan iti agarup 19,000 a vacuum tubes! Daytoy a nagdakkelan a banag sapulenna ti adu a koriente tapno agandar a kas ti 1,300 a 100-watt a bombilia. Ti kaadu ti usarenna a koriente nangpataud kadagiti nakakatkatawa nga estoria. Ti maysa kunaenna a no mapaandar, amin a silsilaw idiay Philadelphia ket aglidem.
Iti kadakkelda, ti kabaelan ti ENIAC ken dagiti kapatadanna ket bassit laeng no idilig iti agdama a kaputotan dagiti kompiuter. Nupay no ti desktop a kompiuter itatta makaaramid kadagiti minilion a trabaho iti maysa a segundo, ti ENIAC mangaramid laeng kadagiti 5,000 nga additions wenno 300 laeng a multiplications iti tunggal segundo. Ket nupay no dagiti kompiuter itatta, nga aggatad laeng iti sumagmamano gasut a doliar, mabalin nga addaan iti umdas a memoria a mangurnong iti 100,000 a numero wenno ad-adu pay, ti EDVAC, sabali pay nga immuna a dakkel a banag, makaipempen laeng iti 1,024. Ania ti napasamak a mamagbalin a nakabilbileg nga amang dagiti kompiuter itatta?
Idi nasapa pay a 1960’s, dimteng ti bassit ken episiente a transistor. Kamaudiananna, dagiti sientista ti kompiuter napabassitdan ti nabuntog, makasapul ti adu a koriente a dadakkel a kompiuterda. Adda pay sabali a rinang-ayan sakbay ti pannakaibangon dagiti kompiuter itatta. Daytoy ket agtaud iti lubong ti panagretrato.
Ti Panangpabassit ken ti Chip
Kas pagaammoyon, babaen ti panangusar iti umiso nga alikamen, mapadakkel dagiti retrato wenno mapabassitda a maibagay iti kasapulan ti maysa. Kadagiti nabiit pay a tawtawen, napataud ti pamay-an a mangipalubos kadagiti inheniero ti kompiuter a mamagbalin a nagbabassitan kadagiti dadakkel a blueprints dagiti circuits ti kompiuter babaen iti retrato. Dagitoy a blueprints mabalin a nakarikrikut a kas ti plano ti kalye ti maysa a kangrunaan a siudad, ngem no mapabassitda umanayda iti maysa a chip a basbassit pay ngem ti contact lens. Dagiti retrato saan a maaramid kadagiti ordinario a papel ti retrato no di ket iti naingpis a puro a silicon, maysa kadagiti kaaduan nga elemento iti daga, a masarakan iti gagangay a darat.
Dagiti dadduma a kasasaad ti silicon ti mamagbalin iti dayta a pagay-ayat dagiti agar-aramid ti chip. Kas pangarigan, babaen ti pananginayon kadagiti nadumaduma a kita ti rugit ti kemikal iti dayta, ti silicon maaramid a kasla resistors, capacitors, ken uray pay transistors. Gapuna babaen iti panangpunno kadagiti espisipiko a luglugar ti maysa a silicon chip kadagitoy a rugit, mabalin ti mangpataud iti intero nga elektroniko a circuit iti dayta.
Manipud iti narunaw ken nadalusen a darat, maaramid dagiti sarming a silicon agingga a kakasla atitiddog a tubo iti salami. Kalpasanna dagitoy ti mapispisi a naingpis unay ken mabalkot. Dagiti babassit a ladawan ti maikitikit kadagiti agsasaruno a naingpis a tuon. Mainayon dagiti rugit ti kemikal kadagiti maitutop a luglugar. Ket ti pagbanagan dagiti chip saan laeng a dagiti ladladawan no di ket ti panagandar dagiti elektroniko a circuits, a maawagan ti nagpagtitipon a circuits, wenno ICs.
