Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Kasta Unay ti Panagduaduak?

“No addaak iti aglawlaw dagiti tattao, kankanayon a madanaganak iti itsurak, ti sawek, ti panagtignayko, ken no aniat’ pampanunoten ti sabali a tao maipapan kaniak. Kankanayon nga agduaduaak.”—Sangapulo-ket-pitot’ tawenna a ni Angelica.

TI KADI panagamak a saan nga agballigi lapdannakayo a mangaramid kadagiti bambanag a pudno a pagay-ayatyo nga aramiden? Agimonkay kadi kadagiti balligi dagiti dadduma? Agdanagkay kadi iti kasta unay maipapan iti pampanunoten dagiti dadduma kadakayo? Dikay kadi makaidna no masabetyo dagiti kabbaro a tattao? Malidaykay kadi no mababalawkayo? Ngarud nalabit sagsagabaenyo ti rigat iti panagduadua. Ngem sadinot’ pagtataudan dagitoy a rikrikna? Kasanot’ panangparmekyo kadakuada?

Agtutubo ken Nalaka a Maapektaran

Umuna, bigbigenyo a dagiti rikrikna iti panagduadua ket unibersal. Datay amin naipasngaytay nga imperpekto ket iti kasta nalakatay laeng a marikna ti kinakapuy ken uray pay ti kinaawan ti mamaayna iti panapanawen. (Santiago 3:2; idiligyo iti Roma 7:21-24.) Nangnangruna ngem dayta, agtutubokayo ken kurang iti kapadasan. Gagangay laeng kadakayo ti pannakarikna iti di pannakaidna kadagiti dikay nakairuaman a kasasaad wenno no makalikagumankay a mangaramid iti banag nga interamente a baro kadakayo.

Kas pangarigan, ibaga ti Biblia kadatayo maipapan ken agtutubo a lalaki a ni Jeremias idi isut’ natudingan nga agbalin a mammadto ti Dios. Nupay no addan iti tawtawen a 20’s, marikna ni Jeremias ti panagduadua maipapan iti abilidadna a mangibanag iti nakaitudinganna, nga ilisina ti bagina babaen ti panagkunana, “siak ubingak.” (Jeremias 1:6) Nalawag, ti agtutubo a lalaki a ni Timoteo nariknana met ti kinakapuyna. Masapul a balakadan ni apostol Pablo a sipaprangka tapno makatulong kenkuana a mangparmek iti panagduaduana.—1 Timoteo 4:11-16; 2 Timoteo 1:6, 7.

Ti libro a Talking With Your Teenager kunaenna a dagiti agtutubo “ket dandani iti depinasion, adda iti nalaka a maapektaran a kasasaad. . . . Madanaganda maipapan iti itsurada, no aniat’ naisaoda, no isudat’ nalatak, wenno nakaay-ayat. . . . Sipapanunotda iti bagida ken nalaka a mababainan wenno malalais.” Masansan a “di natalged ti panagriknada iti kinasiasinoda.”

Ti maysa a rason ket dagiti agtutubo addada iti tengnga ti napartak a pisikal a panagdakkel ken panagbalbaliw. Ni Dr. Betty B. Youngs napaliiwna a “dagitoy a panagbalbaliw, a saan a matimbeng ti [maysa nga agtutubo], ket nakaro, manangkalikagum, ken nakabutbuteng . . . [Ti maysa] a tin-edyer dina makita ti lawag iti pungto ti usok ket awan ti panirpatanna no aniat’ dumteng kenkuana a sumaganad. Gagangay laeng, daytoy a kinakurang iti panangtengngel ti mamataud iti panagduadua ken danag.”

Ti Impluensia dagiti Gagayyem ken ti Pamilia

Ti sabali pay a banag isu ti aglawlaw iti pagtaenganyo. Gagangay, ti pamilia agserbi a gubuayan iti naespirituan a panangiwanwan ken emosional a panangsuportar. (Efeso 6:1-4) Ibilin pay ti Biblia kadagiti nagannak: “Amma, saanyo a sursuronen dagiti annakyo, di la ket ta maupay ti nakemda.”—Colosas 3:21.

Daksanggasat, dadduma a nagannak suronenda dagiti annakda babaen ti kankanayon a panangbabbabalaw, a medmedanda ti kasapulan a komendasion ken panangipateg. Ilawlawag ti sikologo a ni Eleanor S. Field: “Ti panangbabalaw dagiti nagannak masansan nga agturong iti nakaro a panagduadua. . . . Ket no umaw-awatkay pay laeng kadagiti [negatibo] a sasao kas maysa a tin-edyer, daytoy pabilgenna laeng ti panagduaduayo.”

