Nasursuromi nga Ibturan ti Panagkissiw
Nariingak gapu iti agngadal a panagikkis. Limmagtoak sakbay a mabibigbigko a daytat’ naggapu iti asawak, ni Sandra. Isut’ agpigpigerger iti kama, nga agbuligawgawen dagiti matana, ket saan nga agang-anges. Limmitemen dagiti bibigna, ket rimmuar ti dara iti ngiwatna. Pagarupko a matayen. Tinungpak ti rupana, a pagarupko a mapasublik ti puotna. Nagtultuloy ti panagpigergerna, gapuna tinarayko ti telepono ket inawagak ti doktormi. Ilawlawag ti asawak no aniat’ napasamak.
IDI nariingak iti dayta nga agsapa, nangngegko dagiti pagas a timek, ket awanak iti kamak. Basta nagkidemak, nga immimdeng. Nangngegko ti timek ti asawak, agraman ti timek ni nanangko ken ti doktor. Aniat’ napasamak?
Immulagatko ti matak ket nadlawko ti pannakaseknanda. Idi pinadasko ti agtugaw, ti nakaro a sakit ti ulo ti nangibaga kaniak a ti pakaseknanda ket siak. Kastat’ panangrugi ti panagkissiw iti pamiliami, wenno ti maawagan itatta a kellaat nga atake. Idi, idi 1969, ti asawak ken siak ket agtawenkam laeng iti 23.
Nabalbaliwan dagiti Kalat iti Biagmi
Napadakkelak kas maysa a Saksi ni Jehova ket rinugiak ti nakiraman a kadua dagiti dadakkelko iti trabaho a panangasaba iti publiko idi agtawenak iti lima. Bayat ti panangbuyak iti panagbautisar ti maysa kadagiti estudiantek iti Biblia, inkeddengko ti kalat nga agbalin a misionero. Bayat dagiti panagbakasion iti eskuela, agpayunirak, kas ti pangawagtayo iti amin-tiempo a ministerio. Idi nagraduarakon manipud iti high school idi 1964, dagus a rinugiakon ti nagpayunir.
Idi nangngegko a mangipaay ni David kadagiti nagsayaatan a palawag iti Biblia ket naammuak a tarigagayanna met ti maysa a karera iti naisangsangayan a panagserbi ken Jehova, pugtuanyo no aniat’ napasamak. Nagasawakamin, ket nagkaduakami a nangtagiragsak iti naballigi unay a panangtulong kadagiti dadduma a makaammo kadagiti daldalan ni Jehova.
Mapanunotyo kadi ti ragsakmi idi Abril 1970 idi makaawatkami iti imbitasion iti Watchtower Bible School of Gilead maipaay iti panagmisionero? Sinuratanmi dagiti aplikasionmi. Iti surat a naipakuyog iti aplikasionko, dinakamatko a nupay diak marikna dayta a pakaseknan, nagsagabaak iti dua nga atake idi napalabas a tawen. Di nagbayag immawatkamin iti naasi a surat a mangibagbaga kadakami a no agatakeak iti uneg ti tallo a tawen, saan a nainsiriban ti panangibaon kadakami iti ganggannaet a pagilian. Iti sumagmamano nga aldaw, nagatakeak manen.
Gapu ta saanko a nabaelan ti napan idiay Gilead, inanamaenmi ti makapagtrabaho idiay hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Nueva York. Kamaudiananna nagaplikarkami iti dayta a kalgaw iti maysa a gimong nga inaramid ti agdama idi a presidente ti Watch Tower Society, ni Nathan Knorr. Bayat ti pananginterbiuna kadakami, siaanus nga inlawlawagna no apay a ti trabaho idiay Bethel ket narigat para kaniak. Inlawlawagna a masapul a saanak nga agatake iti uneg ti tallo a tawen sakbay a maawatak maipaay iti panagserbi idiay Bethel. Nupay kasta, innalana dagiti aplikasionmi ket imbulsana ida. Iti uneg ti innem a lawas nakaawatkami iti pannakaituding nga espesial payunir nga agserbi idiay Pennsylvania.