Dagiti napagtitipon a circuits a naaramid idi 1960’s ket naglaon kadagiti ginasut nga elektroniko a ramramit. Daytoy ti namagbalin kadagiti inheniero a nakaibangon kadagiti “babassit” a kompiuter dagiti laboratorio ken dagiti dadduma nga institusion. Idi naladawen a 1970’s, naaramid ti LSI (large-scale-integration) chips nga addaan iti ginasut a ribo a ramramit. Dagitoy a chips ket nakarikrikut ta ti maysa laeng kadakuada maaramidna ti ar-aramiden ti kompleto a kompiuter, kas ti panangpaandar ti microwave nga hurno wenno mangpataray iti maysa a kotse. Itatta, dagiti sientista ti kompiuter sarsaritaendan ti VLSI (very-large-scale-integration) chips nga addaan kadagiti minilion a ramramit. Panunotenyo laengen ti panangiseksek iti plano ti kalsada iti maysa a siudad a ngangngani 1,600 kilometros kuadrados, wenno mamindua a kas iti Alaska, iti maysa a chip a 0.6 centimetro kuadrado!
Ti Chip ken Dakayo
Ti panangusar iti chip ikkatenna ti makabannog a panaglanang ken panagtrabaho babaen iti ima a kasapulan iti panangpataud iti naririkut nga elektroniko nga alikamen. Daytoy palakaenna pay ti produkto, ad-adda a nasaysayaat, ken basbassit. Ti panangpataud iti adu pinalakana dagiti chips nga addaan kadagiti naisangsangayan a kabaelan, kas ti panangpataud iti timek, ta mausarda kadagiti amin a produkto itatta.
Gapuna makitatayo a maus-usar dagitoy a chips kadagiti talking games, vending machines, ken dagiti kotse iti aglawlawyo. Kadagiti dadduma a pagilian ti “operator” ti telepono a mangibaga kadakayo iti oras wenno mangipaay iti numero ti telepono mabalin a naaramid iti silicon! Dagiti produkto a mangus-usar kadagiti chips tapno mangawat iti bilinyo aglatlatakdan. Dadduma kadagitoy ti mabalin a mangallilaw laeng, ngem dagiti dadduma mabalin a makaipaayda iti kasapulan unay a tulong iti addaan lapped a tao.
Nausar met dagiti chips kadagiti tay-ak ti industria ken negosio. Kadagiti paktoria, dagitoy mausarda a mangtengngel kadagiti robots a mangsukat kadagiti tattao kadagiti makauma, maulit-ulit, wenno napeggad a trabaho. Dagitoy addaandan kadagiti napapateg a paset iti panagpataud iti kotse, panagwelding ken panagpintor. Kadagiti opisina, dagiti makinilia napartak a masuksukatandan kadagiti elektroniko a word processors a mangsukimat kadagiti panagdeletriaryo, mangaramid ti panagbalbaliw a din ul-uliten ti intero a dokumento, ken ti pay automatiko a panangiprenta kadagiti label ti direksion. Daytoy, nupay kasta, ket adda pagimbaganna ken pagdaksanna. Dagiti mangop-opisina mabalin a nawayawayaanda iti makabannog a trabaho iti opisina, ngem dagitoy kumarkaron ti pannakaipamaysada kadagiti iskrin ti telebisionda.
Iti kasumbangirna, dagiti silicon chips dakkel ti naitulongda iti pannakabalbaliw ti teknolohia ti komunikasion a nakitan daytoy a kaputotan. Ti magasin a basbasaenyo ket naisurat kadagiti iskrin ti kompiuter, nai-typeset babaen iti kompiuter, ken naimprenta babaen iti tulong ti kompiuter. Kinapudnona, babaen iti daytoy naisangsangayan a sistema ti MEPS (Multilanguage Electronic Phototypesetting System) a maipaay iti panagi-typeset ken panagiprenta a tultulongan ti kompiuter, ti Watchtower Society idadauluanna daytoy nga adu a pagsasao a pannakaaramat ti agbalbalinen a gagangay, napateg, ken nausar a kangrunaan nga elemento ti elektroniko a pagibangon—ti silicon chip.