Point Lobos—Dramatiko a Nagsabatan ti Daga ken Danum
SAAN laeng a dramatiko. No dadduma daytoy a panagsabet ti daga ken danum idiay Point Lobos ket nakarangranggas! No atab ken napigsa dagiti angin nga agpaigid iti baybay, umadu dagiti dadakkel a dalluyon ket agtupakda a kellaat kadagiti nabato a rangkis. Babaen iti gumluong a timek, pumsuakda iti 12-15 metros iti tangatang. No mapasamak daytoy, agdardaras dagiti bisita a mapan idiay Sea Lion Point tapno kitaenda ti pabuya. Aglilineada agingga iti kaasideg a maituredda, a masmasdaawda bayat ti panagtupak ti tunggal dalluyon iti rangkis. Gaput’ maragsakanda iti daytoy a panangipakita iti pannakabalin bayat a tinontonelada a danum ti pumsuak nga agpangato iti tangatang, dida ikankano ti arbis a maiparsiak a manglapunos kadakuada. Agingga a narungsot dagiti dalluyon, di kayat dagiti agbuybuya ti pumanaw.
Ngem masapul a pumanawda, ta ad-adu pay ti makita idiay Point Lobos. Nakaad-adu dagiti pakaawisan, ta daytat’ maysa kadagiti rason no apay a ginatang ti Estado iti California dayta idi 1933 ket pinagbalinna a reserba ti estado. Ti sabali pay a rason, ti kangrunaan, isut’ panangitalimeng iti nakapimpintas nga alamo ti Monterey. Gagangay nga agtubo daytoy idiay laeng Point Lobos ken ti asideg a Monterey Peninsula. Iti igid dagitoy rangrangkis a tumannawag iti Baybay Pacifico, ti alamo ti Monterey ti dandani mapukawen.
Sakbay ti panagbalinna a reserba ti estado, ti Point Lobos napnuan kolor ti historiana. Iti adu a siglo kinolekta dagiti Indians dagiti kappona ket nagkampoda kadagiti saan a naarado a dagana. Idi naladawen a 1700’s ken nasapa a paset iti 1800’s, daytat’ nagbalin a pagpasturan dagiti dinguen. Dagiti Portuguese addaanda iti estasion iti panaganop iti balyena sadiay manipud 1861 agingga iti 1884. Kalpasan dayta, dagiti mangngalap a Hapones nagkalapda ken nagidelatada iti abalone isu a nagipatulod kadagiti ginasgasut a ribo nga abalone iti Dumaya. Ti panangtagikua iti daga masansan ti panagbalbaliwna—naibaga kadakami iti naminsan, bayat ti panagay-ayam iti baraha.
Dagiti Desdes
Ti iseserrek iti Point Lobos State Reserve ket manipud iti Haywey 1 iti Kosta ti Pacifico, 16 kilometros iti abagatan iti Monterey, 5 a kilometros iti baba ti Carmelo. Mammano dagiti kalsada iti reserba. Dagitoy agturongda kadagiti tallo a kangrunaan a pagparadaan, ket manipud sadiay agwarasen dagiti desdes a sumrek iti kakaykayuan ti saleng ken alamo. Maysa a desdes a 10 kilometros ti kaatiddogna surotenna ti igid ti baybay iti reserba, nga agsinsinubblat nga umangpir iti igid ti nangato a rangkis tapno mangipaay iti nakaskasdaaw a buya iti agburburek a baybay iti baba, ken sumalog iti igid ti danum tapno ipannaka iti libtong a pinunno ti atab a napnapno iti biag—dagiti anemone iti baybay, maratangtang, kappi, starfish, kappo, berde ken nalabaga nga algae, ken adu a dadduma pay a parparsua. Agsardengkayo ken agparintumeng a mangsirip kadagitoy a makaparagsak nga agnanaed iti batbato a parsua. Ngem agalertokayo! Dagiti di mapupuotan a dalluyon pagay-ayatdat’ mangbabasa kadakayo!
No surotenyo ti desdes nga agturong iti Bird Island, kumitakayo iti kolor jade a berde a dandanum iti China Cove, a naisaad iti baba a kasla bato ti alahas a nanglikmut iti naparsed a rangkis. Dagiti dalluyon siaalumamay nga agbettak iti bassit a nadarat nga igid ti baybay iti maysa a pungto, a sadiay dagiti agbalbaliw ken aglanglangoy tagtagiragsakenda ti nalamiis a danum ken kalpasanna agbilagda iti nabara nga init iti nalinongan nga igid ti baybay. Dadduma pagay-ayatda met daytoy a pagragsakan—dagiti adda iti igid a foca a nakailad kadagiti batbato tapno agbilag iti init.
