Ti “Flying Doctor”—Mangispal-Biag Idiay Aw-away

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Australia

DAYTAT’ napasamak nasurok a 80 a tawenen a napalabas, idi nasapa pay a 1900’s. Ni Jimmy, maysa nga agtutubo a managtaraken kadagiti dinguen, manmansuenna ti baka idiay asideg ti Hall’s Creek iti adayo nga amianan iti Makinlaud nga Australia. Kellaat, nagmania ti kabaliona. Natnag ni Jimmy ket nasugatan iti kasta unay.

Ti nakabaybayag a biahe iti kariton ti nangipan iti nasugatan nga agtutubo iti Hall’s Creek, a sadiay ti postmaster ti agserserbi met a “doktor iti away.” Ngem ti laeng kredensialna isut’ panagatenderna iti agsasaruno a lekture ti first-aid sakbay ti ipapanawna idiay Perth adu a tawtawenen sakbayna. Ti kaasitgan a nasanay a doktor ti medisina ginasgasut a milias ti kaadayuna.

Ti postmaster nangipatulod iti naganat a mensahe babaen iti telegrama, ket naammuanna laeng a ti doktor naayaban ket mabalin a saan a makasubli iti sumagmamano nga aldaw. Iti pannakaupayna, ti postmaster ngarud nagtelegrama iti doktor a nangisuro kenkuana iti first-aid idiay Perth—nasurok a 3,200 kilometros ti kaadayuna. Iti telegrama, ti doktor nangipaay iti agsasaganad nga instruksion. Buyogen iti dakkel a panagamak, nabaelan ti postmaster ti nangaramid iti kadaanan nga operasion iti managaywan ti dinguen, a nangusar iti kutsilio ken labaha.

Dagdagus nagbiahe ti doktor iti nawatiwat a biahe manipud Perth a napan idiay Hall’s Creek. Innalana ti 12 1/2 nga al-aldaw tapno makagteng itoy naiputputong nga ili, a nagbiahe nga immuna babaen iti bilog dagiti baka a nagpasurong iti igid ti baybay ti Makinlaud nga Australia, kalpasanna babaen iti lasonglasong a dalan ti kotse, ken kamaudiananna babaen iti kabalio ken karetela. Simrek ti doktor iti post office, a nabannogan. Dagiti umuna a sasaona ket: “Komusta ti pasiente?”

“Isut’ natay idi kalman,” sileleddaang a kinuna ti postmaster.

Daytoy a kita ti makapaleddaang a kapadasan ti mangtignay kadagiti adu a managpanunot a mangrugi a makidangadang kadagiti kadadakkelan a karit iti aw-away iti Australia—ti kinaadayu! Kasano a madanon a dagus dagiti tattao a makasapul unay iti medikal a tulong bayat ti panawen iti emerhensia?

Panangparmek iti Kaadayu

Bayat ti panaglabas ti siglo, nakaam-amak a rigat ti sinango dagiti tattao kadagiti naiputputong nga aw-away. Addada laeng dua a dodoktor iti lugar a 1,800,000 kuadrado kilometros, maysa a kalawa a dandani katupag iti mamitlo a kalawa ti Francia! Nupay kasta, daddumat’ nangsirmata nga addanto tiempo nga addanto ti maysa a sangal iti panangtaming ti salun-at a mangsaklaw iti intero nga aw-away. Kasano a kasta? Babaen ti panangusarda kadagiti kumbinasion dagiti eroplano, radio, ken dagiti ag-agas. Intudo a mismo ti maysa a lalaki: “Dagiti pamusposan ket eroplano wenno ti tanem.”

Idi, saan pay a napadpadas ti eroplano ket pagduaduaan ti kinatalgedna, ket karugrugi pay laeng ti radio. Bayat ti panaglabas ti tawen, nupay kasta, ad-addan a mausar ti panagbiahe iti eroplano ket napartak ti panagrang-ay ti wireless. Ngem nagparang ti sabali a lapped: no kasano ti panangala iti bileg a mangpaandar iti two-way radio iti aw-away. Daytoy inwayaanna ti pannakaimbento . . .

Ti Nagsayaatan a Pinedalan a Wireless

Idi naladawen a 1920’s, maysa nga agtutubo nga enheniero ti radio ti nakapanunot iti panangusar iti pinedalan a kasla bisekleta a mangpaandar iti generator. Di makasapul ti generator iti bateria, mapataud iti kalalainganna a gastos, ket posible ti mangiyallatiw babaen iti radio agingga iti kaadayu a 480 kilometros. Ti pinedalan a wireless nausar a naimbag idiay aw-away iti adu a tawtawen.

