Ibibisita iti Great Barrier Reef

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Australia

Ti maragragsakan nga ariwawa dagiti turista nakagteng iti kapigsaanna idi bimmannayaten ti lantsa iti pungto ti 29 kilometros a biahe manipud Cairns. Dagiti makaakar a garikgik dagiti ubbing a babbai ipamatmatna ti ragsakda—dandanidan bumaddek iti Green Island, maysa a kangrunaan a pakaawisan iti Great Barrier Reef iti Australia.

‘Ngem ania ti barrier reef?’ mabalin nga imtuodenyo. ‘Ket ania ti makaawis maipapan itoy ta maitutop iti kasta a titulo?’

Makaawis—Saan a Panaglablabes

Ti Great Barrier Reef isut’ kadadakkelan a sistema iti coral reefs iti lubong. Ti kawatiwatna ket agarup 2,000 kilometros iti igid ti baybay ti Queensland, ti makin-amianan nga estado iti Australia. Dagiti sinaggaysa a reefs agduduma ti kadakkelda, ngem dadduma a daddadakkel ket agingga iti 2 a kilometros ti kaakabada ken 24 kilometros ti kaatiddogda. Ti nakagupgopan a kalawa ti Great Barrier Reef Marine Park ket 349,000 kuadrado kilometros, a ti kaadayuna manipud iti igid ti baybay iti Australia ket manipud 16 kilometros agingga iti nasurok a 300 kilometros.

Ti termino a “barrier” ket nausar a mangdeskribir iti reef a naiyunnat a kaabay iti igid ti baybay ngem adayu manipud iti igidna a reef. Ti sabali pay a kita iti reef isut’ atoll, a mailasin gaput’ kaing-ingas ti donut, a kasla singsing ti itsurana nga addaan iti libtong iti tengnga.

Ti klima ti Barrier Reef ket makaay-ayo unay—nabara kadagiti bulbulan iti kalam-ekna, a timbengen ti makapagin-awa a pul-oy ti baybay kadagiti napudot a tiempo iti tawen iti tropiko. Ti aniaman a pakaawisan iramanna met ti paset ti reef kas nagdakkelan a pagapunan dagiti tumatayab ken dagiti animal iti baybay. Nalatak dayta iti nadumaduma a masida nga ikan, kas iti tuna, grouper, ken ti coral trout, uray din dakdakamaten dagiti dadakkel a makalapan nga ikan—ti nangisit a marlin, ti bulong unas, barracuda, ken ti pating.

Dadduma kadagiti nakaskasdaaw unay a shells ket masarakan iti reef—dagiti pay dadakkel. Dagiti dadakkel a kappo nga agdagsen iti nasurok a 230 kilos gagangayen. Ket dadduma kadagiti kadadakkelan a tirem iti lubong ti naapit manipud iti reef. Uray pay dagiti shell nga addaan perlas maalada iti makin-amianan a pasetna.

Ti nakaskasdaaw a pakaawisan isut’ nakatantan-ok a kolor iti corales a mismo. Ti kainnagaw daytoy isut’ rumimat a kolor dagiti tropikal nga ikan a nakaad-adu kadagiti danumna: ti nakalawlawag a panagduma ti asul ken kolor kahel, nangisit ken bimmalitok, uray pay ti eskarlata ken berde. Kasta met ti pakasdaawan isu dagiti nakaskasdaaw nga itsura dagitoy nga ikan, a nakalawlawag a maiparangarang bayat ti panaglangoyda wenno iseserrekda ken iruruarda iti nagpintasan, nakarikrikut a pannakaibangon dagiti corales.

Ti Pakaskasdaawan iti Corales

Ti corales ket maysa a “balay” a limestone, wenno balabala, a patauden ti maysa a bassit nga animal iti baybay a maawagan polyp. Bayat a nabiag, mangibangon iti “balay” a corales. No matayen ti polyp, ibatinan ti balabala, a maipatawid kadagiti masanguanan a kaputotan. Iti pannakaipasngayna ti bassiusit a larva ti polyp siwayawaya nga aglangoy, ngem di agbayag ikapetnan ti bagina iti corales nga imbati dagiti sinunuanna. Itan ta natibkeren ti kapetna, dumakkelen a kasla tubo, a ti ngiwatna adda iti murdong ti tubo isu a pagtubuan dagiti babassit a gamat. Ngarud ti polyp mangrugin a mangan, a buklen dagiti an-animal a kas iti plankton, kangrunaanna dagiti babassit a kappi ken dagiti bugi ti ikan.

Manipud itoy, sigagaget nga agibangon, a manggun-od iti calcium manipud iti danum ti baybay ken mangiruar iti natangken, kasla apug a sustansia a mangporma iti natangken a kasla tasa iti “sakaananna,” wenno nagsaadanna. Dagiti sumaruno a kaputotan agibangonda kadagitoy a kasla tasa a balabala, a nagduduma ti itsurana ken kolorna sigun iti kita iti organismo a corales nga agibangbangon.