Agtultuloy ti desdes agingga nga addakayon iti sibay ti Bird Island, a sadiay dagiti tumatayab iti baybay aguurnongda a ginasgasut ti bilangda. No panawenen ti panagumokda, dagiti catili okupadodan nga agtayabtayab nga addaan kadagiti agbitbitin nga aragan kadagiti sippitda, a mangibangon kadagiti umok nga agaasideg ta pagarupem a dagitoy dagiti managtarimaan nga agleletlet kadagiti balbalay. Dagiti pelicano umay ken pumanawda nga agkalkalap, nga agbatokda iti baybay no makitada ti pangmalmanda nga aglanglangoy iti baba. Dagiti garceta iti baybay agtayabda ken sumippayotda a maragragsakan iti kasta unay ta agimonka agsipud ta addaka iti daga.
Ti Desdes iti Kakaykayuan ti Alamo, nga agsikko a sumrek iti maysa kadagiti dua a nabatbati a grupo ti basta timmubo nga alamo iti Monterey, isu ti paborito dagiti adu a bisita. Manipud iti rangkisna, makita dagiti nakaskasdaaw a buya iti baybay. Dagiti nalabaga nga algae ti nangabbungot kadagiti batbato ket dagiti puon dagiti kaykayo sarangtenda ti nabasa nga angin iti baybay. Dagiti aplat ti nangabbungot kadagiti sangsanga ti saleng ken alamo. Iti kakaykayuan, mabalin a makita ti nangisit-ipusna nga ugsa—masansan dagiti inna nga addaan kadagiti urbon ti agar-arab kadagiti ruruot. Manipud iti murdong daytoy a peninsula, mabalin a makita ti dapuen a 40-tonelada a balyena a mangipugso ti danum ken no dadduma sumang-at pay bayat ti ilalabasda iti Point Lobos iti 16,000 kilometros nga agpapan ken agsubli nga iyaakarda nga agturong iti Baja California iti Disiembre ken Enero tapno agputot ken agipasngay, ket agsublida idiay Bering Sea iti Marso ken Abril tapno manganda.
Dagiti Sea Otters
Ngem dagiti kalalatakan nga animal ket saan a dagitoy agnanaed iti baybay a dadakkel nga animal nga agdaldaliasat a sumang-at iti baybay. Ti saludsod a kankanayon a mangngegan dagiti rangers ket: “Sadinot’ yan dagiti sea otters?” Gagangay nga addada kadagiti tumtumpaw nga aragan iti baybay. Dagiti bisita nga addaan kadagiti larga-bista pendaenda a kitaen dagitoy a luglugar tapno makitada ida, ket buyaenda ida a bumatok a maipaay iti pangmalemda. Dagiti taraonda ket isu dagiti pagay-ayatda a kappo, kappi, mellet, pusit, kurita, abalone, ken maratangtang. Ti lamisaanda isut’ maysa a bato a pangisadaganda iti barukongda, isu a pangitupaanda iti kanenda a kappo tapno alaen ti lasagna iti uneg. No saanda a mangmangan, mabalin a matmaturogda, a nabalkot iti aragan tapno saanda a maiyanud. Wenno mabalin nga adda ina nga adda anakna iti barukongna, a mangsagsagaysay wenno mangpakpakan iti dayta. Ti anak maipasngay iti danum, agnaed iti danum, ngem sursuruenna ti aglangoy. Ngem saan a malmes—dagiti urbon a sea otter gagangay a tumpawda.
Ti kasla tsokolate a kolor ti dutdot ti sea otter—masansan dapuen wenno puraw iti aglawlaw ti ulo dagiti nataenganen—ket napino ken napuskol. Iti estasion a pagimpormaran iti asideg ti Sea Lion Point, adda lalat ti sea otter. Iyaprosyo dagiti ramayyo iti dayta. Riknaenyo ti kasla seda a kinalamuyotna. Daytoy a nakalamlamuyot a dutdot ti dandani nangpukawen iti otter. Mamindua a kas ti kapuskol iti dutdot ti fur seal, ti dutdotna addaan iti 100,000 a buok iti tunggal centimetro kuadrado, agarup 800 a milion amin. Nupay kasta, ti otter dina laeng pabaraen ti bagina babaen iti dutdotna. Busbosenna dagiti adu nga or-oras a mangdildilpat iti dayta tapno serraan ti angin kadagiti dutdotna, ket daytoy nga angin ti mangserra iti kudil ti otter manipud iti nalamiis a danum. Naisangsangayan, naamo, saan a nauyong—awan duadua a ti sea otter ket pagay-ayat dagiti bisita!
Ti Reserba a Natinep ti Danum
Dagitoy a desdes ti mangiturong kadakayo iti 224 hektaria a Point Lobos. Ngem dagitoy a hektaria saan amin a paset iti Point Lobos State Reserve. Dagitoy saan pay a kagudua dayta. Tallo gasut nga hektaria ti natinep iti danum. Alaenyo ti kalsada a sumina nga agturong iti paradaan ti Whalers Cove, a sadiay makakitakayo kadagiti agbatbatok a nabbasa dagiti kawesda ken alikamenda iti scuba a sumsumrek iti umuna a reserba a natinep iti danum idiay Estados Unidos. Naipasdek idi 1960, daytat’ maysa kadagiti kabaknangan a natinep ti danum a pagbiagan dagiti animal ti danum idiay California ket daytat’ naan-anay a salsalakniban ti linteg ti estado. Daksanggasat, dagiti pagsidsiddaawan iti daytoy a natinep iti danum a lubong ket saan nga agpaay kadakayo—malaksid no napalubosankayo a mangisuot iti pagbabasa ken alikamen ti scuba tapno sukimatenyo ti kaunegna.