Idi damo, di mabalin ti mangipatulod wenno mangawat kadagiti naisao a mensahe. Ti telegrama a Morse code—nga addaan kadagiti tulnek ken uged—masapul nga usaren. Ti rigat iti panangipatulod kadagiti mensahe babaen kadagiti di makaammo iti Morse code ket naparmek babaen iti nalalaing nga imbension a naisangsangayan a keyboard a mangusar iti makinilia a naikonektar iti wireless transmitter. Dagiti managmakinilia kadagiti “aw-away” mabalindan nga ipatulod dagiti mensahe babaen laeng ti maysa a ramay. Kas pangarigan babaen iti panangitalmegda iti “A” dayta maipatulodna ti signal ti Morse a “dit-dah,” ken dadduma pay. Kadagiti maudi a tawtawen, nausar ti kasla telepono nga urnos, isu a namagbalinen a di kasapulan iti Morse code.

Kamaudiananna, ti pinedalan a wireless ti sinukatan ti ad-adda a moderno nga alikamen, ket nairugi ti maawagan single sideband mode a pamay-an ti panangiyallatiw babaen iti radio. Adu a base ti napagbalin a moderno babaen itoy nga alikamen. Itatta, nasurok a 2,600 a transceivers kadagiti nasulinek nga estasion ti makikumunikar a kankanayon kadagitoy a base.

Pimmayson ti “Flying Doktor”

Idi Mayo 1928 narugian ti Aerial Medical Service. Ti umuna nga eroplano a nausar makargana ti maysa a piloto, maysa a doktor, mabalin a maysa a nars wenno maysa a nakatugaw a pasiente, ken maysa nga stretcher. Ti maymaysat’ makinana a de Havilland DH-50A a dua karutap ti payakna makatayab laeng iti 130 kilometros iti maysa nga oras, ngem rugrugi laeng dayta, ket pudno nga atiwenna ti kabalio wenno kariton! Idi 1941 nasukatan ti nagan iti Flying Doctor Service. Kalpasanna idi 1955 ti opisial a nagan nagbalin a Royal Flying Doctor Service.

Adda dagiti pinansial a parikut iti pangrugian pay laeng, nangnangruna bayat ti sangalubongan a panagbaba ti ekonomia idi nasapa pay a 1930’s. Nagin-inot, nupay kasta, nagun-odan a kankanayon dagiti tulong ti gobierno pederal ken ti estado, agraman ti kuarta a naawat a maidulin ken dagiti nadawdawat iti publiko. Agingga itoy nga aldaw, ti Flying Doctor Service agpannuray a nangnangruna kadagiti donasion manipud kadagiti kompania ti negosio ken dagiti indibidual, ta nupay no dagiti pasiente kadagiti aw-away mainanama nga agkontribusionda iti isasarungkar ken pannakaagas, dagiti gatad a maaitedda ket bassit laeng dayta a paset iti gastos.

Dagiti Immuna a Peggad

Itatta, dagiti moderno nga eroplano ken alikamen ti namagbalinen a nalaklaka ken nataltalged ti panagtayab, ngem kadagiti immuna nga al-aldaw inrisgo dagiti piloto ti biagda tapno agdisso kadagiti nasulinek nga aw-away. Adu a pagdissuan ti saan a patag ken saan unay atiddog maipaay iti natalged a panagdisso ken panagtayab. Masansan, ti piloto ti bumaba unay ken agrikos iti pagdissuan tapno butngen dagiti kabayo, kangaroos, baka, karnero, ken uray pay dagiti emus sakbay ti panagdissoda. No kasapulan ti panagdisso iti rabii, masapul a magangtan dagiti inaramid a silsilaw. Kamaudiananna, dagiti kotse ken trak immadudan, ket dagiti silawda iti sanguanan ti nausar a manglawag iti “pagdissuan.”

Kadagidiay nga al-aldaw, ti nabigasion ket karit no dadduma. Gapu kadagiti di mapagtalkan a mapa, wenno awan pay ketdi, masansan a masapul a bigbigen dagiti piloto dagiti pagilasinan manipud iti tangatang—nalabit ti maysa a truso, maysa nga alad ti beddeng, maysa a binato a kalsada, maysa nga abut ti danum, wenno maysa a karayan.

