Naibelleng a Lana—Ti Inaramidna kadagiti Animal
DAGITI natay nga atap nga animal gapu iti naibelleng a lana iti immuna a sumagmamano a bulan ket nakalkaldaang. Kinuna ti maysa a naisangsangayan a report iti The New York Times manipud Alaska: “Madlawen dagiti matmatay manipud kadagiti isla nga asideg iti Valdez, a sadiay rinibribo a seals ti agipaspasngayen kadagiti urbonda kadagiti namulitan nga ig-igid ti baybay, agingga kadagiti adayon a paspaset iti Katmai National Park iti peninsula ti Alaska 500 kilometros iti abagatan a laud ditoy, a sadiay dagiti bald eagle, brown bear ken sea lion makidangdangadangda iti makasabidong a pagtaengan. Dagiti matmatay iti kasasaad iti ekolohia gapu iti naibelleng a lana ket iramanna dagiti nasurok a 20,000 a 30 a kita iti tumatayab, 700 nga otter iti baybay Pacifico ken 20 a bald eagle.” Ti aktual a bilang mabalin a maminlima a daras a nangatngato, sigun iti biologo a mangbilbilang. Kaaduan kadagiti biktima ket saanen a masarsarakan.
Idiay Katmai National Park ti kaaduan nga ayan dagiti brown bears iti lubong. Madanagan dagiti opisiales kadagitoy a dadakkel nga an-animal, a dadduma ket tallo metros ti katayagda ken agdagsen iti 540 kilos. Dagitoy ti agdakiwas iti ig-igid ti baybay a mangan kadagiti nakakaan ti lana a tumatayab ken ikan. “Anianto ti mapasamak kadagitoy nga animal bayat a makagteng ti lana kadagiti taraonda?” pampanunoten dagiti opisiales. Dagiti agila a mangmangan kadagiti natay nga ikan ken tumatayab ket matmataydan. Inanamaenda ti ipapatay kadagiti uso “bayat a ti makasabidong a lana maurnongen kadagiti bitukada.”
Dagiti umasping a pakadanagan ti narikna idiay Kenai Fjords National Park, a sadiay 90 porsiento iti 390 kilometros a makindaya nga igid ti baybayna ti nastreken ti lana. Kinuna ti maysa a biologo iti estado a naidestino sadiay: “Ita a mismo makasarsarakak pay laeng kadagiti natay nga otters iti baybay kadagiti ig-igid ti baybay. Dagiti bald eagles kanenda ida, gapuna makasarsarakak met kadagiti natay a bald eagles. Ditoy maysaak a sientista a kadua ti Ph.D. ket bayat ti panangbuybuyak kadagitoy a nakakaan ti lana a tumatayab a padpadasenda ti tumayab makasangitakon.”
Ginasgasut a dadduma pay ti mabalin nga agsangit ket rinibribo ti kasla makasangit. Dagiti maseknan a tattao agbannogda a mangdalus iti lana tapno saan a makan dagiti tumatayab ken dagiti otters, ngem adu met laeng ti matay. Daytoy ket makaupay a trabaho kadagidiay a maseknan iti pannakaitalimeng iti atap a biag. Ti bilangda dagiti otters iti baybay idiay Prince William Sound ket napattapatta a 10,000 agingga iti 15,000. Pagamkan ti maysa a biologo a dagitoy sanguenda ti naan-anay a pannakapukaw. Ti sabali pay umanamong a dagitoy “naan-anayto a mapukawda.” Dagitoy a pattapatta mabalin a nakalablabes a panagduadua; dadduma a pattapatta a kakatlo ti mapukaw ket dakesen. Kadagiti dadduma a luglugar a saan a namulitan ti lana, adu dagiti otters; kadagiti namulitan ti lana a luglugar, sumagmamanon ti makita. Ti kinapudno ket, awan ti makaammo no mano ribo ti napukaw. No matay dagiti otters iti baybay iti naibelleng a lana, lumnedda iti tukok. Di mabalin a bilangen, basta pattapatta laeng a naibatay iti bumasbassiten a makitkita.
Kaaduan a tattao ti matignay babaen iti ipapatay dagiti rinibribo a tumatayab ken an-animal iti naibelleng a lana ngem mammano a panunoten dagiti babassit ken mikroskopiko a biktima nga agbilang iti minilion, uray pay minilmillion. Dagitoy ket napapategda met ket saan ida a malipatan ti Namarsuada. “O Jehova, anian a nagadu dagiti ar-aramidmo! Nainsiriban ti panangaramidmo kadakuada amin. Ti daga napno iti pagsanikuaam. Addayta ti baybay, dakkel ket nalawa, isu a yan dagiti agkukunolkunol a bambanag a di mabilang, babassit man ken dadakkel nga an-animal.”—Salmo 104:24, 25.