Dagiti kakaduayo mabalin a pakapuyenda met ti panagtalekyo babaen iti kankanayon a panangsursuronda kadakayo wenno babaen ti panangbabalawda iti itsurayo wenno panagtignayyo. Nangnangruna a mababalawkayo no tungpalenyo ti bilin ni Jesus nga agbalin a “saan a paset iti lubong.” (Juan 17:16) “Makaupay dayta!” inlawlawag ti 15-años a ni Andrew. “Padpadasem ti makibagay, ngem padpadasem met ti saan a makibagay. Dikay kayat ti agbalin a nabaybay-an, ngem padpadasenyo a salimetmetan dagiti prinsipio ti Biblia.” Kinuna pay ti maysa a 15-años nga ubing a babai: “Nakarigrigat ta dikay kayat a kunaen dagiti dadduma nga ubbing a nakaskasdaawkayo. Tunggal maysa kayatna nga ayaten ida dagiti tattao.” Ti panangsalimetmet iti umiso a kinatimbeng ket pudno a pannakidangadang. Mabalin a makariknakayo iti panagduadua.

No dadduma, nupay kasta, ti pannakarikna iti panagduadua ket agtaud kadakayo met laeng. “No addaak iti aglawlaw dagiti dadduma a tattao,” impudno ti maysa a 17-años, “mariknak a kasla awan ti mamaayko ta diak ammo nga aramiden ti aniaman a sisasayaat. Gapuna basta kasta unay ti panagduaduak.” Ti kasta a rikna ket mabalin a resulta iti di nainkalintegan a panangipadpadis iti bagim kadagiti dadduma.

Panangparmek kadagiti Rikna ti Panagduadua

Aniaman ti makagapu kadakuada, dagiti rikrikna ti panagduadua ket basta paset iti panagdakkel ket mabalin a pulos a saanto a mapukaw a naan-anay.a Ti nalabes a pannakaseknan iti itsura, reputasion, wenno abilidad mabalin nga agtultuloy a manggunggon iti panagtalek ti maysa uray pay no ti maysa ket maysan a natimbeng a nataengan.

Adu nga agtutubo ti mangpadas a manglimo iti kinakurang iti panagtalekda babaen iti panangiparangarang iti ulbod a kinatured, babaen iti makapakigtot a panagkawkawes, wenno babaen iti iyaalsa. Ngem addada adu a nasaysayaat a pamay-an iti panangparmek kadagidiay a tiempo no mariknayo ti panagduadua.

Bigbigenyo ti Positibo a Kualidadyo: Mabalin a saan a naan-anay ti pigurayo wenno kababagiyo, ngem mabalin a napataudyo dagiti Nakristianuan a kualidad iti “ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinamanangaasi, kinaimbag, pammati, kinaemma, panagteppel.” (Galacia 5:22, 23) Dagitoy a kualidad ket napatpategda ngem ti aniaman a pisikal a kababalin ket matulongannakayo pay a manggun-od iti anamong ti Dios.

Liklikanyo ti Di Nainkalintegan a Panangipadis: Kas ti naminsan a kinuna ni Eleanor Roosevelt, asawa ti maika-32 a presidente iti Estados Unidos: “Awan ti mangiparikna kenka a nababaka no dimo ipalubos.” Ngarud ti Galacia 6:4 mangipaay ti nagsayaatan a balakad, a kunkunana: “Ngem suuten ti tunggal maysa ti aramidna met laeng, ket iti kasta addanto ragsakna iti maipuon met la kenkuana, ket saan a maipuon iti sabali.”

Ti kadi kinapudno a napimpintas ti maysa, nasaysayaat dagiti kawesna, wenno nalalaing ngem dakayo ti mamagbalin kenkuana a nasaysayaat a tao ngem dakayo? Ti kinapudno ket, ti makinruar a buya bassit laeng ti pategna iti Dios. Kuna ti Biblia: “Ta ti Dios saan a kumita a kas iti ikikita ti tao, ta ti tao kitaenna ti akinruar a panagparang, ngem ni Jehova kitaenna ti puso.”—1 Samuel 16:7.

