1914​—Pagbalbaliwan a Tawen

DAYTAT’ 75 a tawen a napalabasen itoy a kalgaw idi a ti maymaysa a putok ti nangkettel ti biag ni Archduke Ferdinand iti Austria-Hungary. Maigiddato iti dayta, rinugianna ti agsasaruno a paspasamak a nagbanag iti umuna a sangaglobo a gubat iti planetatayo​—Hulio 28, 1914.

Maulit-ulit nga itudo dagiti mannurat ken historiador dayta a nakaam-amak a gubat (ken ti tawen a nakakita iti ibebettakna) a kas pagbalbaliwan, pagbueltaan, wenno pakabigbigan ti natauan a historia. Pudno kadi a ti 1914 ket napateg a tawen iti sangatauan?

Paliiwenyo ti insurat ni John Wilson iti The Globe and Mail iti Toronto, Ontario, Canada: “Ti Umuna a Gubat Sangalubongan isu ti pakabigbigan iti moderno a historia.” Nupay ti laeng nabatin iti dayta a sangalubongan a gubat isu ti nakaruruoten a trensera, nalati a bala, dagiti tanem ken sementerio, napaliiw ni Mr. Wilson a ti naglabas a tiempo awan ti naaramidanna a mangbalbaliw iti kinapateg ti 1914 a kas pagbalbaliwan a tawen.

“Ti kapanunotan idi panawen Victoria a ti naurnos a panagturong iti mabalin a kasayaatan a lubong narbek iti nakaam-amak a 10 milion a natay,” kuna ni Wilson. “Ti kinapraktikal ken panagduadua timmaud kadagiti rebbek iti Vimy ken Flanders [idiay makin-amianan a Francia ken Belgium]. Nalaklaka ti makilangen kadagiti flappers idi tawen 20’s wenno kadagiti naawanan ti talon a mannalon idi tawen 30’s ngem kadagiti managibangon iti emperio wenno moralists sakbay ti 1914. Ti Dakkel a Gubat ket pagbalbaliwan, . . . a ti sabali a dasig isu ti ganggannaet a napalabas nga agsubli iti historia.”

Ngem ti napasamak idi 1914 ti mangpaneknek iti kasasaadna a pagbalbaliwan a tawen. Ngem imbes nga agbalin a “ti gubat a mangipatingga kadagiti amin a gubgubat” isu a nakairantaanna, ti Gubat Sangalubongan I rinugianna laeng ti baro a kita ti pannakigubat ditoy lubong. Manipud kadagiti beggangna bimtak ti Gubat Sangalubongan II​—sabali manen nga anibersario a maipaay iti 1989. Limapulo a tawenen a napalabas, idi Setiembre 1, 1939, rinaut ti Alemania ti Poland, ket nangrugi ti maikadua a gubat sangalubongan. Babaen ti panangpapatayna iti 55 milion a tattao, pudno a riningbawanna ti Gubat Sangalubongan I ket rinugianna ti baro, nakaskasdaaw a panagamak iti tao; ket dina met impatingga ti gubat. Nanipud idi 1945 adda 150 a gubgubat a nangpapatay iti ngangngani 20 milion a tattao!

Idi 1914 simrek ti sangatauan iti nakaam-amak a panawen. Kas kunaen ti mannurat a ni Wilson: “Nakalkaldaang a lagipen a, kadagiti amin a pagam-amkan iti trensera, ti kagimongan kalpasan ti 1918 ket maseknan iti panangikali kadagiti minatay iti naurnos a linea ket laglagipenda ida. Agpegpeggadtayo iti pammutbuteng ti sangalubongan a pannakadadael a di impagpagarup dagiti soldado a nagtitipon iti Vimy Ridge. No addanto pay sabali a gubat sangalubongan, sinonto ti mangibangon ti pakalaglagipan dagiti minatayna?”

Mabayag pay sakbay ti 1914, dagiti matalek nga Estudiante ti Biblia (kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova) immunan nga itudtudoda dayta a tawen a kas pagbalbaliwan iti natauan a historia. Sigun iti mapagtalkan unay a kronolohia ti Biblia, daytoy intero a sangalubongan a sistema dagiti bambanag simrek iti baro a paset idi 1914, ti mangikeddeng a tiempo a tukoyen ti Biblia a kas “ti maudi nga al-aldaw.”​—2 Timoteo 3:1-5; Mateo 24:1-14.

Nupay kasta, tinandaan ti Biblia daytoy “maudi nga al-aldaw” a saan laeng a panawen iti riribuk. Daytat’ panawen met iti namnama. Imbes a palubosan ti tao a mangdadael iti bagina met laeng iti maudi a gubat sangalubongan, ikari ti Dios ti pannakibiangna ket gubatenna dagiti amin a mangpunno iti daga iti kinaranggas. Amin dagiti igam iti gubat madadaeldanto iti agnanayon. Manipud iti daytanto nga agtultuloyen, isuamin a sangatauan sursuruendanton ti dalan ti talna, saan a ti gubat. (Isaias 2:2-4; Lucas 21:28; Apocalipsis 16:14) Anian a panagbalbaliw! Pudno, daytanto ti kadadakkelan a pagbalbaliwan iti isuamin a natauan a historia.