Ti Panangmatmat iti Biblia

Pinagbalin Kadin ti Siensia a Laus ti Biblia

PINAGBALIN kadin ti siensia ti Biblia, babaen iti narang-ay a pannakaawatna iti uniberso, a maysa a koleksion dagiti sarsarita ken leyenda? Adu a tattao ti mangipagarup a kasta. Kastakay met kadi?

Nalabit, kas kadagiti adu, naisurokayo a kasta ti panangipagarupyo manipud kinaubingyo ngem pulos a dikay pinagduaduaan ti ideya. Awisendakayo nga agduadua itan. Usigenyo ti maysa laeng a pangarigan, maysa a sao ti Biblia maipapan iti gagangay nga uniberso. Daytoy saanna laeng a direkta a kinontra ti sasawen dagiti eksperto iti dayta nga aldaw no di ket kinontrana pay ti sasawen dagiti sientista adu a milenio kalpasanna.

Ti Maipapan iti Grabidad

Iti ania ti nagsaadan ti daga? Ania ti nangtengngel ti bulan, ti init, dagiti bitbituen? Dagitoy a saludsod ti nangriro kadagiti tattao iti rinibribon a tawen. No maipapan iti daga, ti Biblia adda simple a sungbatna. Idiay Job 26:7 kunaenna a ti Dios “imbitinna ti daga iti awan.” Iti orihinal a Hebreo, ti sao a maipaay iti “awan” (beli-mahʹ) a nausar ditoy literal a kaipapananna ti “awan a pulos,” ket daytoy ti kakaisuna a nakausaranna iti Biblia. Ti ladawan nga iparangna a maysa a daga a nalikmut iti awan nagyanna a law-ang ket bigbigen dagiti eskolar a kas “nakaskasdaaw a sirmata,” nangnangruna idi tiempona.a

Saan a kastoy ti nasirmata ti kaaduan a tattao iti cosmos wenno uniberso kadagidiay nga al-aldaw. Maysa a kadaanan a panangmatmat ket ti daga ti taptapayaen dagiti elepante nga agtaktakder iti bukot ti maysa a dakkel a pag-ong.

Ni Aristotle, maysa a nalatak a pilosopo a Griego ken sientista idi maikapat a siglo K.K.P., ti nangisuro a ti daga saan a pulos a maibitin iti awan nagyanna a law-ang. Imbes ketdi, insurona a dagiti nailangitan a banag ti sinaggaysa a permanente a naisaad iti rabaw ti solido, nalitnaw a nagtimbukel a bambanag. Dayta a nagtimbukel a banag naisaad iti uneg ti nagtimbukel a banag. Ti daga ti makin-uneg unay; ti makinruar ti nangtengngel kadagiti bituen. Bayat ti panagrikos dagiti nagtimbukel a bambanag a nagsusukot, dagiti bambanag iti unegda—ti init, ti bulan, ken dagiti planeta—ballasiwenda ti langit.

Ti sao ti Biblia a ti daga pudno a ‘nakabitin iti awan’ immun-una pay ngem ni Aristotle iti nasurok a 1,100 a tawtawen. Kaskasdi, naibilang ni Aristotle a kalatakan a managpanunot idi kaaldawanna. Dagiti panangmatmatna ket maisursuro pay laeng a kinapudno iti dandanin 2,000 a tawtawen kalpasan ti ipapatayna! Kas kunaen ti The New Encyclopædia Britannica, kadagiti maika-16 ken maika-17 a siglo K.P., dagiti sursuro ni Aristotle “nagbalinda a relihiuso a sursuro” iti imatang ti iglesia.

Ti maika-16-siglo a pilosopo a ni Giordano Bruno situtured a nangkarit iti kapanunotan a dagiti bituen “ket naimulada iti maymaysa a bassit a nagtimbukel a banag.” Isut’ nagsurat a “nakakatkatawa ti kapanunotan a mabalin nga arapaapen dagiti ubbing, a mangipagarup nalabit a no [dagiti bituen] saanda a naikabit iti rabaw ti langit babaen iti nagsayaatan a pigket, wenno nailansa kadagiti dadakkel a lansa, mabalin a matnagda a kakasla uraro.” Ngem ti panangbusorna ken Aristotle maysa a nakapegpeggad a banag kadagidiay nga al-aldaw—ti iglesia ti nangpuor ken Bruno a sibibiag gapu iti panangisaknapna iti di gagangay a kapanunotan maipapan iti uniberso.