Ti napnot’ lana nga arinsaed a naiwaras iti danum lumned kamaudiananna iti tukok. Sadiay sabidonganna dagiti mokroorganismo, zooplankton, ti pangrugian dagiti agsasaruno a taraon iti nakaad-adu a kita iti atap a biag. Kalpasanna dagiti makasabidong a kemikal makagtengdan kadagiti dadduma a biag, a kamaudianna makagtengen iti tao a mismo.
Ti tao di met mailaksid iti dayta. Isut’ paset dayta, ket adda rebbengenna iti dayta. Daytat’ rebbengen nga inted ti Dios kenkuana, ti Namarsuana. “Iturayanyo dagiti ikan, dagiti tumatayab, ken amin nga atap nga animal,” imbaga ni Jehova iti immuna a tao. Ti tao naaramid a kaladladawan ti Dios, nga addaan kadagiti kababalin ti Dios—kinasirib, pannakabalin, kinahustisia, ayat. Dagitoy a kualidad ti nangkabal kenkuana a mangipaay iti naayat a panangituray iti daga ken kadagiti mulmula ken an-animalna. Ti daga ken dagiti amin nga adda kenkuana naikabilda iti panangaywanna, saan a tapno gundawayan ken dadaelen dayta, no di ket tapno aywanan ken salakniban. (Genesis 1:26-28; 2:15, Today’s English Version) Maseknan ni Jehova iti parparsuana. Maseknantay met kadi? Masapul a maseknantayo, ta inwaragawagna a “dadaelennanto dagidiay mangdaddadael iti daga.”—Apocalipsis 11:18.
[Kahon/Ladawan iti panid 10]
Pannakaseknan ti Dios kadagiti An-animal
Maseknan ti Dios:
“Billit tuleng . . . uray maysa kadakuada saan a matnag iti daga no saan nga ipalubos ni Amayo.”—Mateo 10:29.
Sapulenna ti konsiderasion:
‘Innem nga aldaw agtrabahokanto, ket iti maikapito nga aldaw aginanakanto, tapno ti bakam ken ti asnom aginanada.’—Exodo 23:12.
“Dikanto bosbosalan ti baka no agirik iti naapit.”—Deuteronomio 25:4.
“Dikanto pagarado ti baka ken ti asno nga aggiddan.”—Deuteronomio 22:10.
“No makitam a naitublak a siawit ti asno iti gumurgura kenka, . . . sikanto ti kaduana a di bumurong a mangluk-atto kenkuana.”—Exodo 23:5.
“Asino kadakayo, ti adda . . . bakana a natnag iti bubon, ket dinanto alawen a dagus iti aldaw a panaginana?”—Lucas 14:5.
Ipaayna ti pannakalasat dagiti nadumaduma a kita:
“No maaramid nga addanto iti sangom iti dalan ti maysa nga umok ti tumatayab . . . , dikanto al-alaen ti ina a mairaman ti urbon.”—Deuteronomio 22:6.
Mangipaay iti taraon:
“Ket iti panaginana ti daga agserbidanto a taraon kadakayo, . . . ken kadagiti an-animal nga adda iti dagam.”—Levitico 25:6, 7.
“Ukradem ta imam—isuda mapnekda iti imbag.”—Salmo 104:28.
“Imutektekanyo dagiti tumatayab ti langit, . . . ni Amayo a nailangitan taraonanna ida.”—Mateo 6:26.
Mangipaay iti sirib a kasapulan iti pannakalasat:
“Nagpalaloda a nagsirib: . . . Paaddaenda ti taraonda iti kalgaw.”—Proverbio 30:24, 25.
Sapulenna ti panangipakita iti umiso a panagraem:
“Dika lutuen ti urbon a kalding iti gatas ti inana.”—Exodo 23:19.
[Credit Line]
Ladawan ti Anchorage Times/Al Grillo
[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]
Adayo a kannigid: Urbon ti seal iti igid ti baybay, tallo nga aldawna
Kannigid: Amariliot’ sippitna a loon
[Credit Line]
Ladawan ti Anchorage Times/Al Grillo
Baba: Sea lions
Prince William Sound