Ti banagna isut’ nagduduma a napipintas a corales, a mamataud iti nakapimpintas a nagnagan a kas lace coral, mushroom coral, staghorn coral, star coral, ken brain coral, tapno inaganan laeng ti sumagmamano. Ket dagiti makakayaw a kolor dagiti nabiag a corales mabalin a puraw, amarilio, berde, kolor kape, kolor kahel, de rosas, nalabaga, eskarlata, asul, wenno nangisit.

Gapuna daytoy ti nangbukel iti Great Barrier Reef: napnuan kolor, makaawis a corales. Ket nupay no dagiti kangrunaan a kita a masarakan sadiay isu ti nagbukel a bituen ken ti brain corals agraman ti nakapimpintas nga staghorn, makuna nga addada agarup 350 a nadumaduma a kita iti corales iti reef! Agduduma ti kapuskol iti corales a nagtubo iti reef. Dua a pagabut a nanglussok iti maysa kadagiti isla ti corales nakagteng iti kauneg a 120 metros sakbay a nakasarak iti darat.

Ti Pintasna Adda iti Uneg ti Danum

Saan unay a napintas ti corales iti rabaw, ta buklen laeng dagiti natayen ken narumrumek a corales. Dagiti nabiag a corales nga adda iti uneg ti danum ti addaan kadagiti makakayaw a kolor. Ngarud, ti pudno a pintas iti reef makita laeng babaen iti sarming ti tukokna a bilog wenno babaen iti panagbatok ken scuba diving.

Ti danum iti aglawlaw ti reef ket nakalitlitnaw, ta ti kasasaad nga agingga iti 30 metros ket nalaka laeng a makita dagiti masmasdaaw a pasaheros a nakatugaw iti aglawlaw ti ig-igid ti dakkel a sarming a daplat dagiti naisangsangayan ti pannakaibangonna a bilog. Uray pay ti kaunggan a corales nakalaklaka a makita manipud iti rabaw ti danum, ta dagiti corales iti reef nagsayaatan ti panagtuboda iti masilnagan ti init a danum, ket bumannayat ti pannakaibangon ti reef bayat a naun-uneg ngem 11 metros ti danum.

Dagiti Kabusor ti Reef

No dadduma ti tao a mismo ti kadadakkelan a kabusor iti gagangay a pakaskasdaawan a kas iti Barrier Reef. Gapuna, adut’ maay-ayo a ti gobierno ti Australia imparitna ti kanayon a panagsunda iti lana iti reef, nupay no addan naaramid a panagsunda a mangsukimat iti dayta.

Adda, nupay kasta, maysa a “kabusor” a saan a nalaka a kontrolen: maysa nga starfish a maam-ammo a kas korona a sisiit. Ti naganna nagtaud iti itsurana; daytat’ addaan iti 23 a takkiag nga agrikrikos manipud iti tengnga, a kasla ti rayos ti maysa a pilid. Ti intero a rabawna napno kadagiti rinibo a natadem a siit a makasabidong kadagiti tattao. Daytat’ maysa kadagiti kadadakkelan nga starfish iti lubong, a makagteng iti agingga iti 70 centimetros ti kaakabana.

Ti korona a sisiit nga starfish agbiag kadagiti nabiag a corales, kayatna a sawen, ladagiti sibibiag a polyps nga agpatpataud kadagiti corales, ket namataudda iti dakkel a dadael iti paspaset ti reef. Dagitoy nga starfish ti gubuayan iti nakaro a suppiat nanipud idi damo a naobserbaranda idi 1962.

Daddumat’ nangala iti nakaam-amak a panangmatmat a ti intero a Barrier Reef agpegpeggad, ket nangipaulogda kadagiti pakdaar a kas ti ‘Awanton ti Reef inton Tawen 2000.’ Iti kasumbangirna, addada sientista nga agkuna a daytoy a pannakaatake ket gagangay ken nasken, nga ipadisna dayta kadagiti mabayag a pagimbagan iti uram iti karuruotan wenno uram iti kabakiran. Itudoda a dagiti panangatake dagiti starfish ket naipamaysa laeng iti kakatlo iti reef.

Aniaman ti personal a panangmatmat iti daytoy nasiit nga starfish ken ti pannakadadael a naaramid iti coral reef, kaaduan ti umanamong a kasapulan ti ad-adda a naan-anay a panagsirarak. Gapuna, iti napalabas a sumagmamano a tawtawen, ti maawagan ti kasasaknapan a panagadal iti animal iti baybay a naaramid pay laeng idiay dandanum ti Australia ket maar-aramiden. No anianto ti maudi a pagbanaganna, tiemponto laeng ti mangibaga. Kabayatanna, no makabiahekayo a mapan idiay Australia, ti ibibisita iti makakayaw ken napnuan kolor a Barrier Reef iti Australia di pagduaduaan a paunegenna ti panangapresiaryo kadagiti pagsidsiddaawan iti panamarsua.

[Mapa/Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Great Barrier Reef

AUSTRALIA

[Credit Line

Ladawan iti corales: Babaen iti pammadayaw iti Australian Overseas Information Service