Saan a Nasursurok Ngem Dua nga Oras ti Kaadayuna

Bayat ti panaglabas ti tawen, dimmakkel ti Flying Doctor Service agingga nga itatta addan 13 a base a naiwaras kadagiti aw-away iti Australia, agraman idiay Tasmania. (Kitaenyo ti mapa.) Iti tunggal base adda laeng maymaysa a flying doctor a magun-odan, ket dadduma kadagiti daddadakkel a base mabalin nga addaanda iti tallo wenno ad-adu pay. Kanayon nga adda maysa a piloto, ket dadduma a base ti addaan iti agingga iti tallo a piloto no maayabanda. Dagiti nars gagangay a magun-odanda manipud kadagiti lokal nga ospital kadagiti asideg ti base.

Addan bunggoy iti 32 nga eroplano nga agpromedio iti 6,500 a panagtayab iti tinawen ken agkarga iti nasursurok a 9,000 a pasiente a maipan kadagiti ospital iti tinawen. Mainayon iti dayta, adda agarup 90,000 a pasiente nga agkonsulta iti flying doctor ken agasanna. Daytoy a naan-anay a panangsaklaw kadagiti aw-away kaipapananna a ti flying doctor madanonna ti aniaman a pasiente idiay Australia iti uneg ti dua nga oras.

Uray pay ti Pannakaaywan ti Ngipen ken ti Puso

Itatta, uray pay ti ngipen dagiti agnanaed kadagiti mammano a mapagnaedan nga aw-away iti Australia mabalinen a maikkan ti regular a tsek-ap ken nasigo nga atension. Ti panangtaming iti ngipen ket saan nga aramiden ti flying doctor a mismo no di ket babaen kadagiti dentista a kankanayon nga agbiahe kadagiti eroplano ti flying doctor. Tinawen adda ti baet ti 5,000 ken 6,000 a pasiente a makaawat ti pannakaagas ken panangbisita dagiti dentista.

Ti ngay pannakaaywan ti puso? Ibaga ti magasin a The Australasian Post ti makariro nga estoria iti maysa a baket idiay bassit nga ili ti Tibooburra iti New South Wales (populasion 150). Natsek-ap ti bitik ti pusona babaen iti radio. Ti kaasitgan a base ti flying doctor ket idiay Broken Hill, 340 kilometros ti kaadayuna. Idi nagsakit ti barukongna ket din sumardeng, naikabit ti pasiente iti maysa nga elektroniko nga alikamen a mangiyallatiw kadagiti elektrikal a pagilasinan manipud iti pusona nga agturong iti Broken Hill Base Hospital, tapno maresitaan iti agas.

Naisangsangayan a Serbisio

No maipapan iti kalawa ti saklawen ken ti pananggun-od iti dayta, pudno a naisangsangayan ti Australian Flying Doctor Service. Ngem dadduma a pagilian ti addaan met ti kasta nga urnos a mangaywan kadagidiay nga agnanaed kadagiti mammano a mapagnaedan a luglugar. Kas pangarigan, ti Canada addaan kadagiti nagsayaatan a serbisio ti ambulansia. Mairaman kadagitoy isu ti Saskatchewan Air Ambulance Service a napasenayaan idi 1947. Ti Makindaya nga Africa nangrugin a mangtagiragsak kadagiti gunggona iti panagkadua dagiti kompania a Briton ken Americano idi 1961.

Nupay kasta, maipaay iti nalawlawa a saklawenna a nasurok a dua a kakatlo daytoy a naglawaan a daga a dandani 7,770,000 kuadrado kilometros, ti Flying Doctor Service iti Australia ket naisangsangayan. Agingga ita, awan pay ti kapadana iti aniaman a sabali a paset ti lubong.

Saan ngarud a nakaskasdaaw, a ti opisial a broshur iti Royal Flying Doctor Service iti Australia ket nagserra babaen ti panagkunana: “Ti Flying Doctor Service magun-odan, aniaman ti pammati, kolor, wenno rasa, maysa a naisangsangayan a panagserbi iti tao nga awan ti nagtuladanna idi nangrugi nasurok a 50 a tawenen ti napalabas, ket itatta awan pay laeng ti kapadana iti lubong.”

[Mapa iti panid 18]

Dagiti 14 a base ti Flying Doctor Service iti naiwaraswaras nga aw-away iti Australia ken Tasmania (Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Mt. Isa

Charters Towers

Charleville

Broken Hill

Pt. Augusta

Ceduna

Kalgoorlie

Meekatharra

Carnarvon

Alice Springs

Pt. Hedland

Derby

Wyndham

Hobart

[Ladawan iti panid 17]

Ti kita ti eroplano a nausar idi immuna nga al-aldaw iti Flying Doctor