Narigat ti Panangibtur iti Kissiw
Iti pangrugian adu a bulbulan ti baet dagiti panagatake, ngem idin nagbalinen a masansan. Diak pay nakakitkita iti kasta unay a panagkissiw; ammok laeng ti riknana. Umuna kasla agar-arapaapka—ti apagkanito, di agtutunos a rikna a mabalin nga ipadis iti rikna a mapadasan no napartak a lumabaska kadagiti naintar a kaykayo a masilnagan ti init. Agpaut daytoy iti apagbiit, ket kalpasanna maawanen ti puotko.
Mariingakto nga agsakit ti ulona; makapanunotak, ngem diak maibaga ti pampanunotek—nariro. Diak met maawatan ti sao. Dagitoy nga epekto mapukawdanto iti sumaganad a sumagmamano nga or-oras. Nupay kasta, makaupay ken nakababain no dadduma ti mariing iti naiduma a lugar ket maibaganto a nagkissiwak manen, nangnangruna no addakami iti maysa a Nakristianuan nga asamblea.
No aywanannak ti maysa a tao nga awan kapadasanna wenno no agmaymaysaak bayat ti panagatakek, makagatko ti sikigan ti ngiwatko ket masansan a makagatko ti dilak. Ngarud alaenna ti adu nga al-aldaw nga agimbag ti ngiwatko. Nasigo unay ni David a mangaywan kaniak, gapuna nasaysayaat no isut’ kaduak. Ammona a masapul nga adda ikabilna iti ngiwatko tapno salakniban dayta. Ta no saan daytat’ lumteg iti adu nga al-aldaw, wenno dakdakes pay, mabalin a maangsanak.
Maysa a natalged a salaknib ti ngiwat ti kasapulan. Nasapa a nadiskubre ni David dagiti babassit a libro, kas iti Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana, a naan-anay a kadakkel ket kankanayonda a magun-odan. Adda adu a babassit a libromi nga addaan kadagiti marka ti ngipenko iti sulina.
Aniat’ Makagapu?
Dagiti panagatake mabalin a sintomas dagiti adu a parparikut iti salun-at. Dagiti maseknan a gagayyem mabalin a mangkartibda kadagiti artikulo maipapan iti panagbuligawgaw ken no kasano a patauden daytoy ti di nalinteg a dori, ti di panagtimbeng dagiti bitamina wenno mineral, ti di panagtimbeng dagiti hormone wenno ti hypoglycemia, uray pay dagiti parasito. Sipapasnek a pinadasko dagiti amin a naitukon a remedio. Napanak kadagiti adu a kita iti doktor ket nasukimatak a namin-adu. Naammuanmi laeng a naisangsangayan ti kinasalun-atko, kaskasdi nagtultuloy dagiti panagatake.
No agatakeak manen, masansan a kunaen ti pamiliak ken dagiti gagayyemko: “Masapul nga aywanam a naimbag ti bagim.” Kamaudiananna daytoy ti nangpasakit ti nakemko. Kasla adda ar-aramidek a mangpataud iti panagatakek; kaskasdi ar-aramidek ti amin a kabaelak a mangaywan iti salun-atko. No subliak ti nalikudak, mabigbigko a ti riknada ket gagangay laeng a rikna. Dagitoy, kas kadakami, marigatanda a mangawat iti kissiw. Kas ken apostol Pablo, narigatanak a nangibtur iti “siit iti lasag.”—2 Corinto 12:7-10.
Kalpasan ti pannakaipasngay ti damo nga anakmi idi 1971, simmardengak a nagpayunir, ket inkeddengmi ti mapan iti maysa a neurologo. Naulit dagiti panangsukimat. Umuna, naaddaanak iti brain scan tapno ikeddeng no adda tumor iti utek. Awan ti tumor. Kalpasanna adda ti electroencephalograph a nangrukod kadagiti allon ti utek. Para kaniak, adda nakakatkatawa iti panangsukimat.
Naibaga kaniak a diak unay matmaturog iti rabii sakbayna ken diak uminum iti pangpasaranta. Iti sumaganad nga aldaw, bayat ti panagiddak iti nakadapdaplat, di komportable a kama iti nalamiis a kuarto, naikabit dagiti electrodes iti rupak, iti tuktokko, ken kadagiti pay lapayagko. Kalpasanna pimmanaw ti teknisian iti kuarto, ineddepna ti silaw, ket imbagana a maturogak! No agkutiak uray bassit laeng, isut’ agsao babaen iti speaker, a kunkunana: “Pangngaasim, dika agkutkuti.” Uray pay kadagita a kasasaad, nakaturogak! Kanayonnak nga angawen ni David, nga ibagana a makaturogak iti sadinoman, iti aniaman a tiempo.