Liklikan ti Silo ti Panagimon: “Ti imon isu ti panagtumoy dagiti tultulang,” ket dayta pataudenna ti panagduadua. (Proverbio 14:30) Sursuruenyo ketdi, ti “agrag-o a kadua dagiti tattao nga agragrag-o” ket pudno nga agragsakkayo kadagiti naaramidanda. (Roma 12:15) No aramidenyo ti kasta, dagiti dadduma saandanto nga agsao kadagiti negatibo a sasao maipapan kadagiti panagballigiyo.

Makikaduakayo kadagiti Sabali a Tattao: Napaliiw ni Dr. Allan Fromme a “dagiti tattao a nasayaat ti ladawanda iti bagida met laeng tagiragsakenda ti maysa a kita iti talna, ta naipamaysada kadagiti dadduma . . . Dagiti tattao a nakapuy ti panangmatmatda iti bagbagida ket baludda ti bagida a mismo. Naserraanda iti agtultuloy a panangpampanunotda iti bagida met laeng.” Lisianyo dayta a nakaibaludan babaen ti ‘panangkita, saan a ti personal a pagimbagan, no di ket ti personal a pagimbagan dagiti sabsabali.’ (Filipos 2:4) No ad-adda a makikaduakayo kadagiti dadduma, ad-adda a dikayto agdanag maipapan iti rikriknayo a panagduadua.

Dikay Ikankano dagiti Panangbabalaw: “Dika ikankano dagiti amin a sasao a naisao,” nangnangruna no basta imammamegdakayo laeng. (Eclesiastes 7:21) Iti kasumbangirna, no ti pammabalaw ket nainkalintegan, sapulenyo ti panangiyaplikaryo iti dayta. “Ti nasirib a tao dumngeg koma ket dumegdeg ti pannakasursurona . . . Ngem dagiti maag laisenda ti sirib ken sursuro.” (Proverbio 1:5, 7) Mabalin nga agkurangkayo iti maysa a paset, ngem daytat’ saan a mamagbalin kadakayo nga awan ti mamaayna kas maysa a tao.

Ania ngay, no ti pammababalaw ket aggapu kadagiti dadakkelyo? Rebbengen dagiti dadakkelyo ti mangdisiplina kadagiti annakda. (Efeso 6:4) No mariknayo a nalabes dayta, di nainkalintegan, wenno makapabain, nalabit mangpilikayo iti nakalma a kanito a pakisaritaanyo dagiti bambanag kadagiti dadakkelyo ket ipakaammoyo no kasano ti panangapektar dagiti sasaoda kadakayo.

Mangikeddengkayo iti Mabalin a Gun-oden a Kalat: Saan a kasapulan nga agbalinkayo a valediktorian tapno agbalinkayo a nasayaat nga estudiante wenno maysa nga atleta iti Olimpiada tapno tagiragsakenyo ti panagay-ayam. “Kadagiti napakumbaba adda ni sirib,” ket ti kinaemma kaipapananna ti panangammo ti maysa kadagiti limitasionna. (Proverbio 11:2) Kaskasdi, dikay ikeddeng dagiti nakababbaba a kalat gaput’ panagamakyo a dikay agballigi. Ti di panagballigi mabalin nga agserbi a pamay-an iti pannakasursuro. Ta kalpasanna, nasursuroyo ti nagna babaen ti panangparmekyo iti pannakatumba!

Dikay Mabuteng a Maiduma: Dagiti agtutubo a mangipalubos a tenglen dagiti kapatanda ti panagsaoda, panagkawesda, ken panagay-ayosda ket kasla da ad-adipen (Roma 6:16) Imbes ketdi, mabalinyo ti “agpaadipen ken ni Jehova.” (Roma 12:11) No surunendakayo gapu iti panagaramidyo iti naimbag, maliwliwakayo iti pannakaammoyo a ti natured a tignayyo mangiyeg iti rag-o iti puso ti Dios.—Proverbio 27:11.

Dagitoy a singasing awan duadua makatulong. Ngem dikay inanamaen ti pannakarikna iti panagtalek iti agpatnag. Aganuskayo. Inanamaenyo ti pannakapaay, ket padasenyo a di kaasian ti bagiyo met laeng. Iti umiso a tiempo mariknayonto nga ad-adda ti panagtalekyo ngem idi.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Mabalin a patauden dagiti nagannak ti panagduadua babaen ti panangikedkedda iti panangidayaw ken babaen ti nalabes a panangbabalaw