Nakoloran a Sarming—Manipud Ugma Agingga Ita

BAYAT a dagiti raya ti init nangrugida nga agsaknap iti aglawlaw ti tangatang, maysa a lalaki a kabangbangonna kinablaawan dagiti naraniag a kasla kolor ti alahas a sumalsalput iti nakoloran a sarming a tawa. Ti nabara a lawag pinataudna ti natalinaay a kasasaad a makatulong iti panagpanunot ken panagmennamenna.

Immay kadi ti lalaki iti simbaan tapno agkararag ket kalpasanna nakaturog? Saan, isut’ agsolsolo iti bukodna a kuarto ken isut’ maysa kadagiti umad-adu a bilang dagiti agtagibalay a mangpappapintas ti pagtaenganda babaen kadagiti nakoloran a sarming a tawa, nalabit inaramid a mismo ti bumalay.

“Biblia dagiti Nakurapay”

Nupay dagiti rekord ti addaan ladawan a tawtawa a naaramid iti de-kolor a sarming napetsaanda iti maika-9 a siglo, idi laeng maika-12 a siglo, iti itataud dagiti Gothic a katedral, a daytoy a porma ti arte rimmang-ay. Dagitoy dadakkel a bato a patakder, maysa kadagiti kadakkelan nga agmaymaysa a patakder a naibangon kalpasan dagiti piramid, iti maysa a tiempo nadisenioda tapno laonenda nga aggegeddan ti intero a populasion ti ili, ti dadduma kadakuada aginggat’ 10,000 a managdaydayaw.

Ti pakabigbigan ti arkitektura a Gothic isut’ pannakasangalna ken ti kasta unay a kangatona, a dagiti unegna abutendat’ manipud 27 metros inggat’ 46 a metros a kangato. Dagiti dadakkel ken nadagsen a pedaso ti kasla alahas a sarming linawaganda dagiti awan naggianna a patakder, nupay di unay naraniag, ngarud pataudenna ti nakaskasdaaw, nakaam-amak nga aglawlaw para kadagiti managdaydayaw.

Makapainteres, dagiti tawa sinerbiandat’ sabali pay a panggep. Yantangay adu kadagiti agnanaed ti di makabasa, ti addaan ladawan a tawa ket maysa a pamay-an tapno maiyam-ammo ti tattao kadagiti karakter ken paspasamak iti Biblia, agraman kadagiti doktrina ti simbaan. Dagiti tawa naawaganda kas Biblia pauperum, wenno “Biblia dagiti Nakurapay.”

Idiay Chartres, maysa nga ili a 77 a kilometro iti abagatan a laud ti Paris, ket maysa a katedral a naglaon ti kadakkelan a koleksion dagiti orihinal a tawa a napetsaan manipud agarup 1150 ingganat’ 1240, nasurok a 170 kadakuada ti nalagda pay laeng. Maysa kadagiti kalatakan, ti “Kayo ni Jesse,” iladawanna ti kapuonan ni Jesus a mangrugi manipud ama ni David, ni Jesse. Dagiti buya manipud ministerio ni Jesus ken dagiti pangngarigna ti naimbag a Samaritano, ti nabaknang a lalaki ken ni Lazaro, ken ti bayanggudaw nga anak nailadawanda met iti sarming. Dadduma a pabuya ipakitadat’ istoria iti agsasaruno a babassit a tawa a naawagan ti medalion. Yantangay ni Maria ket daydayawen ti Iglesia Katolika Romana, daytat’ suheto ti adu a tawa ken masansan a nairepresentar babaen ti termino a nabulod manipud kadagiti pagano idi ugma a: “Reina ti Langit.”a

Ti Arte Kumapuy

Idi damo daytoy nga aramid inramanna ti panangusar ti maysa a morena nga enamel a maawagan grisaille tapno maikabil dagiti detalye a kas kadagiti langa ti rupa, ramay, ken dagiti tupi ti bado. Nagin-inut, ad-adda pay ngem ti nasken a detalye ti nangrugi a maipinta, ket bayat a rimmang-ay dagiti de-kolor nga enamel, dagiti awan kolorna a sarming nagbalinda a kanbas para kadagiti managipinta iti sarming. Dagiti nagresultaanna a ladladawan a naipinta, nupay kasta, nagkurang iti kinaraniag ken kinapintas dagiti obra-maestra idi ugma.

Kabayatan ti maika-14 a siglo, ti saplit a Black Death dinuprakna ti Europa, a dinadaelna amin dagiti arte. Adu kadagiti pannakaammo iti laing a panagaramid ti de-kolor a sarming nagpukawen. Dagiti estrikto a Cistercian a monghe pinaritanda dagitoy nabiag nga addaan ladawan a tawa, a daytat’ nangpakapuy iti arte. Dagitoy a bambanag pinagbalinda ti trabaho iti nakoloran a sarming a kas napukaw nga arte idi agngudo ti maika-17 a siglo.

Idi maika-19 a siglo, iti pannakaisubli dagiti katedral a Gothic, timmanor ti napabaro nga interes iti nakoloran a sarming. Nangrugi ngarud ti ganuat a naawagan Pannakaisubli ti Gothic, bayat a dagiti baro a patakder, narelihiusuan ken sekular, naipatakderda iti dayta nga estilo. Masansan nga inramanda dagiti nakoloran a sarming a tawa iti disenioda.

Panamagdilig kadagiti Pamay-an

Tapno maapresiar no aniat’ nairaman iti daytoy sangaribot’ tawenna nga arte, intay idilig ti pamay-an ti nagkauna a managaramid iti daydiay moderno-aldaw a kapadana.

