Utang! Panagutang—Panagbayad

DANDANI makatawenen nga agasawa ni Lois ken ni Rick. Kas kadagiti adu nga agasawa, tarigagayanda ti dagdagus a maaddaan kadagiti isuamin—ket nalaka dayta! Ti bayad iti TV ket $52 laeng iti binulan, ket no nayonan iti VCR ngumato laeng ti bayad agingga iti $78. Ti baro a muebles ket narigrigat bassit—ti bayadna ket $287 iti binulan. Siempre, dayta dina iraman dagiti kurtina ken ti karpet, a mangipangato iti bayad iti $46.50. Ngem mannakitinnulong ti kompania a tumulong a mangbayad.

Ti aplayans nalaklaka bassit agsipud ta ti paglakuan inawatna ti credit cardda. Iti kasta a pamay-an ti binulan a bayadda ket automatiko, ket saanen a masapul ti panagaplayda iti utang. Nalaklaka pay koma no ti sports car ni Rick ket nabayadanen sakbay ti kasar kas ti implanona, ngem saanna a nabaelan dayta.

Kastoy ti panangibaga ni Rick: “Impagarupko a nakasaysayaat ti panagasawa, ngem kasta unay ti danagko kadagiti utangmi ket basta saan a naragsak.” Immanamong ni Lois ket innayonna pay: “Nakalaklaka ti umutang. Makabayadkaminto pay ngata kadagiti utangmi?”

Daytoy a nakalkaldaang a saludsod ikallanguganna ti parikut a sangsanguen dagiti minilion a pamilia iti kaaduan a pagilian iti lubong. Kinapudnona mammano dagiti tattao nga agbiag a saan a mangibaklay iti dadakkel, no dadduma di magebgeban, a dadagsen ti utang.

Panagutang

Kasano a makautang ti maysa? Simple! Daytat’ pamay-an iti biag. Dagiti gobierno, multinasional a korporasion, babassit a negosio, pampamilia, ken dagiti indibidual ket awatenda amin a gagangay laeng ti utang.

Ti kinatangsit masansan a pataudenna ti utang. Ti utang pataudenna ti rigat. Ti rigat pataudenna ti dadduma pay a rigat. Gapuna kasano ti panagbiag ti maysa iti maysa a lubong a naipasagepsep iti panagutang ken, iti dayta met laeng a tiempo, agtalinaed nga awan utangna?

Nalabit ti umuna a leksion nga adalen isu ti simple a panagkedked iti tagilako. Saan a mabalin a sumrek ti maysa iti ruangan ti kaaduan a pinansial nga institusion a di mapasanguan kadagiti poster a mangituktukon iti utang. Dagiti credit cards nalakada laeng a magun-odan. Kadagiti agsasaruno nga urnos manipud kadagiti dadakkel a managpautang agingga kadagiti mabigbigbig nga institusion iti banko, addada minilion a naballigi, agresibo a tattao nga agpapautang iti kuarta. Kadakuada, ti kuarta ket maysa a tagilako—kas kadagiti groseria—ket ti trabahoda isu ti panangipautang kadakayo. Sursuruenyo ti mangibaga iti SAAN.

Panangtengngel iti Utang

Adda adu a pormula a mangdepinar iti maawat a kaadu ti utang no maidilig iti masapulan. Ngem dagitoy nagdudumadumada ta adut’ awan ti mamaayna. Kas pangarigan, dadduma nga ekonomiko mariknada a ti maysa a pamilia mabalinna a sinanam-ay nga ilasin ti 30 porsiento iti intero a masapulanna a pagbayad iti pagtaengan. Daytoy ket maipaay iti salda wenno abang. Nupay kasta, daytoy a pormula mabalin a saan nga agkurri kadagiti nakapangpanglaw. Gapuna ti kaaduan a pormula ket masansan a saan unay a nalawag. Ti intero a parikut iti panangtimbeng iti utang ket nasaysayaat a mausig iti personal a kasasaad.

