Agtalekkayo Aya iti Madamagyo?
IDI Mayo 10, 1927, maysa a naisangsangayan nga edision iti Pranses a pagiwarnak a La Presse ti nangipadamag a ti umuna nga awan sardengna a panagtayab a bimmalasiw iti Atlantico ket inaramid dagiti dua a Pranses nga abiador, ni Nungesser ken ni Coli. Ti umuna a panid imparangna ti ladawan dagiti dua a piloto agraman dagiti detalye maipapan iti isasangpetda idiay Nueva York. Ngem pinarparbo laeng daytoy nga estoria. Kinapudnona, napukaw ti eroplano, ket natay dagiti piloto.
Kaskasdi, gagangayen dagiti ulbod a damag ngem ti pagarupen nalabit ti kaaduan a tattao. Idi 1983 dagiti nasinged a surat, a makuna a surat ni Hitler, ket naipablaakda kadagiti napateg a linawas a magasin, nangnangruna idiay Francia ken Makinlaud nga Alemania. Nagbanag a pike dagitoy.
Umasping iti dayta, idi 1980 maysa nga estoria maipapan iti agtutubo nga adikto iti droga ti naipablaak idiay Washington Post. Ti salaysay pinangabakna ti autor iti premio a Pulitzer, ti kangatuan a gunggona a maipaay iti maysa a mannurat idiay Estados Unidos. Ngem kamaudiananna ti estoria ket naipalgak nga ulbod, parparbo laeng. Gapu iti panangpilit dagiti imbestigador, inted ti autor ti panangibabawina, a kunkunana: “Agpakawanak iti pagiwarnakko, iti propesionko, iti board ti Pulitzer ken kadagiti amin nga agsapsapul iti kinapudno.”
Kaskasdi, dagiti pinarbo a damag, wenno ulbod a report, saanda laeng a lapped iti pananggun-od iti kinapudno maipapan iti mapaspasamak iti lubong.
Panangpili ken Panangiparang iti Damag
Dagiti mannurat ken editor masansan a pilienda ti damag a makaay-ayo iti publiko ngem mabalin a saan a pudno a napateg. Maiyun-una ti nakatignay-rikna wenno makaawis iti mata tapno umadu ti sirkulasion ken ti pannakaipateg. Maiparang dagiti bituen iti paglinglingayan ken panagay-ayam, aniaman a kita ti ipaayda a modelo kadagiti agtutubo. Gapuna no makiinnayat ti maysa kadakuada, mangasawa, wenno matay, masansan a dakkel a damag dayta.
Dagiti damag iti telebision kaaduanna iparangda dagiti tema a mangawis iti mata. Ti pangulo iti maysa a kompania ti brodkasting iti telebision, kas impadamag iti magasin a TV Guide, “impakaammona a kayatna dagiti ‘kanito’ iti brodkas—a makapasidduker, makatignay-rikna a kanito a mangawis iti agbuya iti tunggal estoria.” Kinapudnona, ti panangawis kadagiti agbuya ti gagangay nga ad-adda a pakaseknan ngem ti panangsusuro iti publiko.
Ti pamay-an ti pannakaiparang dagiti pasamak mabalin a dina maiparang ti intero a ladawan. Kas pangarigan, maysa a linawas a suplemento iti Pranses a pagiwarnak a Le Monde ti nangibaga a “tallo a telebision ti bimtak [idiay Francia] iti uneg ti sangapulo ket lima nga aldaw laeng.” Nupay daytoy ket naiparang a naisangsangayan, ti kaadu dagiti bimtak a telebision iti uneg ti 15 nga aldaw ket pudno a basbassit ngem ti gagangay.
Kasta met, dagiti napateg a damag no dadduma mabalin a maidumduma ti pannakaiparangda. Ipadamag ti Parade Magazine a dagiti opisiales ken politiko masansan nga “iturongda ti panangallilawda iti pagiwarnak, a tiritirenda ti damag tapno impluensiaan ti panagpampanunotyo. Pilienda dagiti ipadamagda imbes nga ipadamagda ti intero a kinapudno.”
Daytoy ti mangriro kadagiti adu a managkomento iti damag. Kunaen ti Pranses nga Encyclopædia Universalis: “Nanipud idi pagnguduan iti 1980’s, ti napateg a pagiwarnak, ken nangnangruna ti telebision, ket kinondenaren dagiti propesional ken paspasurot, dagiti tattao iti kalsada, ken dagiti mabigbigbig iti publiko, iti amin a sikigan, gapu iti naibaga ken ti di naibaga, gapu iti pamay-an ti pannakaibagana ken gapu kadagiti nadumaduma a pananggargari.”
Ti siwayawaya a panagsisinnukat dagiti damag iti sangalubongan a kasaknap ket maysa met a parikut ket dayta ti tema iti nakaro a debate idiay UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization). Dagiti rumangrang-ay a pagilian nagreklamoda a madakamatda laeng iti damdamag no mapasamak dagiti didigra ken dagiti nakaro a napolitikaan a parparikut. Kalpasan ti panangibagana a dagiti ahensia iti pagiwarnak iti Laud addaanda kadagiti adu-adu a damdamag maipapan kadagiti pagilian iti Makin-amianan a Hemispero ngem ti maipapan iti Makin-abagatan a Hemispero, maysa nga artikulo iti inaldaw a pagiwarnak a Pranses a Le Monde ti nanginayon pay: “Daytoy pinataudna ti nakaro a di panagtimbeng a mangapektar iti kapanunotan ti publiko kadagiti industrialisado a pagilian a kas met kadagiti rumangrang-ay a pagilian.”