Maysa a folder a naited kadakayo iti pagserkan ti reserba ti mangibaga no aniat’ mapalpalabesyo: “Iti nalidem a lawag iti 30 metros a kaaraganan, dagiti animal nga awanan kadagiti dori ken dagiti mulmula nga awanan kadagiti ramut pataudenda ti maysa a lubong iti nabnabiag a kolor. Dagiti lingcod, cabezone ken ti rockfish aglangoyda nga umuneg a din makita. Ti di namnamaen a panagparang ti foca, maysa nga otter, wenno balyena ti mangpapartak ti pitik ti puso.” Maysa nga agnanaed kadagitoy a kaunggan a mabalin a mangpasardeng ti panagbitik ti pusoyo iti maminsan isu ti kadadakkelan nga starfish, ti bat star, agingga iti 1.2 metros ti kaakabana! No kasano nga addaanka iti giya no magnaka iti dalan kadagiti dagdaga iti Point Lobos, dagiti agbatbatok addaanda iti mabalin nga ibatok a libro nga addaan 38 a de kolor a ladladawan a mangilasin kadagiti biag iti baybay.
Ti Point Lobos ket maysa a lugar iti naulimek a panagmennamenna. Babaen kadagiti nasurok a 300 a kita iti mulmula ken 250 a tumatayab ken babassit a kita dagiti animal, awan ti pagkurangan dagiti material: dagiti atitiddog a kolor kape nga aragan a nagsayaatan ti panagarkona a nangabbungot iti rabaw ti baybay iti Bluefish Cove. Dagiti lilac nayonanna pay ti bangloda iti naapgad nga angin iti baybay. Dagiti bulong ti sage a kunesen dagiti ramramayyo isut’ mangiruar iti nasagangasang a banglo. Dikay ar-aramiden daytoy iti nasileng a bulong ti makasabidong nga oak a nanglinea iti desdes. Apay a nabaybay-an ditoy ti makasabidong nga oak? Daytoy ti pagtaengan a maibagay kadagiti babassit a tumatayab ken animal. Ti Lobos ti pagtaenganda, saantay a pagtaengan.
Ti nasinggit a kanta iti puraw-koronana a billit tuleng, a naalumamay a maulit-ulit bayat ti panagtugawna iti kangangatuan a sanga ti sagebrush. Ti nasinggit a timek ti nangisit nga oystercatcher bayat ti panagtarayna nga agkarayam iti kabatbatuan iti igid ti baybay, ti panagtaol dagiti sea lions mangipaayda iti ungor a di maliklikan. Ket kankanayon a mangyeg ti mangusar iti alikamen a sea otter a mangluklukat kadagiti kappo iti bato a nagsadagan ti barukongna. Ken tagiragsaken manen ti naulimek a timek ti dalluyon wenno ti kinadalegna kadagiti batbato no daytat’ nadaleg.
Daytat’ lugar a pagpanunotan. Lang-abenyo ti angin ti baybay. Magnakayo a siinayad iti desdes. Maaddaankayo iti tiempo nga agpennek iti kasasaad. Mangurnongkayo kadagiti pakalaglagipan. Agpennekkayo iti kasasaadna.
Mabalin a kunaenyo nga aglablabes a panangidayaw ti deskripsion ti artist a ni Francis McComas iti Point Lobos a kas “ti kadadakkelan a panagsabet ti daga ken danum iti lubong.” Ngem kalpasan ti sumagmamano nga aldaw a pannagnayo iti desdes, a manglanglang-ab iti naapgad nga angin iti baybay, umim-imdeng iti timtimekna, mangkitkita iti buybuyana, agpempennek iti intero a kinatalna ti di pay naas-asak a kinapintasna, mabalin a pagarupenyo a ti panangidayawna ket saan a nakalablabes.
Di mailibak, ti Point Lobos ket maysa a tunika iti di agtutunos a nerbio, makapagin-awa a sapsapo iti espiritu, maysa a sagut iti kinaarte ti Nangaramid, ni Jehova a Dios.
[Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]
Makinngato a Kannigid: Ti Tuktok Makinngato a Kannawan: Sea otter iti Umabagatan
Makintengnga a Kannigid: Ti kasla jade-a-berde a dandanum iti China Cove
Makintengnga a Kannawan: Half-moon nga ikan iti kaaraganan
Makimbaba a Kannawan: Angin ken danum imbatida ti rekkada kadagiti sandstone