Dadduma nga utang mabalin a maawat, ngem daytoy kalikagumanna ti pannakaawat ken ti naannad a panangimaton. Kas pangarigan, kaaduan a tattao dida kabaelan ti gumatang iti pagtaengan a dida makautang. Saan a napudno a panunoten a ti maysa a pamilia masapul nga agnaed iti maabangan a pagtaengan agingga a makaurnongda iti umdas a kuarta tapno makaruarda a gumatang iti balay a bayadanda a dagus. Nalabit a saanto a mapasamak dayta. Imbes ketdi, mabalin a marikna ti pamilia a ti kuarta a pagbaybayadda iti abang mabalin a mausar a pangbayadda iti salda iti maysa a balay. Uray pay no daytoy a plano alaenna ti adu a tawtawen, kunaenda nga ad-adda a praktikal dayta.

No mabigbigtayo a ti gatad ti balay ket agpangatonto bayat ti panaglabas ti tiempo, ngarud nupay no ti bayad iti salda mabalin a nangatngato ngem ti binulan nga abang, mabalin a pagsayaatanto ti pamilia ta mangpatpataudda ti kukuada, nga isu ti gatad ti balay no ikkaten dagiti gastos iti dayta. Ti salda iti balay a nainkalintegan ti gatadna, a nalaka a bayadan, mabalin a maawat nga utang. Kasta met laeng ti makuna kadagiti dadduma a dadakkel, nasken a ginatang ti pamilia.

Dagiti dadduma a kita iti utang mabalin a naan-anay a di maawat. Ti panangtengngel iti utang iramanna ti abilidad nga agkedked kadakuada. Nalabit ti kasayaatan a paglintegan ket: Dika gumatang iti dika kasapulan ken dika kabaelan. Liklikam ti basta rikna a gumatang. Uray pay no kagudua ti presio ti maysa a banag, daytat’ saan a nalaka para kenka no dika kabaelan dayta. Dika umutang a maipaay iti bambanag a kinaluho. Dika agbiahe nga agbakasion no dika kabaelan a bayadan sakbay ti panagbiahem. Aniaman a gatangem masapul a mabayadan iti mabiit wenno kamaudiananna. Nausar dagiti credit card tapno maliklikan ti panangawit iti kuarta ngem dagitoy nakangingngina no mausar a pamay-an iti panagutang ti kuarta.

Panagbayad iti Utang

Dadduma a tattao mabalin a mariknada a ti balakad maipapan iti panangtengngel iti utang ket naladawen maipaay kadakuada. ‘Aglaplapusananen dagiti babayadak ken utangko. Kasano ti pannakabayadko?’ Ti kinapudno ket saan pay a pulos a naladaw ti panangrugi.

Ti umuna nga addang isu koma ti panangipasdek iti agkurri a relasion iti mapagtalkan a banko. No umutangkayo, daytoy ti pakagun-odanyo ti kasayaatan nga interes. No dinakay pautangan ti bankoyo, nalabit daytat’ tumultulong kadakayo. Laglagipenyo, daytat’ agpapautang iti kuarta ket pautangannakayo no daytat’ kasla nainkalintegan.

Maikadua, masapul a rugianyo ti agbayad iti utang iti organisado a pamay-an. Iti papeles, iplanoyo ti mainanama a personal a kuartayo iti uneg ti sumaganad a 24 a bulbulan. Agbalin a napudno. Iramanyo ti tunggal bassit a sapul nga inanamaenyo. Kalpasanna ilistayo ti isuamin a banag a masapul a mabayadan. Iramanyo ti alawans maipaay kadagiti bambanag a dikay pay mapanunot a dagus. Ilistayo dagiti utang sigun iti panagsasarunoda. Kalpasanna bingbingayenyo ti kuartayo a maibatay iti nainkalintegan a pannakabingbingay tapno tunggal utang maipaayan iti pannakabayad. Mangikeddengkayo iti petsa a panangbayad iti tunggal utang.