Adda iti Uneg ti Kosmiko a Sopas

Babaen iti pannakaimbento iti teleskopio, umad-adu dagiti astronomo a nagduadua ken Aristotle. No ti init, ti bulan, ken dagiti bituen saanda a naikabit iti nagtimbukel a banag nga agrikos iti daga, ngarud aniat’ mangtengngel kadakuada iti ngato ken manggaraw kadakuada nga agrikos? Ti maika-17-siglo a matematiko a ni René Descartes impagarupna nga isut’ addaan iti sungbat. Immanamong ken Aristotle a ti law-ang a nagbaetantayo ken dagiti dadduma a nailangitan a banag mabalin nga adda nagyanna. Gapuna impagarupna a ti uniberso ket napno iti nalitnaw a pluido—maysa a kita ti kosmiko a sopas.

Daytoy a teoria kasla risotenna ti dua a parikut. Umuna, nangipaay dayta ti banag a ‘mangtengngel’ kadagiti nailangitan a banag; amin dagitoy ti naibitin iti sopas! Ti sabali pay, nakatulong daytoy a nangilawlawag kadagiti panaggaraw dagiti planeta. Patien ni Descartes a dagiti planeta matengtengngelda iti kasta unay a panagrikrikos, wenno panagalikuno, iti pluido, isu a mamagrikos kadakuada iti pagrikosanda. Daytoy a “Teoria iti Panagalikuno,” kas pangawag iti dayta, ket mabalin a kasla nakakatkatawa itan. Ngem daytat’ kangrunaan a teoria iti panagadal iti uniberso iti nasurok a maysa a siglo kadagiti dadduma a pagilian.

Adu a sientista kaykayatda dayta ngem ti kabarbaro: ti linteg ni Isaac Newton a grabitasion iti uniberso, a naipablaak idi 1687. Kuna ni Newton a dagiti planeta dida kasapulan dagiti mekanikal, makita a bambanag wenno sustansia a mangtengngel kadakuada iti tangatang. Ti puersa ti grabidad ti mangtengngel iti panaggarawda ken mamagtalinaed kadakuada kadagiti pagrikosanda. Kaiyariganna, a nakabitinda iti awan nagyanna a law-ang iti awan. Linais dagiti adu a kakadua ni Newton ti kapanunotanna a grabidad. Uray pay ni Newton a mismo nasarakanna a narigat a patien a ti law-ang ket awan nagyanna, kaaduanna awan sustansiana.

Nupay kasta, dagiti kapanunotan ni Newton ti nangabak kamaudiananna. Itatta, nalaka laeng a malipatantayo a daytoy a parikut a no aniat’ mangtengngel kadagiti planeta ti nanggargari iti nakaro a debate kadagiti de adal ken nalalaing a sientista agarup 32 a siglo kalpasan ti panangibaga ti Biblia buyogen ti nakaro a kinasimple a ti daga ‘agbitbitin iti awan.’ Kasano koma nga ammo ni Job ti nangisawang iti kasta? Apay a kunana nga awan ti sustansia a nangtengngel iti daga, idinto nga innalana ti nasurok a 3,000 a tawtawen dagiti “eksperto” a makagteng iti dayta met laeng a konklusion?

Apay nga Immun-una ti Biblia iti Tiempona?

Mangipaay iti nainkalintegan a sungbat ti Biblia. Idiay 2 Timoteo 3:16 mabasatayo: “Isuamin a surat impaltiing ti Dios.” Gapuna ti Biblia saan a produkto ti kinasirib ti tao, no di ket, ti umiso a pannakaiyallatiw ti kapanunotan ti Namarsua kadatayo.

Nakapatpateg ngarud a sukimatenyo a mismo no ti kunaen ti Biblia ket pudno. (1 Tesalonica 2:13) Iti kasta magun-odanyo dagiti kapanunotan iti Persona a nangdisenio ken namarsua kadatayo. Ania koma pay ti adda a nasaysayaat a gubuayan a mangibaga kadatayo no ania ti ipaay ti masanguanan ken no kasano a makapagbiag iti naragsak, nabunga a biag iti daytoy nariribuk a lubong?

[Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 14]

Babaen ti pammalubos iti British Library