Ti kangrunaan a pamay-an, a nangsaklaw ti panangputed ti sarming, panangkalupkop kadagiti murdongna iti buli, ken panamagdedekket kadakuada, nagtalinaed a kasta met laeng. Umuna, maysa a padron, wenno karton, ti naisurat, a pampanunoten dagiti limitasion ti panangkorte iti sarming iti ugisna ken ti panangikabil kadagiti linea ti buli. Ti buli naipuesto tapno parayrayenna imbes a kissayannat’ pangkaaduan nga epekto apaman a nakompleton ti tawa.

Ni Louis C. Tiffany (E.U.A., 1848-1933) maysa nga artesano iti nakoloran a sarming iti Art Nouveau nga estilo, napadayawan iti panangiparangna ti panangusar ti naingpis a gambang a pangbungon kadagiti sarming, a nagresulta iti napinpino a linea ti lanang ngem iti buli ken nalaglagda a produkto. Daytoy a pagbungon ket nalaplap-it ken gagangay a nausar iti panangaramid ti orihinal a Tiffany a lampara.

Gapu ta babassit laeng a pedaso ti sarming ti magun-odan, dagiti nasapsapa a trabaho nagusardat’ kaleidoskopiko a langa. Iti naud-udi, idi a nausar dagiti dakdakkel a pedaso, napukaw daytoy naisalsalumina nga epekto. No iti aktual a panagputed, ti managtrabaho iti sarming pasurotanna ti ugis iti sarming iti napino a linea ti likido. Ket patugotanna ti linea iti napudot a landok, a siinanama a maputed ti sarming sigun iti plano. Kalpasanna nausar ti pangtipping a landok tapno tippingan dagiti murdongna agingga a ti pedaso ket eksakton a maibagay iti padron. Iti panangpampanunot kadagitoy nagkauna a rimienta, awan maaramid ti maysa no di agsiddaaw iti pannakapataud ti tawa a ti sukatna ket 7.6 metros por 2.7 metros, a kas ti “Kayo ni Jesse” a naibagan a nasapsapa. Itatta, dagiti pagputed a pilid ken de-koriente a gilingan pagbalinenda a posible ti panangputed kadagiti komplikado a sukog.

Ti sarming idi maika-12 a siglo naglaon kadagiti rugit, a kas ti babassit a metal, ken di agpapada ti kapuskolna ken di agkapareho ti kalidad ti agsumbangir a parupana. Buyogen ti panagbalbaliw a pinataud ti tiempo ken panawen, ti makapurar nga epekto iti lawag kadagitoy a depekto pinagbalinna dagiti tawa iti daytoy a panawen a di maartapan iti kinaraniag.

Ti pagpilian iti kolor ken kalidad ti sarming magun-odanen itatta ket ad-adu ngem iti daydi artesano idi ugma, a nagtrabaho nga ad-adda kadagiti nalabaga ken asul. No ti matarigagayan nga epekto ket realismo, ti moderno nga artesano mabalin a pilienna ti agal-allon iti danum a sarming para iti baybay, ti nangayed nga asul ken puraw a tangatang, wenno ti morena a sarming nga addaan uged para ti puon ti kayo.

Saan Laengen a Para kadagiti Simbaan

Kadagiti nabiit pay a tawtawen ti nakoloran a sarming napadasanna ti pannakapabaro ket saanen a limitado kadagiti narelihiusuan a tema iti tawtawa ti simbaan. Itiptiponen dagiti arkitekto ti nakoloran a sarming kadagiti tawa ken babassit a tawa a pagserkan ti lawag kadagiti baro a patakder. Ti Assembly Hall dagiti Saksi ni Jehova idiay New Jersey E.U.A., inramanna met ti nakoloran a sarming nga inaramid dagiti Saksi. Dagiti restauran masansan nga ipakitada daytoy a porma ti arte kas nasken a paset ti dekorasion, a mangpataud ti napintas nga atmospera a panganan. Adu a padron ti magun-odan, a mangiladawan kadagiti buya ti aglawlaw, tumaytayab, sabsabong, ken sabsabali pay a di narelihiusuan a suheto.

Umad-adun dagiti estudio kadagiti adu a siudad ken ili, a dagiti tawa, diding dagiti kuarto, pagsilawan, sarming, kahon ti alahas, ken adu a sabsabali pay a pangarkos ngem naskenda a bambanag ket naaramidda. Babaen ti sumagmamano laeng a leksion, a masansan a maited kadagitoy nga estudio, wenno uray ti maysa a pagsurotan a libro, mabalin a tagiragsaken ti maysa daytoy managparnuay nga aramid iti pagtaengan.

Gapuna inton sumaruno nga agsiddaawkayo iti maysa a tawa wenno maysa a banag iti nakoloran a sarming, mabalin nga apresiarenyo daytoy kas arte a nangtagiragsak ti naunday a historia ket ad-adda a nalatlatak pay itan ngem idi.—Naipatulod.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Ti “Kayo ni Jesse,” katedral ti Chartres, Francia

[Credit Line

Notre-Dame de Chartres, Chartres, Francia

[Dagiti Ladawan iti panid 24]

Detalye manipud iti Buya ti Aglawlaw iti Otonio, ti tawa babaen ken ni Tiffany (ngato); dagiti nakoloran a sarming a tawa, Assembly Hall dagiti Saksi ni Jehova, Jersey City, New Jersey, E.U.A. (kannigid)

[Credit Line

Ti Metropolitan a Museo ti Arte, Regalo ni Robert W. de Forest, 1925. (25.173)