Mainaig itoy a plano, usigenyo no sadinot’ pangpabassitanyo iti gastos. Ti panangkissay ti utang kanayon a sapulenna ti sakripisio. Ti kadi gastos iti groseria mabalin a makissayan babaen ti itatawar? Ania a nalaklaka a maisukat ti mausar iti panangiplano iti taraon? Mabalin kadi a kissayan dagiti panagbakasion? Mabalin kadi a maibaba ti estandarte ti panagbiag? Mabalin kadi a saan a masansan ti panangtagiragsak kadagiti bambanag a luho? No dadduma kasapulan laeng ti panagbalintayo a saan a naasi iti bagitayo. Dadduma a gastos ti mabalin a maiyakar manipud iti benneg dagiti “kasapulan” a maipan iti benneg dagiti “luho.”

Apaman nga addaankayon iti plano a naisurat iti papel, pakisaritaanyo dayta iti opisial nga agipapautang iti bankoyo. Mabalin nga isut’ maawis no makitana a kayatyo nga ibaklay ti rebbengen. Mabalin nga ipakitana kadakayo no kasano ti panangparang-ayyo iti plano. Mabalin pay nga isingasingna ti panamagkaykaysa iti utang. No kasta, siguraduenyo nga usigen ti interes ken ti kawatiwat ti tiempo ti panangbayadyo iti napagkaykaysa nga utang. Dayta gagangay a kaipapananna ti basbassit a babayadan iti napapaut a tiempo. Ngem dikay koma maallukoy a mangusar iti napagkaykaysa nga utang nga umutang iti ad-adu a kuarta.

Makisarita!

Aniaman a programa ti panangkissay iti utang kasapulanna ti pannakisarita tapno agballigi. Sarungkaranyo wenno awaganyo ti tunggal tao a nakautanganyo iti kuarta. No pagarupenyo a makatulong, ipakitayo kadakuada ti planoyo. Ngem makisaritakayo kadakuada. Laglagipenyo, kayatda a maammuan no ania ti ar-aramidenyo. Kanayon a pakaammuanyo ida. Ti maysa a banag a saan a maibturan ti nagpautang isut’ panagulimek. Ti panagulimek ket dagdagus a maipatarus a kas di panangikankano wenno ti panagkedked pay nga agbayad. Adu a nagpautang ti agidemanda tapno makasingirda gapu laeng ta awan ti nangikankano a nangilawlawag no ania ti mapaspasamak.

Pampanunotenyo kadi ti pannakabankaruta? Kadagiti dadduma a dagdaga, amin a tattao adda kalinteganda a magunggonaan kadagita a probision iti linteg, ngem dayta saan koma a laglag-anen. Ti utang ket maysa a responsabilidad. Adda nairaman a moral nga obligasion. Ti pannakabankaruta adut’ epektona a mangpataud kadagiti parikut kadagiti dadduma. Daytat’ agtalinaed a mantsa iti rekordyo.

Awan pagdaksan ti saanen nga uso a kapanunotan a “panagbayad a dagus.” Kinapudnona, no mabalbalin, ti kasisiriban a kurso isut’ di panagut-utang iti pangrugian pay laeng. Ti utang mabalin a makapapatay a gayonggayong a mangilumlum kadakayo. Pinalubosan ni Rick ken ni Lois ti bagbagida a mailumlum. Masapul a mangaramidda kadagiti panagbalbaliw, ngem iti tunggal addang makalapsutdanto kadagiti utangda.

No nailumlumkayo iti literal a panagreggaay, usarenyo ti aniaman a panaggaraw a kabaelanyo tapno maiyaonyo ti bagiyo. Mabalin a nabannayat, ngem agkurri! Laglagipenyo, kasano man kabayag dayta wenno kasano karigat ti panangaramid iti dayta, adda pagimbagan iti pannakalapsut manipud iti utang.

[Ladawan iti panid 23]

Ti pannakailumlum iti nakaro nga utang ket kasla panangalimon ti gayonggayong