Dimteng ti resita. Nasarakan ti bassit laeng a pannakadadael ti utek iti makinsango a temporal lobe. Ti mabalin a makagapu isut’ narigat a panagpasngay wenno ti nakaro unay a gurigor bayat ti sumagmamano pay laeng a bulan ti panagbiagko. Napagsaludsodan dagiti dadakkelko, ket nasaem daytoy kadakuada. Kunada a mabalin a dagitoy a dua ti mabalin a makagapu. Ti kita ti panagkissiw a sagsagabaek, naammuanmi, ket saan a natawid.
Ti Pannakidangadang a Mangtengngel iti Dayta
Itan nangrugin ti adu a tawen a para kaniak ket maysa a nakabutbuteng a porma iti panangagas, ti panagtomar iti droga. Dakes ti epekto ti droga idi damo, ket ti maikadua basta di nagepekto. Ti maikatlo a droga, ti Mysolene, limitado ti balligimi a nangtimbeng iti panagatake. Daytat’ maysa a nakapuy laeng a pangpakalma, ngem lima a tabletas iti inaldaw ti kasapulan. Nadlaw dagiti dadduma ti epekto ti droga kaniak, ngem di nagbayag maibturakon dayta. Adda pulserasko a mangilasin kaniak a maysaak a kissiw ket dayta ti manginagan iti droga.
Nabayag a diak nagatake ket nakagun-odak manen ti lisensia nga agmaneho. Nakapatpateg kaniak ti pribilehio nga agmaneho, ta agnanaedkam idin iti away, ket kayatko manen ti agpayunir. Ngem idi sisasaganaakon a mangrugi, idi otonio ti 1973, naammuanmi a masikogak manen iti sabali nga anakmi. Gapuna diak nagpayunir, ngem imbes ketdi inkeddengmi ti umakar iti maysa a bassit a kongregasion idiay Appalachian Ohio a sadiay kasapulan dagiti pamilia. Nagnaedkami iti maysa a bassit nga ili iti 4,000 a sadiay awan idi dagiti Saksi ni Jehova.
Di nagbayag kalpasan ti yaakarmi sadiay, napanak kadagiti nadumaduma a neurologo. Nupay no diak nagbuligawgaw wenno diak naawanan ti puot, kaskasdi nga adda pay laeng saggabassit a panagatakek a mabalin a mangriro kaniak. Innayon ti doktor ti maikadua a droga, ti phenobarbital, iti tumtomarekon. No gupgopen, agtumtomarak iti siam a tableta iti inaldaw.
Makapaleddaang kaniak a pagsaritaan dagiti dua a sumaganad a tawen, ket gapu iti nakaam-amak nga epekto ti droga kaniak, diak sigurado no madeskribirko a naimbag dagiti bambanag. Palubosandak a mangibaga a ti Filipos 4:7 ti nagbalin a paboritok a kasuratan. Kunaenna: “Ti talna ti Dios a daeganna ti amin a pannakaawat aywanannanto . . . dagiti panunotyo.”
Pinabannayat dagiti droga ti panagsaok ken panagtignayko ken inapektaranna ti memoriak. Nagbalbaliw met ti personalidadko, gaput’ malidlidayak ken makapungtot iti kaaduan a tiempo. Marikna ni David nga isut’ maat-atake, ket nasken ti panagkararagna tapno di makasungbat iti di nasayaat a kababalinko. Malaksid iti dayta, adda aywananmi a di pay ages-eskuela. Makaparegta dagiti lokal a panglakayen iti kongregasion kadakami no dakami ti malmaldaang unay.
Idi primavera iti 1978, inkeddengko, a maibusor iti nasaysayaat a pangngeddeng ni David, ti mangisardeng ti panagtomar iti agas. Kasapulak ti kasta unay ti pannakabang-ar. Siaannad, ginuduak ti tunggal tableta iti tunggal dua a lawas. Kasla nariingak. Maragsakanak. Ti langit, siguradoak, ket naas-asulen.