Dagiti Grupo a Mangpilit
Ti panangpilit dagiti adbertiser kadagiti editor ti damdamag apektaranna pay ti damdamag nga awaten ti publiko. Idi 1940’s maysa a magasin iti E.U. napukawda ti adbertismen manipud kadagiti managaramid ti piano idi impablaakda ti maysa nga artikulo a mangipakpakita kadagiti pagimbagan iti panangusar iti gitara a mangkompaniar iti panagkanta. Maysa nga editorial kamaudiananna ti naipablaak iti magasin a kasta unay ti panangidayawna iti piano! Gapuna, di koma pagsiddaawan a mammano dagiti artikulo a mangibutbutaktak kadagiti peggad iti panagsigarilio gapu iti kinaadu dagiti magasin a dagiti ad iti sigarilio ti kangrunaan a pagtaudan ti sapulda.
Ti sabali pay a panangpilit ramanenna dagiti managbasa wenno managbuya a mismo. Ni Raymond Castans, dati a direktor iti maysa a nalatak nga estasion ti radio a Pranses, inlawlawagna a dagiti managimdeng kaaduanna konserbatiboda, gapuna masapul nga agannad a saan nga upayen ida. Nakaskasdaaw kadi ngarud nga iti maysa a pagilian a sadiay mangringbaw ti maysa a relihion, dagiti di makaay-ayo a kinapudno maipapan iti dayta mabalin a mailimed wenno mailibak?
Adda met ti panangpilit dagiti grupo a nakaro ti panagkilingna wenno dagiti indibidual a makarikna a saan nga umdas nga atension ti naipaay kadagiti kapanunotanda iti pagiwarnak. Sumagmamano a tawenen a napalabas, ti terorista a nangkidnap ken ni Aldo Moro, dati a primero ministro iti Italia, impilitna a masapul a maipadamag a naan-anay ti reklamoda iti telebision, iti radio, ken kadagiti pagiwarnak ti Italia. Umasping iti dayta, dagiti terorista a mang-hijack kadagiti eroplano ken mangkayaw mangaramidda kadagiti paulo dagiti damag ket iti kasta makagun-odda iti sapsapulenda a publisidad.
Dagiti managipadamag no dadduma mapabasolda nga uman-anamong, a mangpapaadu kadagiti naipasdeken a sistema ken opinion. Ngem mainanamatay kadi a ti maysa nga industria nga agsapsapul iti kaaduan a pagimbagan dagiti managbasana wenno managimdengna ket paaduenda dagiti kapanunotan ken panangmatmat a maikontra kadagidiay kapanunotan ti kaaduan a tattao a pagserserbianda?
Maysa a mainaig a parikut ket kadagiti adu a pagilian ti nguminngina a gastos ti namagtitipon kadagiti adu nga inaldaw a pagiwarnak, ket iti kasta mangporma iti literal nga “imperio ti pagiwarnak” nga iggen dagiti babassit a grupo wenno ti pay maymaysa a tao. No agtultuloy a bumassit ti bilang dagiti makinkukua, daytoy limitaranna ti panagduduma dagiti naipablaak a kapanunotan.
Impluensia iti Publiko
Awan duadua a dagiti pagiwarnak nakatulongda met iti panangmolde kadagiti napateg a kababalin ti kagimongan. Daytoy naaramid babaen iti panangiparang a maawat, dagiti moral a pagalagadan ken estilo ti panagbiag a mabalin a di koma awaten sumagmamano a tawenen ti napalabas.
Kas pangarigan, idi nasapa pay a 1980’s, maysa a lumakayen a lalaki, maysa a Saksi ni Jehova, ti nakisarita maipapan iti homoseksualidad iti amana, nga agnanaed idi saan nga adayu manipud San Francisco, California. Iti nasapa pay iti panagbiagna, imbaga ti ama iti anakna dagiti kapanunotanna a ti kababalin a homoseksual ket makapakigtot. Ngem idin, pinullo a tawen kamaudiananna, gaput’ naimpluensiaan iti damdamag ti pagiwarnak, ti lumakayen nga ama inkalintegannan ti homoseksualidad a kas maawat a kasukat nga estilo ti panagbiag.
Ti Encyclopedia of Sociology (Pranses) kunana: “Ti radio ken telebision mabalin nga . . . ipasagepsepda a naimbag dagiti baro a kapanunotan, paregtaenna ti panangpabaro wenno dagiti pagannayasan a mangriribuk. Gapu iti panagayat kadagiti makatignay-rikna a damdamag, dagita a pagiwarnak parang-ayenda dagitoy manipud pay iti pangrugian ket lablabsenda ti kinapategda.”
No ditay kayat a mamolde dagiti nasayaat a pagalagadantayo babaen iti pagiwarnak, aniat’ maaramidantayo? Masapul a surotentayo ti nainsiriban a balakad a masarakan iti Biblia. Ti makagapu ket dagiti pagalagadan ken prinsipiona agtalinaed nga epektibo iti aniaman a kagimongan iti aniaman a tiempo iti historia. Kasta met, tulongandatayo nga umawat no kasano kapateg ti umabuloy kadagiti pagalagadan ti Dios ket saan a babaen kadagiti nalatak a kapanunotan iti moderno a lubong.—Isaias 48:17; Roma 12:2; Efeso 4:22-24.
Mainayon pay, ilawlawag ti Kasuratan ti maysa a napateg a paset iti damag a kaaduanna di ipadpadamag ti pagiwarnak. Usigentay daytoy a paset iti sumaganad nga artikulo.
[Ladawan iti panid 7]
Ti movimiento dagiti managlablabes magun-odanda ti kayatda a publisidad
[Credit Line]
Ladawan ti ANSA