Nagtultuloy a diak nagatake, gapuna rinugiak ti nagpayunir idi Setiembre 1, 1978. Kasta unay ti panangitangtangsit ni David kaniak, ket maragsakanak. Bueno, naurnong dagiti pangpakalma iti bagi, gapuna alaenna bassit ti tiempo sakbay a mapukaw dayta. Ti maikadua a lawas ti Oktubre, kalpasan laeng iti innem a lawas a panagpayunir, kimmaro iti kasta unay ti panagbuligawgaw, ket tallo nga aldaw laeng ti baetda! Kalpasan ti maikalima, napankami iti neurologo.
“Nasaysayaat ti matayen ngem ti agtomar iti droga,” imbagak kenkuana.
“Ket matayka,” kunana, “no dika agtomar kadakuada! Ket anianto ti mapasamak kadagiti annakmo a babbai?”
Panangsursuro a Mangibtur iti Dayta
Rinugiak ti nagtomar iti sabali a droga, ti Tegretol, iti dayta a lawas. Masapul ti lima a tabletas a 250 miligramo iti inaldaw tapno lapdan ti panagatake. Daytoy a droga, nupay kasta, ket naiduma kadagiti dadduma a tinomarkon. Saan a maurnong iti bagi, ket dina met balbaliwan ti panagpampanunotko.
Iti sumagmamano a tiempo, nupay kasta, diak makamaneho. Ket agnanaedkami iti lugar a naiputputong kadagiti makaikuyog kaniak iti panangasaba iti tengngat’-lawas. Mariknak a naabakak. Pinaregtanak ni David babaen ti panagkunana: “Apay dika urayen ti primavera sakanto agsardeng nga agpayunir? Dika dagus nga agsardeng itatta.”
Determinadoak a mangkita no bendisionan ni Jehova ti panangikagumaanko no subokek. Nagbalin a napateg kaniak ti Un-unnoy 3:24-30. Adda banag a ‘naipabaklay kaniak,’ ket “ipakitakto nga agurayak.” Kasta met, naiduman ti panangmatmatko iti panagtomar ti agas, kas gayyem.
Itan ages-eskuelan ni Cara, ket ni Esther uppatnan. Gapuna ni Esther ti parehak a payunir. Magnakami a kanayon, a lumasat iti nalam-ek a niebe ken ibturan ti lamiis. Idi primavera ammon ti intero nga ili no siasinokami.
Iti dayta met laeng a tiempo, siaannad a nagtomarak ti agas. No nakaas-asideg ti panagtomarko, nakaro ti panagdoble ti panagkitak. Nupay kasta, no malipatak uray ti dua wenno tallo a pildoras, adda kasta unay a panagatakek. Iti umuna a tawen, masukimat ti darak iti tunggal tallo agingga iti innem a lawas tapno masigurado a ti agas di mangpataud iti nakaro a dakes nga epekto.
Napateg para kadagiti agkissiw ti mangsalimetmet kadagiti inaldaw nga ar-aramidda—pannangan, pannaturog, ken dadduma pay—iti nasayaat nga eskediol, ket naannadak a mangaramid iti daytoy. Agingga iti umuna a kalam-ekna, sinalimetmetak ti orasko iti kinapayunir. Kabayatanna, natengngelen dagiti panagatake, ta makapagmanehoak manen, ket naitultuloyko ti nagpayunir agingga itatta.
Nagraduaren ni Cara iti high school ket agpaypayunir metten. Nanipud pay iti dayta a kalam-ekna idi kinuyognak, ni Esther addaanen iti espiritu ti kinapayunir. Naminsan idiay kumbension distrito, dinawatda nga agtakder dagiti payunir. Idi tumaliawak, nakatakder ti uppat-tawenna a ni Esther iti maysa a tugaw. Imbilangna met ti bagina a payunir!
Agyamanak iti kasta unay ta agserserbiak pay laeng a kadua ni David ken dagiti adu a sabsabali nga inyadalanmi iti Biblia. Ti kararagko a makapagpayunir met koma manen ni David nasungbatan met. Isut’ nagserbi met kas manangaywan iti asamblea sirkitomi, ken kasta met kas kasuno nga agbambaniaga a manangaywan. Ti natibker a pammatimi ket iti mabiiten, iti nalinteg a baro a lubong ti Dios, ibanagton ni Jesu-Kristo iti isuamin a daga ti pannakaagas dagidiay amin nga agsaksakit, agraman dagiti agkissiw. (Mateo 4:24)—Kas insalaysay ni Sandra White.
[Ladawan iti panid 15]
Kaduak ti asawak ken dagiti annakko a babbai